Σουρβιά και σούρουβα

Η Σουρβιά είναι φυλλοβόλο μετρίου ύψους δένδρο, και ανήκει στην οικογένεια των Ροδανθών (Rosaceae). Ευδοκιμεί σχεδόν σε όλη την Ελλάδα στις ορεινές περιοχές. 

Η σουρβιά έχει ξεχαστεί και οι καρποί της δεν βρίσκονται στις αγορές. Τα σούρβα που μοιάζουν με μικρό μήλο. Τρώγονται ωμά και γίνονται μαρμελάδα, ενώ γίνονται έρευνες για τη συμβολή του καρπού κατά του διαβήτη.

Φυσικά το αντικείμενο της σελίδας μας δεν έγινε η φυτολογία. Ανατρέχοντας στο παρελθόν θα δούμε ότι ανάμεσα στα κάστανα, στα καρύδια, στα αμύγδαλα, στις σταφίδες, στα ξερά σύκα, ξυλοκέρατα ή χαρούπια, μουστοκούλουρα και κολιαντίνες, στα παιδιά στα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, δινόταν και σούρβα.

Τα Σούρουβα είναι το έθιμο που πραγματοποιείται στην Σιάτιστα την προπαραμονή της Πρωτοχρονιάς. Στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς τα παιδιά στην Σιάτιστα ψάλλουν:

"Σούρουβα, μπάμπου μ', σούρουβα κι μένα τση σουρουβίνα..."

Ο αείμνηστος φιλόλογος Ελευθέρης Κουφογιάννης (siatistanews), υποθέτει πως στην αρχή στα κάλαντα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς δίνονταν απαραίτητα στα παιδιά σούρβα, για να 'ναι καρπερή - καλή για τη γη- η νέα χρονιά (ευετηρική προσφορά), κι απ' αυτού του είδους το φιλοδώρημα ονομάσθηκαν σούρβα και τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα.

Καταλήγοντας ο καθηγητής κάνει μια μικρή γλωσσολογική έρευνα.

"Εξάλλου πρέπει να ΄χουμε υπόψη μας πως σε κάποια μέρη της Μακεδονίας και το ραβδί, με το οποίο τα παιδιά χτυπούν τις πόρτες και λένε τα σούρβα, είναι κυρίως από σουρβιά και λέγεται σουρβάκα. Από το θέμα των λέξεων "σουρβάκα" και "σούρβα" με την προσθήκη της ρηματικής κατάληξης προήρθε το ρήμα "σουρβακώ και  σουρβακίζω, σουρβώ και σουρβίζω" που σημαίνει χτυπώ με τη σουρβάκα την πόρτα σπιτιού την παραμονή της πρωτοχρονιάς και λέω τα κάλαντα- σούρβα."

Η ελληνική γλώσσα ένα μεγάλο θησαυροφυλάκιο.

Λευτέρης Κουφογιάννης, η ρίζα των λέξεων "φουρφούρια" και "λόζιους"

 Ο δυστυχώς πρόωρα χαμένος, καθηγητής Λευτέρης Κουφογιάννης, που σίγουρα πολλοί μας, στις τάξεις του λυκείου, είχαμε την τύχη να το έχουμε διδάσκοντα στα φιλολογικά μαθήματα, ήταν ένα από τα μέλη της δημιουργικής ομάδας του siatistanews.

Στα αναρτημένα κείμενα του, θυμούνται σίγουρα όσοι υπήρξαν μαθητές του, την απλότητα και την ηρεμία με την οποία μετέδιδε τις γνώσεις του μέσα στην σχολική αίθουσα. Ερμηνεύει ετυμολογικά πολλές λέξεις που έχουν προστεθεί στο τοπικό μας ιδίωμα και με μεγάλη έκπληξη ανακαλύπτουμε μέσα από αυτές τις ερμηνείες, τμήματα του παζλ της ιστορίας μας.

Αποδεικνύεται έτσι περίτρανα, ότι η επιστήμη της ιστορίας δεν είναι ένα ερευνητικό πεδίο μόνο των ιστορικών αλλά και πολλών άλλων επιστημόνων.

Έτσι με αφορμή την αυριανή ημέρα που αναβιώνει το έθιμο των κλαδαριών, είναι μια θαυμάσια ευκαιρία να διαβάσουμε το αφιερωμά του σε αυτώ. Συνιστώ σε όλους μας να διαβάσουμε το πλήρες κείμενο του, καθώς δεν νομίζω ότι δεν θα εξυπηρετούσε πρακτικά σε τίποτα να μεταφέρω απλά όλο στην σελίδα μιας και υπάρχει ο σχετικός σύνδεσμος εδώ.

Για όσους "τολμήσουν" να διστάσουν να διαβάσουν την ανάρτηση, θα χρησιμοποιήσω δύο ορισμούς δέλεαρ, τις λέξεις "φουρφούρια" και "λόζιους". Ο "λόζιους" και τα "φουρφούρια" είναι τα ξερά χόρτα που μαζέψαμε το καλοκαίρι για να φτιάξουμε, αύριο, τις  κλαδαριές σε κάθε γειτονιά της Σιάτιστας.

Το "φουρφούρ(ι)", έχει την ρίζα του στην λατινική λέξη furfur, uris που σημαίνει πίτουρο, λέξη που περιγράφει κάποιο πολύ λεπτό αντικείμενο. Τα φουρφούρια είναι η τελευταία, με πολύ λεπτά ξερά χόρτα στρώση, στην κλαδαριά και βοηθάει ώστε αυτή να ανάψει πολύ γρήγορα. Ο Κουφογιάννης μας θυμίζει και την σιατιστινή έκφραση "η πίτα ίγκιν φουρφούρ", που σημαίνει ότι η πίτα καλοψήθηκε και έγινε τόσο αφράτη.

Η λέξη "λόζιους" (χρησιμοποιούμε στο ιδίωμα μας και το ρήμα "λουζιάζω") έχει ρίζα στο γερμανικό lose, ο χαλαρός, ο λάσκος, ο σκόρπιος (lose blatter: σκόρπια φύλλα), ο μη συσκευασμένος, ο χύμα. Ο Κουφογιάννης θεωρεί ότι η λέξη ήρθε στην Σιάτιστα μαζί με τους πραματευτάδες που εμπορευόταν στα εδάφη της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας. Εκτός λοιπόν από το "cartouche", που μας έφεραν στην διακόσμηση, μας έφεραν και το "λόζιου" στο λεξιλόγιο μας.

Ποσά πράγματα ανακαλύπτουμε τελικά, από τα αρχοντικά μας, τα έθιμα μας, την γλώσσα, την μεγάλη, ανεξερεύνητη και πλούσια πολιτιστική μας κληρονομιά.

Με ποιο όνομα πρέπει να προσδιορίζουμε τα αρχοντικά μας; Μήπως χάνουμε το δάσος για το δένδρο;

Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο πολλοί να έχουν στην ιδιοκτησία τους ένα σπίτι, ένα αρχοντικό, το οποίο στην μακροχρόνια του ιστορική διαδρομή να είναι αλληλένδετο είτε με ένα ιστορικό είτε με ένα συμβολικό όνομα.

Δύο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα. Το αρχοντικό του Μανούση και το αρχοντικό της Κυράς Σανουκως. Ο μεγάλος Θεόδωρος Μανούσης και η κυρά Σανούκω. Ο τελευταίος ιδιοκτήτης του Μανούση ήταν ο Δούκας Τζάτζα ενώ της Σανούκως τώρα είναι η οικογένεια Τσίπου.

Δεν θα αντιλαμβανόταν ίσως πολλοί από εμάς, σε ποιο από τα παραπάνω θα αναφερόμουνα, αν θα χρησιμοποιούσα το όνομα του τελευταίου ιδιοκτήτη. Είναι δύσκολο, πλέον, να αλλάξει το όνομα με το οποίο το προσδιορίζουμε στις συζητήσεις μας και οπουδήποτε αλλού καθώς με αυτό το όνομα πέρασε από γενιά σε γενιά.

Ας το δούμε και από μια άλλη πλευρά. Το όνομα αυτό είναι που αυξάνει την αξία του αρχοντικού. Για αυτό οι ιδιοκτήτες τους αισθάνονται τυχεροί και υπερήφανοι. Τυχεροί γιατί η αξία αυξάνει την πιθανότητα να αξιοποιηθεί το αρχοντικό. Υπερήφανοι για την βαριά κληρονομία.

Λόγο του ονόματος αυτού μας κεντρίζει την περιέργεια να μάθουμε περισσότερα ιστορικά στοιχεία. Ποια ήταν η κυρά Σανούκω; Ποιος ήταν ο Θεόδωρος Μανούσης;

Ποιος είναι ο μύθος που ξετυλίγεται;

Η ιστορία είναι αδιαμφισβήτητα πάντα ενδιαφέρουσα. Ο μύθος δημιουργεί κάτι το μαγευτικό. Η ιστορία και ο μύθος των αρχοντικών είναι αυτά που αυξάνουν την αξία της υλικής κληρονομιάς της Σιάτιστας, το όνομα της Σιάτιστας εν κατακλείδι.

Είναι λογικό να χρησιμοποιώ στις αναρτήσεις μου αυτό το όνομα, με το οποίο γνωρίζουμε όλοι μας το αρχοντικό. Δεν θέλω να παραβλέψω κανέναν από τους σημερινούς ιδιοκτήτες αυτών των αρχοντικών. Δεν θα παραβλέψω την ιστορία τους που πιθανώς να είναι μεγαλύτερη. Ιδιοκτήτες που προσπαθούν να συντηρήσουν αυτά τα αρχοντικά ξεπερνώντας πολλά εμπόδια.

Δυστυχώς, μερικοί από τους σημερινούς ιδιοκτήτες θεωρούν ότι θέλω να τους προσβάλλω όταν δεν δηλώνω το όνομα τους δίπλα στο όνομα του αρχοντικού στις δημοσιεύσεις μου. Λυπάμαι αν έχουν αντιληφθεί ότι δημιούργησα αυτήν την σελίδα με κρυφό σκοπό να μειώσω αυτούς. Αν ήθελα θα μπορούσα να το κάνω με έναν απλούστερο τρόπο.

Μάλλον δεν έχουν μάλλον καταλάβει την αξία αυτού που έχουν στα χέρια τους και ποιο είναι το πρόβλημα της Σιάτιστας. Χάνουμε το δάσος για το δένδρο.


Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Πολιτικός Μηχανικός, PhD

Χαρίλαος Περπέσσας, ο κλασσικός μουσικοσυνθέτης, ο τραυματίας των Δεκεμβριανών

Η 3η Δεκεμβρίου 1944 ήταν η απαρχή των Δεκεμβριανών με τα οποία άνοιξε η αυλαία του εμφυλίου πολέμου. Ένα ιστορικό γεγονός που αντί να αποτελεί μάθημα για εμάς, το επικαλούνται (με νοσταλγία ίσως) πολιτικές παρατάξεις στην απέλπιδα προσπάθεια τους να επιβιώσουν στο πολιτικό στερέωμα. Στις πολεμικές συγκρούσεις που διεξήχθησαν στην πόλη της Αθήνας, τον χειμώνα του 44, πρωταγωνιστές ήταν τα ένοπλα σώματα του ΕΑΜ από την μία πλευρά, των συνασπισμένων δυνάμεων της ελληνικής χωροφυλακής, της ηρωικής ταξιαρχίας του Ρίμινι και των Βρετανικών Δυνάμεων από την άλλη. Συγκρούσεις, που αν δεν επικρατούσε λογική των ψυχρεμοτέρων, θα μπορούσαν να είχαν θύμα ακόμα και τον ίδιο τον Βρετανό Πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ που επισκέφθηκε την Αθήνα τα Χριστούγεννα του 1944.

Ο μουσικοσυνθέτης Ιάννης Ξενάκης που συμμετείχε στο ένοπλο σώμα "Λόρδος Βύρων" που πολεμούσε στο πλευρό του ΕΑΜ, τραυματίστηκε σοβαρά στο πρόσωπο και μεταφέρθηκε στην Γαλλία για νοσηλεία. Ένας από τους τραυματίες της περιόδου εκείνης ήταν και ένας άλλος μουσικοσυνθέτης, ο Χαρίλαος Περπέσσας.

Ο κλασσικός μουσικοσυνθέτης Χαρίλαος Περπέσσας γεννήθηκε 10 Μαΐου 1907 στην Λειψία. Η οικογένειά του ήταν εκεί εγκατεστημένη, λόγω των εμπορικών δραστηριοτήτων του Κωνσταντίνου Περπέσσα, πατέρα του Χαρίλαου. Μητέρα του ήταν η Αγνή Μουσταφά. Αμφότεροι μετανάστευσαν στην Λειψία από την Σιάτιστα. Ο Χαρίλαος έμαθε πολύ καλά ελληνικά χάρις τον λατινιστή Χρίστο Καπνουκάγια.

Η κυριαρχία του ναζισμού στην Γερμανία ήταν ένας από τους κύριους λόγους που ο Χαρίλαος Περπέσσας, το 1934, επέστρεψε στην Ελλάδα. Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

Για τον τραυματισμό του από ότι διάβασα σε μια από τις ηλεκτρονικές πηγές (https://archive.is/pu3EC) θρυλούνται πολλά όπως και για την δράση του στην περίοδο της Κατοχής.

Συμφωνούν οι περισσότεροι, ότι ο Χαρίλαος Περπέσσας, παραβίασε την απαγόρευση της κυκλοφορίας που είχε επιβληθεί και συνελήφθη από αγγλική περίπολο. Με φορτηγό ξεκίνησε η μεταφορά του στα κρατητήρια. Στην προσπάθειά του να ξεφύγει πηδώντας από το φορτηγό τραυματίστηκε σοβαρά από πυροβολισμό ενός στρατιώτη. Άλλοι ισχυρίζονται από όλμο. Προσωπικά πιστεύω πως αν τραυματίστηκε από όλμο μάλλον πρέπει να αναζητήσουμε σε άλλους λόγους τον τραυματισμό του. Μήπως είχε ενεργή συμμετοχή στις μάχες; Το βέβαιο είναι, πως τα Δεκεμβριανά άφησαν μια αναπηρία στον Περπέσσα, αφού έχασε τελικά το αριστερό του χέρι.

Ο Χαρίλαος Περπέσσας, από τα μέχρι στιγμής στοιχεία που μου έστειλαν η Καλλιόπη Μπόντα και η Ουρανία Μπέντα - Τσαβλαχοπούλου και τα οποία συνέλεξαν από τους συγγενείς του που επισκέφτηκαν την Ελλάδα και την Σιάτιστα, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ήταν μια ιδιόμορφη προσωπικότητα. Ιδιομορφία που δυστυχώς δεν του επέτρεψε να αφήσει μεγάλο έργο.

Θεωρώ ότι θα μπορούσε να είναι μεγάλο το έργο του γιατί το ταλέντο του αποτέλεσε αντικείμενο θαυμασμού του Νικόλαου Σκαλκώτα και του Δημήτριου Μητρόπουλου με τους οποίους συνδέθηκε και φιλικά. Μάλιστα, ο Δημήτριος Μητρόπουλος με την Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης παρουσίασε το έργο του Σιατιστινού μουσικοσυνθέτη στο αμερικανικό κοινό, γεγονός που δεν πρέπει να περάσει καθόλου απαρατήρητο.

Τι μπορεί να κερδίσει η Σιάτιστα από μια επιστημονική εργασία;

Η Λενιά Λινάκη (η οποία κατάγεται από το Δρυόβουνο), θα κάνει εισήγηση στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς στο Βόλο. Το θέμα της είναι «Η άϋλη και υλική πολιτιστική κληρονομιά της Άνω Σύρου. Μια διαφορετική χαρτογράφηση».

Η αρχιτέκτων μηχανικός Λενιά Λινάκη είχε κάνει την πτυχιακή της εργασία και την διπλωματική της εργασία με αντικείμενο και στις δύο φορές την Σιάτιστα. Έκανε την πτυχιακή της εργασία στο ΤΕΙ Τρικάλων στο Τμήμα Ανακαίνισης και Αποκατάστασης Κτιρίων του Παραρτήματος Τρικάλων, του ΤΕΙ Λάρισας, με θέμα «ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ». Την διπλωματική της εργασία την έκανε στο Τμήμα της Αρχιτεκτονικής της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με θέμα «ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΕ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ. ΤΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ ΣΥΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ ΒΟΙΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ».

Εργάστηκε στο project Hermes στην Σύρο ενώ τώρα κάνει την διδακτορική της διατριβή στο Τμήμα της Αρχιτεκτονικής του Μετσόβιου Πολυτεχνείου στην Αθήνα και από ότι έχω καταλάβει θα έχει σχέση πάλι με την Σιάτιστα.

Από την εμπειρία, της παλαιότερης μου εργασίας, στον τότε Δήμο Σιάτιστας, θυμάμαι και άλλες περιπτώσεις που φοιτητές στα πλαίσια της απόκτησης του διπλώματος τους, τους είχε ανατεθεί εργασία με αντικείμενο τους, την Σιάτιστα.

Είναι εύκολα αντιληπτό, ότι οι συνεργασίες με φοιτητές δημιουργούν μια σχέση μεταξύ δήμου και φοιτητή. Σχέση που μπορεί να οδηγήσει να γίνει η επαφή μεταξύ του δήμου και του επιστημονικού υπεύθυνου του φοιτητή. Κατ’ επέκταση θα ανοίξει και ο δίαυλος με την έδρα στην οποία ανήκει ο επιστημονικός υπεύθυνος – καθηγητής, το τμήμα, την σχολή και το Πανεπιστήμιο. Μπορώ να εκφράσω την γνώμη πως η σχέση που δημιουργείται με αυτόν τον τρόπο μεταξύ δήμου και πανεπιστημίου είναι πιο οικεία καθώς ξεκινά από την βάση της πυραμίδας της πανεπιστημιακής κοινότητας.

Τι μπορούμε να εξασφαλίσουμε έτσι; Την βοήθεια του φοιτητή και του μετέπειτα επιστήμονα. Την τεχνογνωσία της έδρας, του τμήματος και μερικές φορές χωρίς κόστος όταν είναι στα πλαίσια μιας αμοιβαίας σχέσης. Η έδρα θα αναθέσει και σε άλλους φοιτητές να εργαστούν ερευνητικά στην Σιάτιστα και από εκεί και πέρα η Σιάτιστα θα είναι ο τόπος που ο φοιτητής θα θέλει να ξαναεπισκεφτεί μαζί με την παρέα του ή και να την προτείνει στον κύκλο του. Ας μην ξεχνάμε, οι φοιτητικές αναμνήσεις είναι συχνά ευχάριστες εμπειρίες. Η έδρα μπορεί να οργανώσει εκπαιδευτικές επισκέψεις στην Σιάτιστα με ομάδες φοιτητών και ο κύκλος να διερευνηθεί ακόμα περισσότερο.
Δεν θα πρέπει να αμελούμε ποτέ και το αποτέλεσμα της ερευνητικής εργασίας των φοιτητών που μπορεί να είναι το πρωτόλειο κείμενο μιας αναπτυξιακής πρότασης που θέλει κάνει ο δήμος ή η πηγή έμπνευσης για ένα έργο που θα ταίριαζε να γίνει στην Σιάτιστα, γιατί το κεφάλαιο των προτάσεων είναι το σημαντικότερο στο κείμενο της διατριβής ή εργασίας του φοιτητή.

Η Ελένη Λινάκη, που κατάγεται από την περιοχή μας, που η Σιάτιστα κυριαρχεί στο ερευνητικό της πεδίο και έχει συνεργασίες με φορείς που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν, δεν ανήκει στο προφίλ των ανθρώπων που ο δήμος θα έπρεπε να κρατά συνεχής επαφή μαζί της. Μήπως υπάρχουν και άλλα παιδιά με ερευνητικό έργο στην Σιάτιστα και περιοριστήκαμε το πολύ σε μια τιμητική εκδήλωση;

Να συνεχίσω;

Που μπορεί να οδηγήσει η συνεργασία πλέον με το πανεπιστήμιο και το πανεπιστημιακό τμήμα; Στην συνέχεια της διαδρομής που ξεκινήσαμε από τον φοιτητή, το πανεπιστήμιο αρχίζει να γνωρίζεται καλύτερα με τους παράγοντες του δήμου και θα το ενδιέφερε να χρηματοδοτηθεί στα πλαίσια ερευνητικών προγραμμάτων, η παραγωγή έργου στην πόλη της Σιάτιστας. Αναφέρομαι στο έργο με την ευρύτερη έννοια του όρου. Το πανεπιστήμιο θα συνεργαστεί και θα αναλάβει σε μεγάλο βαθμό, το βάρος της περιγραφής του αντικειμένου του έργου, την σύνταξη του φακέλου της πρότασης της χρηματοδότησης. Μαζί με τον Δήμο θα διερευνήσουν τα χρηματοδοτικά εργαλεία από τα οποία θα ληφθούν, οι οικονομικοί πόροι για την υλοποίηση των έργων. Εργαλεία που γνώστης τους πλέον θα γίνει και ο Δήμος.

Στο θέμα του συνεδρίου τώρα. Το θέμα του δεν θα μας απασχολήσει γιατί δεν μπορώ να φανταστώ πως δεν μας ενδιαφέρει. Δεν θα αναλύσω εδώ γιατί μας ενδιαφέρει γιατί δεν είναι ο σημερινός μου στόχος.

Αλλά όταν λέμε μας ενδιαφέρει το συνέδριο πως το εννοούμε. Απλά με μια απλή ανάγνωση της ανάρτησης; Μήπως με την παρουσία κάποιου που θα μπορεί να κατανοήσει πλήρως το θέμα του συνεδρίου και ο όποιος θα γνωρίσει νέες τάσεις, νέα εργαλεία στον τομέα της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς; Μήπως και με την πραγματοποίηση μιας εισήγησης που θα παρουσιαστεί το πολιτιστικό απόθεμα της Σιάτιστας και τα πεδία έρευνας που μπορούν να ανοίξουν; Μήπως με την επαφή του με τους άλλους παράγοντες του συνεδρίου; Μήπως και με την χορηγία του συνεδρίου όπου ο δήμος θα αφήσει να γίνει πιο ευδιάκριτη την ζέση που έχει για το θέμα; Μήπως και με την υποβολή μιας πρότασης για την διοργάνωση ενός νέου συνεδρίου στην Σιάτιστα; Μήπως η τύχη της πρότασης θα είναι καλύτερη, αν υπάρχουν οι φοιτητές, ο καθηγητής, η έδρα, το τμήμα, το πανεπιστήμιο που θα στηρίξουν αυτήν την πρόταση και οπότε ξαναγυρίζουμε στην πρώτη ενότητα της ανάρτησης

Ήταν στην πολιτική μας ή καλύτερα στην κουλτούρα μας, ένα τέτοιο πλάνο διαχείρισης των επικοινωνιών μας με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα; Αλλά όταν το πλάνο συντάσσεται υπάρχει ΣΚΟΠΟΣ. Σκοπός μας απ’ όσο θυμάμαι, ήταν το μη ρεαλιστικό όραμα της δημιουργίας ενός επιστημονικού εργαστηρίου στην Σιάτιστα.

Άρα μήπως πρέπει να το ξανασκεφτούμε;

Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Πολιτικός Μηχανικός, PhD
lkotsikas@gmail.com

Η ώρα των προτάσεων

Η σημερινή μας ανάρτηση περιέχει τέσσερις φωτογραφίες. 

Το αρχοντικό Καραλιώτα και η αποθήκη του Μήκα. Δύο αρχοντικά μοναδικής ομορφιάς. Το πρώτο έχει πλέον καταρρεύσει ενώ το ίδιο θα συμβεί άμεσα και για το δεύτερο.

Στην δεύτερη ομάδα φωτογραφιών έχουμε δύο σημαντικές προσωπικότητες της Σιάτιστας.

Είναι ο λαογράφος Γεώργιος Μέγας και ο αγωνιστής του ’21 Νικόλαος Κασομούλης. Ο πρώτος αναφέρεται ως "Θρακιώτης" και ο δεύτερος ως "Κοζανίτης" χωρίς να υπάρχει συντονισμένη αντίδραση από την πλευρά μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ότι δεν έγινε καν νύξη στην ομιλία του ΠτΔ για τον Νικόλαο Κασομούλη.

Θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω και άλλα παραδείγματα. Είναι όμως πλέον αντιληπτό από όλους μας ότι πλησιάζουμε σε μια κατάσταση που ίσως δεν θα είναι πλέον αναστρέψιμη.

Πολύ δικαιολογημένα, διατυπώνεται η άποψη ότι όταν κάποιος κρίνει τις αποφάσεις και τα έργα των άλλων θα πρέπει κάποια στιγμή να θέσει και τις δικές του προτάσεις. Η κριτική είναι εύκολη όταν είσαι στην αντίπερα όχθη ενώ είναι δύσκολη όταν είσαι αυτός που έχει οριστεί για την επιλογή και την υλοποίηση των αποφάσεων.

Από την στιγμή που ο ιστότοπος ασκεί κριτική σε θέματα διαχείρισης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, θα πρέπει να κάνει και τις δικές του προτάσεις.

Τώρα θα διατυπωθούν συνοπτικά και θα αναλυθούν εν καιρώ λεπτομερώς με σχετικά παραδείγματα.

ΠΡΟΤΑΣΗ 1

Ανάπτυξη στρατηγικού πλάνου για την διάσωση, την επαναχρήση και την ανάδειξη των αρχοντικών της Σιάτιστας.

ΠΡΟΤΑΣΗ 2

Δημιουργία φορέα για την μελέτη της ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς της Σιάτιστας.

Οι δύο προτάσεις κινούνται προς μια κατεύθυνση. Την διάσωση και την μελέτη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς ώστε να αποτελέσει το εφαλτήριο για την οικονομική ανάπτυξη της Σιάτιστας. Η ιστορία και το πολιτιστικό αποθέμα της Σιάτιστας θα πρέπει να «ξεφύγει» από τα στενά γεωγραφικά της όρια και να γίνει κτήμα της παιδείας της. 

Η οικονομική ανάπτυξη της Σιάτιστας στο παρελθόν, δεν αποτυπώθηκε μόνο με την κατασκευή των επιβλητικών αρχοντικών και των εκκλησιών (που δεν είχαν επιβλητικό μέγεθος επειδή αυτό πρόσταζαν οι Τούρκοι) αλλά και με την ανάδειξη προσωπικοτήτων που συνέβαλλαν στην ανάπτυξη των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών και συμμετείχαν στις εξελίξεις της ελληνικής ιστορίας.

Κλείνοντας, θα αναφέρω για ακόμα μια φορά τα γραφώμενα του καθηγητή Νικολάου Μουτσόπουλου στο λεύκωμα "ΣΙΑΤΙΣΤΕΩΝ ΜΝΗΜΗ".

"Τότε θα γίνει η Σιάτιστα προσκύνημα, μουσείο και παράδειγμα σ' όλη την Βαλκανική.

Και πρέπει να σωθεί η Σιάτιστα, γιατί της αξίζει.

Για αν χαθούν τα αρχοντικά, χάθηκε και η Σιάτιστα."


Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Πολιτικός Μηχανικός, PhD

Οποία σύμπτωσις!

Πριν από λίγες μέρες είχαμε δημοσιεύσει από εφημερίδα της εποχής "ΕΜΠΡΟΣ", το ευχαριστήριο των συγγενών του Γεωργίου Καπιτσίνη για την συμπαράσταση στο πένθος τους για τον χαμό του ήρωα της μάχης της 4ης Νοεμβρίου. Το συγκεκριμένο απόσπασμα της εφημερίδας μου το απέστειλε η Καλλιόπη Μπόντα, η οποία με συμβούλευσε να προσέξω και το αμέσως επόμενο ευχαριστήριο.

Το ευχαριστήριο αναφέρεται στο πένθος για τον θάνατο του Κωνσταντίνου Σαχίνη.

Άσχετο θα πει κατευθείαν κάποιος! Και όμως δεν είναι αφορά και αυτό πρόσωπα με άμεση σχέση με την Σιάτιστα.

Ο Κωνσταντίνος Σαχίνης που είχε γιο τον Περικλή και την Αρετή, ήταν θείος του Δούκα Σαχίνη ιδιοκτήτης της καπνοβιομηχανίας "ΑΤΛΑΣ" και θείος της Βασιλικής Σωσσίδου ευεργετών της Σιάτιστας.

Όπως μαθαίνουμε από το ΛΕΥΚΩΜΑ "ΣΙΑΤΙΣΤΕΩΝ ΜΝΗΜΗ", ο Κωνσταντίνος Σαχίνης με την διαθήκη πραγματοποίησε δωρεές για τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Σιάτιστας.

Ο Κωνσταντίνος Σαχίνης είχε και μία άλλη κόρη την Μελπομένη. Η Μελπομένη ήταν παντρεμένη με τον Αριστείδη Ζάχο. Ο Αριστείδης Ζάχος ήταν ένας άλλος από τους αδερφούς του αρχιτέκτονα Αριστοτέλη.

Πλούσια ήταν όμως και η δράση του Αριστείδη Ζάχου που γεννήθηκε το 1881. Όπως μαθαίνουμε από το siatistanews.gr ορίστηκε διοικητής της πόλης των Αγίων Σαράντα για όσο διάστημα ήταν υπό ελληνική κατοχή μετά την απελευθέρωσή τους το 1912.

Στην συνέχεια εκλεγόταν βουλευτής αντιβενιζελικών παρατάξεων στις εθνικές εκλογές από το 1915 μέχρι το 1920.

Ο Αριστείδης Ζάχος ζωγραφισμένος από την Θάλεια Φλωρά - Καραβία

Πως μια μειοψηφία των προεστών πίκρανε τον Νικόλαο Κασομούλη στην Σιάτιστα!

Το μοναδικό περιστατικό, που εξιστορήθηκε από την σελίδα μας για τον Νικόλαο Κασομούλη, είναι του Απριλίου του 1821 όταν αυτός έρχεται στην Σιάτιστα και με χαρά αντικρίζει και αγκαλιάζει τους δικούς του ανθρώπους.

Η οικογένεια του στην Σιάτιστα είναι η μητριά του Αλεξάνδρα, οι αδερφές τους Σουλτάνα και Αικατερίνη. Αγνοεί για την τύχη του πατέρα του Κώστα και των αδερφών του Γιάννη και Γιώργη.

Όταν φεύγει μετά από πέντε μήνες από την Σιάτιστα στο χωριό Μεταξά με χαρά βρίσκει και τον αδερφό του Γιάννη που τον θεωρούσε χαμένο.

Τον Ιανουάριο του 1822, ο Κοσομούλης μαθαίνει ότι όλη η οικογένεια του είναι συγκεντρωμένη στην Νάουσα. Ο πατέρας του, επειδή οι Τούρκοι γνωρίζουν την δράση του γιου του Νίκου, είναι ιδιαίτερα προσεκτικός.

Αργότερα μετά την σφαγή στην Νάουσα τον Απριλίου του 1822, ο Νικόλαος Κασομούλης μαθαίνει από ένα από τα αδέρφια της μητέρας του θλιβερά μαντάτα. Η οικογένεια του χάρις την γνωριμία του πατέρα του με τον Τούρκο Μεχμέτμπεη Διβόλη είχε γλυτώσει και ήταν ζωντανή. Εκτός από τον πατέρα του, που υπέκυψε στα τραύματα του κατά την διάρκεια της πολιορκίας του σπιτιού του από τους Τούρκους. Είχε προλάβει μαζί με τους συμπολεμιστές του να σκοτώσει 18 Τούρκους.

Όλοι οι υπόλοιποι οδηγήθηκαν αιχμάλωτοι στο χωρίο της μητέρας του στο Πισοδέρι. Από τους συγγενείς της μητέρας του ο Μεχμέτμπεης ζητούσε 25.000 γρόσια.

Ο Κασομούλης δεν μπορεί να βρει τα χρήματα για να απελευθερώσει την οικογένεια του γιατί συνέβη και ένα άλλο κακό που το εξιστορεί και αυτό ο αδερφός της μητέρας του.

«Η κινητή σας κατάστασις, όπου είχαν αφήσει εις Σιάτισταν, μερικοί κηφήνες προδόται προεστοί επρόδωσαν τα κιβώτια, και τα έβγαλαν από την κοινήν κρυψώναν, και επώλησαν όλα τα ειδίσματα σας επί δημοπρασίας ως αποστατών ο … από Καστοργιάν και οι εχθροί σας προεστοί ώστε καμμία ελπίς δεν σας μένει από την περιουσία όπου είχετε».

Το ποσό που χάθηκε ο Κασομούλης το υπολογίζει περίπου στα 300.000 γρόσια.

Όλα όσα περιέγραψα, περιέχονται στον πρώτο τόμο των Στρατιωτικών Ενθυμημάτων που έγραψε αργότερα ο Νικόλαος Κασομούλης. Κάθε πίκρα του δικαιολογημένη.

Τα ονόματα των προδοτών είναι γνωστά αλλά δεν νομίζω ότι θα ωφελήσει σε τίποτα να τα αποκαλύψω. Διαβάσαμε μια μαύρη σελίδα της ιστορίας της Σιάτιστας. Όλοι γνωρίζουμε ότι μειοψηφίες τέτοιων ανθρώπων υπάρχουν σε όλες τις πόλεις, σε όλες τις περιόδους της ιστορίας μας.

Αλλά την ιστορία την διηγούμαστε για να μαθαίνουμε για το παρελθόν μας αλλά και για να μην επαναλαμβάνουμε τα λάθη του παρελθόντος !

Βράβευση Επισκέψιμης Παραδοσιακής Κατοικίας Σιάτιστας Χρήστου Τσιότσιου και Τατιάνας Ντέρου! Τίποτα δεν είναι τυχαίο!

Η Τατιάνα Ντέρου έχει ξεκινήσει με τον σύζυγο της Χρήστο Τσιότσιο μια επένδυση ανακαινίζοντας ένα από τα παλιά κτίρια της Σιάτιστας και μετατρέποντας το σε επισκέψιμη παραδοσιακή κατοικία. Η βράβευση της στο Συνέδριο Αμφικτυονίας Ελληνισμού μόνο τυχαία δεν είναι. Για να λύσω την απορία μερικών πως έφθασε σε αυτό το σημείο θα κάνω τρεις παρατηρήσεις!

Η στιγμή της βράβευσης της Τατιάνας Ντέρου [φωτ. siantista-info]

Με την επένδυση της, έχει διασώσει ένα από τα βοηθητικά κτίρια του αρχοντικού της Πούλκως. Ανήκει στους λίγους που έχουν αντιληφθεί ότι τα αρχοντικά της Σιάτιστας δεν είναι άψυχα μουσεία αλλά κτήρια που μπορούν να γίνουν ζωντανά σημεία της πόλης μας.

Το υλικό που εκθέτει εντός της παραδοσιακής της κατοικίας, αν δεν έχουμε καταλάβει ακόμα, αν δεν το είχε η ίδια συλλέξει και συντηρήσει, θεωρώ πιθανό πως μεγάλο μέρος του είτε θα είχε πεταχτεί, είτε θα είχε πουληθεί για λίγα χρήματα. Δεν θα είχαμε την δυνατότητα να το θαυμάζουμε και να αντιληφθούμε το μέγεθος του οικονομικού και πνευματικού μεγαλείου του παρελθόντος της Σιάτιστας. Όταν το υλικό αυτό είτε φεύγει από την Σιάτιστα είτε καταστρέφεται τότε φεύγει και καταστρέφεται ένα κομμάτι της ιστορίας της πόλης μας. Αλλά και στην περίπτωση που φύγει δύσκολα θα επιστρέψει και έτσι για εμάς θα είναι σαν να έχει καταστραφεί.

Τελευταία παρατήρηση. Οι τακτικές που χρησιμοποιεί η Τατιάνα Ντέρου μπορεί να θεωρεί κανείς ότι έχουν αποκτηθεί μέσα από την μελέτη βιβλίων τουριστικού μάνατζμεντ.

Δεν γνωρίζω αν όντως έχει μελετήσει τέτοια βιβλία.

Γνωρίζω όμως, ότι έχει αντιληφθεί, ότι μια τουριστική επιχείρηση, η οποία δεν βρίσκεται σε μια τουριστική περιοχή που βασίζεται στο κλασσικό τρίπτυχο, θάλασσα, ήλιος, βουνό, απαιτεί πολλά περισσότερα από το επενδυτικό κεφάλαιο για να είναι κερδοφόρα. 

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

Πολιτικός Μηχανικός, PhD

A' Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Χο Τσι Μιν στην Σιάτιστα

Η σημερινή μας ιστορία θα παρουσιαστεί με την μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων!

Προέρχεται από το βιβλίο της Καλλιόπης Μπόντα "Αμπελουργία και Οινοποίηση, μια παράδοση αιώνων" (σελ. 34) η οποία το ανακάλυψε στην εφημερίδα "ΕΦΗΜΕΡΙΣ" σε άρθρο (1998, φ. 160) του γιατρού Κλέαρχου Θεοδώρου.

Ποια είναι η προσωπικότητα;

Ο Χο Τσι Μιν με το χαρακτηριστικό μουσάκι 

Είναι ο βιετναμέζος πολιτικός επαναστάτης Νκουγιενκ Σιν Κουνγκ (1890 - 1969), γνωστότερος στην ιστορία με το όνομα Χο Τσι Μιν.

Ποια είναι η ιστορική του δράση;

Το Βιετνάμ από την περίοδο 1859 - 1885 ήταν τμήμα της Γαλλικής Αποικίας της Ινδοκίνας. O Χο Τσι Μιν ηγήθηκε του κινήματος ανεξαρτησίας των Βιετμίν από το 1941 και μετά, ιδρύοντας την κομμουνιστική Λαϊκή Δημοκρατία του Βιετνάμ το 1945 και νικώντας τη Γαλλική Ένωση το 1954, στη μάχη του Ντιεν Μπιεν Φου κατέλαβε την Σαϊγκόν. Διετέλεσε πρόεδρος μέχρι το θάνατό του.

Πως βρέθηκε στην Ελλάδα;

Αμανίτες στην Θεσσαλονίκη

Μετά την έκρηξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Ελλάδα κράτησε μια στάση ουδετερότητας. Ξεκίνησε αντιπαράθεση μεταξύ του βασιλιά Κωνσταντίνου Α' και του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου που οδήγησε στον Εθνικό Διχασμό του 1915. Οι σύμμαχοι της Αντάντ (ανάμεσα τους και οι Γάλλοι) αποβίβασαν στρατιωτικά σώματα στην Θεσσαλονίκη για να εκβιάσουν την Ελλάδα να μπει στον πόλεμο. Οι Γάλλοι, όταν η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο, στο Μακεδονικό Μέτωπο εγκατέστησαν και άλλες τους μονάδες τους. Στην Ελλάδα ο Χο Τσι Μιν ήρθε το 1917 μαζί με τα σώματα των Ινδοκινέζων (Αναμίτες).

Σε ποιο σπίτι έμεινε στην Σιάτιστα;

Ο Γενικός Αρχίατρος του υγειονομικού του Γαλλικού Στρατού είχε την έδρα του στην Βέροια. Όταν επισκέπτονταν το Αρχιατρείο της Καστοριάς έκανε μια στάση στην Σιάτιστα. Ήθελε να επισκεφθεί τον φίλο του Μηνά Θεοδώρου (πατέρα του Κλέρχου) ο οποίος γνώριζε την γαλλική γλώσσα.
Ο γιατρός Μηνάς Θεοδώρου είχε σπουδάσει στην Γαλλία. Ιπποκόμος του Αρχίατρου ήταν ο Χο Τσι Μιν!

Ο Δήμαρχος Σιάτιστα Μηνάς Θεοδώρου (1880 - 1940)

Ο αρχίατρος είχε εκμυστηρευτεί  στον Μηνά Θεοδώρου τον θαυμασμό του, για τον ιπποκόμο του. "Ο ιπποκόμος μου είναι τόσο έξυπνος που αποκλείεται να τον αφήσω να πάει πίσω στο Βιετνάμ, χωρίς να του δώσω υποτροφία".

Οικία Μηνά Θεοδώρου

Μετά τον πόλεμο ο Χο Τσι Μιν πήρε υποτροφία για την Σορβόννη για να σπουδάσει Νομικά. Στο Βιετνάμ αναδείχθηκε ως κορυφαίος νομικός. Προσχώρησε στο Κομμουνιστικό Κόμμα και έτσι ξεκίνησαν όλα.

Γιατί όλη η παραπάνω ιστορία βρίσκεται σε ένα βιβλίο σχετικά με την αμπελουργία;

Ο αρχίατρος ενθουσιαζόταν μόνο με την ιδέα για το τι θα τον φίλευε ο Μηνάς Θεοδώρου. Ιδίως για το ηλιαστό κρασί, το οποίο το θεωρούσε πολύ ανώτερο από ένα φημισμένο ιταλικό κρασί της Νάπολης. Η γυναίκα του Μηνά Θεοδώρου που κερνούσε και ένα ποτήρι κρασί τον Χο Τσι Μιν, ο οποίος την ευχαριστούσε θερμά, διηγιόταν ότι δεν είχε γνωρίσει ευγενέστερο άνθρωπο.

Πως αποκαλύφθηκε αυτή η πληροφορία;

Ο Χο Τσι Μιν σε νεαρή ηλικία

Μετά την κατάληψη της Σαϊγκόν, ο Χο Τσι Μιν κάλεσε για να ενημερώσει τους δημοσιογράφους. Όταν έμαθε ότι υπήρχαν και Έλληνες δημοσιογράφοι τους ρώτησε:
"Ρε τι κάνει ο μπάρμπα Μήτσιους από την Βέροια;"

Τα ιαματικά λουτρά στην Καβάλα της σιατιστινής οικογένειας Ζάχου

Πλήθος αναρτήσεων αφιερώθηκαν για τον αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχο. Γνωρίσαμε και τον ξάδερφο του Αρχιμανδρίτη Πολύκαρπο. Οι δράσεις της οικογένειας Ζάχου δεν περιορίζονται μόνο στα δύο αυτά μέλη της. Μια αρκετά αναλυτική περιγραφή έχει κάνει η Καλλιόπη Μπόντα [ΠΡΟΒΟΛΗ]. Ασχολήθηκαν με την πολιτική, συμμετείχαν στον αγώνα για την απελευθέρωση, δραστηριοποιήθηκαν επιχειρηματικά στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.

Ο Ζάχος Ζάχου (όρθιος δεξιά) μαζί με την συζυγό του Αναστασία και την κόρη του Ελενη [1]

Ο καπνοβιομήχανος Ζάχος Ζάχου αδερφός του Αριστοτέλη δραστηριοποιήθηκε στην Δρέσδη της τότε Σαξονίας. Η Σαξονία στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ήταν κρατίδιο στο ΝΑ άκρο της σημερινής Γερμανίας και είχε μοναρχικό πολίτευμα. Η Καλλιόπη Μπόντα ανακάλυψε δημοσίευμα ελληνικής εφημερίδας της τότε εποχής, όπου ο ανταποκριτής της περιγράφει την επίσκεψη του Βασιλιά της Σαξονίας Φρειδερίκου Αύγουστου στο κατάστημα του Ζάχου Ζάχου.

Φώτο Καλλιόπη Μπόντα

Όταν η επιτροπή της ανέγερσης του Αγίου Δημητρίου θέλησε να έρθει σε επαφή με τον Αριστοτέλη για να του αναθέσει την σχεδίαση του νέου ναού ζήτησε την μεσολάβηση του αδερφού του Ζάχου. Ο Ζάχος Ζάχου προσέφερε στην επιτροπή εικοσιπέντε λίρες και χρηματοδότησε την κατασκευή ενός κίονα στο περιστύλιο πίσω από το ιερό του ναού. Στο κίονόκρανο αναγράφεται το όνομα του.

Ο Ζάχος Ζάχου είναι γνωστότερος για την δημιουργία των ιαματικών λουτρών Ελευθερών στο Παγγαίο της Καβάλας. Η περιοχή μετατράπηκε σε λουτρόπολη όταν το 1908-1910 ανέλαβε την εκμετάλλευσή τους από το οθωμανικό δημόσιο.

Τρία από τα κτίρια σχεδιάστηκαν από τον αδερφό του Αριστοτέλη. Τα ξενοδοχεία Παγγαίο και Αμφίπολης και το ισόγειο κτίριο του εστιατορίου με τα χαρακτηριστικά τοξοειδή ανοίγματα. Στο τέλος με την κατασκευή και άλλων κτιρίων αναπτύχθηκε ένα μικρός οικισμός. Σήμερα υπάρχουν 31 κτίρια.

Η αναφορά στην βασιλική επίσκεψη στην επιχείρηση του Ζάχου Ζάχου στην Δρέσδη

Η περιοχή χαρακτηρίστηκε ιστορικός τόπος ομόφωνα από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων. Ο οικισμός κάποια στιγμή δυστυχώς εγκαταλείφτηκε και προσφάτως υπέστη σημαντικές ζημιές από πυρκαγιά το ξενοδοχείο Παγγαίο. Τον περασμένο Αύγουστο υπογράφηκε συμφωνία με ιδιώτη επενδυτή για την αξιοποίηση της περιοχής.

Ξενοδοχείο "Αμφίπολης"

Το εστιατόριο

Ξενοδοχείο Παγγαίο

ΠΗΓΕΣ

1. 12 ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ, Φέσσα-Εμμανουήλ Ελένη, Μαρμαράς Β. Εμμανουήλ.

Το ίδρυμα Βασιλική Σωσσίδου, ακόμα μια αφορμή για κουβέντα

Με την διαφήμιση των σιγαρέτων «ΑΤΛΑΣ» γνωρίσαμε τον Δούκα Αποστόλου Σαχίνη. Οι πληροφορίες μου προέρχονταν από το άρθρο της Βασιλικής Σωσσίδου στο λεύκωμα «ΣΙΑΤΙΣΤΕΩΝ ΜΝΗΜΗ».

Η οικογένεια Αποστόλου Σαχίνη. Τέρμα δεξιά το ζεύγος Δημητρίου και Βασιλική Σωσσίδη

Η Βασιλική Σωσσίδου ήταν αδερφή του Δούκα Σαχίνη και είχε παντρευτεί τον βιομήχανο Δημήτριο Σωσσίδη ο οποίος καταγόταν από το Νυμφαίο της Φλώρινας. Η Βασιλική Σωσσίδου με την διαθήκη της (ξανά από το λεύκωμα), διέθεσε τμήμα της περιουσίας της, για την δημιουργία του ιδρύματος «ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ Δ. ΣΩΣΣΙΔΟΥ ΤΟ ΓΕΝΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΣΑΧΙΝΗ».

Στο ίδρυμα αυτό άφησε ένα ακίνητο στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Τα έσοδα από το ακίνητο, όρισε ότι θα δινόταν, (πέραν της συντήρησης του ακίνητου) για την προικοδότηση μιας κοπέλας ηλικίας μικρότερης των τριανταπέντε ετών εφόσον συγκεντρωνόταν ένα ικανό για τον σκοπό αυτό. Για την διαχείριση του ιδρύματος δικαιοδότησε (με την διαθήκη της) τον Σύλλογο Σιατιστέων Θεσσαλονίκης να εκλέγει μια διμελή επιτροπή. Ορίζει με κάθε λεπτομέρεια την διαδικασία που θα τηρείται για την επιλογή της κοπέλας.

Από ακίνητο στην ίδια οικοδομή η ευεργέτρια όρισε ότι θα γινόταν η χρηματοδότηση ενός γηροκομείου στην Βέροια. Το γηροκομείο αυτό θα λειτουργούσε στην έπαυλη της Βασιλικής Σωσσίδου στη Βέροια με την υποχρέωση να φιλοξενεί τρεις γέροντες από την Σιάτιστα.

Η Σιάτιστα τίμησε την Βασιλική Σωσσίδου δίνοντας το όνομα της σε μία από τις οδούς της πόλης στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου. 

Τώρα μια ερώτηση και μια πρόταση.

η ερώτηση... 

Γνώριζα για την ύπαρξη και την συνεχή λειτουργία του κληροδοτήματος Μανούση και για το Κουκουλίδειο Ίδρυμα χάρης την δημοσιότητα που δίνει στα έργα του. Υπάρχουν και άλλα ιδρύματα και κληροδοτήματα. Το ίδρυμα της Βασιλικής Σωσσίδου λειτουργεί; Δυστυχώς δεν μπορώ να απαντήσω.

η απάντηση...

Για να θυμόμαστε και να τιμούμε πιο συχνά τους ευεργέτες μας και για να ευχαριστούμε όσους συμπατριώτες αφιερώνουν τον προσωπικό τους χρόνο ασχολούμενοι με την διαχείριση των ιδρυμάτων και των κληροδοτημάτων χωρίς κανένα οικονομικό όφελος, μήπως οι επιτροπές διαχείρισης τους θα έπρεπε να επιλέξουν σύγχρονα εργαλεία με την οποία θα πρέπει να γίνεται η προβολή του έργου τους;

... και μία γενική πρόταση

Μήπως θα έπρεπε να γίνει μια ενδελεχής έρευνα στα ιδρύματα και τα κληροδοτήματα των Σιατιστινών. Για να θυμηθούμε και να τιμούμε όσο συχνά μπορούμε, όσους έδωσαν στην Σιάτιστα την περιουσία που μόχθησαν για να την αποκτήσουν;

Αμελώντας τα κληροδοτήματα μάλλον φερόμαστε αχάριστα στους ευεργέτες μας και στερούμε την πόλη μας από πόρους που θα μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες που έχει.

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

Πολιτικός Μηχανικός, PhD

lkotsikas@gmail.com

Τα τσιγάρα ΑΤΛΑΣ του Σιατιστινού καπνεργοστασιάρχη Δούκα Σαχίνη

Η σημερινή μας ιστορία ξεκινά με αφορμή μια παλιά διαφήμιση των τσιγάρων «ΑΤΛΑΣ» από την περίοδο του Εθνικού Διχασμού.

Ο Εθνικός Διχασμός ξεκίνησε το 1915 και κατέληξε με την τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922. Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος και Βασιλιάς Κωνσταντίνος διαφώνησαν για την πολιτική που έπρεπε να ακολουθήσει η Ελλάδα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Σύμμαχοι της ΑΝΤΑΝΤ (Αγγλία – Γαλλία – Σερβία και αργότερα ΗΠΑ) για να εκβιάσουν την Ελλάδα να μπει με το μέρος τους στον πόλεμο αποβιβάζουν στρατεύματα τους, στην Θεσσαλονίκη. Στα στρατεύματα αυτά ανήκουν οι στρατιώτες της διαφήμισης που θαυμάζουν την ποιότητα των τσιγάρων «ΑΤΛΑΣ».

Το σκίτσο της διαφήμισης, σύμφωνα με τον φίλο της σελίδας μας Στάθη Ταρίνα, το σχεδίασε ο Κωνσταντινουπολίτης γελοιογράφος Νικόλαος Κεσσανλής (1859-1931), γνωστός με το ψευδώνυμο Παπατρέχας. Στην διαφήμιση αναφέρει και τον ιδιοκτήτη των τσιγάρων «ΑΤΛΑΣ». Είναι ο Δούκας Σαχίνης!

Ο Δούκας Απόστολου Σαχίνης είναι γόνος της μεγάλης Σιατιστινής οικογένειας Σαχίνη. Δυστυχώς τα στοιχεία για την οικογένεια είναι λιγοστά. Αλλά εδώ θα περιοριστούμε στον Δούκα Σαχίνη.

Ο Δούκας Σαχίνης χρηματοδότησε την έκδοση (1929) του βιβλίου του Ιωάννη Αποστόλου «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ» που είναι η παλαιότερη εκδοτική προσπάθεια με τέτοιο αντικείμενο.
Ο Δούκας Σαχίνης στο αφιέρωμα του Συνδέσμου Βιομηχάνων Βορείου Ελλάδος με τίτλο «1915-2015, ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ» περιγράφεται ως καπνεργοστασιάρχης. Ήταν από τους πρωτεργάτες της δημιουργίας του συνδέσμου. Συμμετείχε στο πρώτο (1915) ΔΣ του Συνδέσμου στο οποίο χρημάτισε ταμίας το 1917. Το 1918 ως εκπρόσωπος του συνδέσμου κατέλαβε και μια θέση δημοτικού συμβούλου .

Ο Δούκας Σαχίνης πρόσφερε ένα σημαντικό χρηματικό ποσό για την ανέγερση του Αγίου Νικολάου Σιάτιστας (siatistanews.gr). Είναι ο πατέρας της Βασιλικής Σωσσίδου – Σαχίνης μεγάλης ευεργέτιδας της Σιάτιστας. Από δημοσίευση της στο Λεύκωμα προέκυψαν και οι περισσότερες πληροφορίες της σημερινής μας ανάρτηση.


Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Πολιτικός Μηχανικός, PhD
lkotsikas@gmail.com

5η Νοεμβρίου, η πιο ιερή μέρα της Σιάτιστας

Σήμερα είναι 5 Νοεμβρίου. Είναι ιερή για την πόλη μας, σαν σήμερα το 1912 τελείται η κηδεία των νεκρών της μάχης της 4ης Νοεμβρίου.

Σκεύος Ζερβός

Στην μάχη έπεσαν εβδομήντα Έλληνες. Ο Φίλιππος Ζυγούρης αποδίδει τον μεγάλο αριθμό των νεκρών κυρίως στο γεγονός ότι δεν είχαν προλάβει να προετοιμαστούν για την σύγκρουση τα ελληνικά σώματα.

Κωνσταντίνος Διγενάκης
(1863-1938)

Ένας άλλος ακόμα λόγος ήταν θεωρεί την ανυπαρξία σοβαρής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των τραυματιών. Πολλοί έμειναν στο πεδίο της μάχης και τους παρασχέθηκε περίθαλψη από τους γιατρούς της Σιάτιστας, όπως ο Μηνάς Θεοδώρου και ο Αναστάσιος Αλεξίου. 

Το τραγικότερο! Οι Γαριβαλδινοί έφτασαν και μπήκαν στην μάχη καθυστερημένα. Αποτέλεσμα. Μέσα στην ομίχλη πυροβολούσαν χωρίς να ξέρουν ποιοι πραγματικά δεχόταν τις σφαίρες. Η πιθανότητα να σκοτώθηκαν έλληνες από φίλια πυρά είναι δυστυχώς σημαντική.

Στο Τραπάντζειο Γυμνάσιο, ο Σκεύος Ζερβός στο αυτοσχέδιο χειρουργείο που στήθηκε εκεί έδωσε τιτάνιο αγώνα αλλά ξεψύχησαν και εκεί πολλοί, 

όπως ο Γεώργιος Χατζηγιαννακόγλου. Μετά από μέρες υπέκυψε στα τραυματά του και ο Αθανάσιος Χατζηζήσης όπως γράφει ο Νικόλαος Κλάδάς. Σύμφωνα με τον Φίλιππο Ζυγούρη οι τραυματίες ήταν περίπου 150.

Οι γυναίκες της Σιάτιστας μοιρολόγησαν στο Τραμπάντζειο και στον ναό των Αγίων Δώδεκα Απόστολων, τους νεκρούς, με τον ίδιο πόνο και σπαραγμό που θα έβγαζαν οι μητέρες τους, οι γυναίκες τους, οι αδερφές τους.

"Ήταν συγκινητικό και σπαραξικάρδιο θέαμα να βλέπει κανείς τα λεβεντόπαιδα εκείνα της Ελλάδος, που χθες πηδούσαν τους βράχους του βουνού της Σιατίστης σαν άλλα ζαρκάδια, σήμερα να βρίσκονται μπροστά μας άφωνα, ακίνητα, ωχρά και μαραμένα, έτοιμα να καλυφθούν από την ψυχρή του τάφου πλάκα."

Στους "Δώδεκα" στην εκκλησία των Δώδεκα Αποστόλων θάφτηκαν οι νεκροί μαχητές. Προηγουμένως ο ποιητής και οπλαρχηγός Κωνσταντίνος Διγενάκης εκφώνησε τον επικήδειο τους. Ο επίλογος του Φίλιππου Ζυγούρη είναι αυτό που θα πρέπει να κρατήσουμε από τα ιστορικά γεγονότα εκείνω των ημερών

"Ρίψαμε επάνω στα λείψανά τους ολίγο χώμα, ευχόμενοι να έχουν ελαφρά τη γαία, υψώσαμε κοινή φωνή κράζοντες το «αιωνία τους η μνήμη» και γυρίσαμε στα σπίτια μας με την καρδιά σφιγμένη από συγκίνηση και με ένα σπουδαιότατο και εθνοσωτήριο δίδαγμα, ότι η εθνική αλληλεγγύη απαιτεί να [σπεύδομεν πρόθυμα] εκεί όπου μας καλεί η πατρίς, χωρίς να λογαριάζομεν την οικογένεια, τις τιμές, τις απολαύσεις που θα χάσομε και χωρίς να λυπούμεθα τη ζωή μας, εις ένα δε μόνο να αποβλέπομε, πώς θα μπορέσομε να φέρομε σε αίσιο πέρας το έργο, του ο ποίου την εκτέλεση μας εμπιστεύεται η Πατρίς."


ΠΗΓΕΣ

Ιστος. Siatista News, Αναδημ. βιβλίου Φιλίππου Αν. Ζυγούρη: Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής, σσ.381-385

O βουλευτής Γεώργιος Καπιτσίνης, ο νεκρός υπολοχαγός της Μάχης της Σιάτιστας

Ο υπολοχαγός Γεώργιο Καπιτσίνης,  στην μάχη της 4ης Νοεμβρίου έπεσε ηρωικά στο ύψωμα που σήμερα τιμητικά φέρει το όνομα του.

Γεννήθηκε στην Μονεμβασία το 1870. Ήταν γόνος της αριστοκρατικής οικογενείας Καπιτσινή. Είχα αναρτήσει παλαιότερα μια φωτογραφία της πολυτελούς κατοικίας της οικογένειας στην Μονεμβασία.


Συμμετείχε στον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897 με τον βαθμό του υπολοχαγού καθώς είχε αποφοιτήσει από την Σχολή Ευελπίδων. Ήταν συνήθεια της εποχής, οι γόνοι των αριστοκρατικών οικογενειών να ακολουθούν την στρατιωτική καριέρα. Εκλέχθηκε στην περιοχή της Επιδαύρου Λιμήρας βουλευτής την περίοδο 1902 - 1904. Δεν επιβαλλόταν τότε να παραιτηθεί ένας στρατιωτικός από το στράτευμα προκειμένου να λάβει βουλευτικό αξίωμα.

Η μοναδική γνωστή φωτογραφία του Γεωργίου Καπιτσίνη είναι της περιόδου του πολέμου του 1897 και διασώθηκε γιατί την χρησιμοποίησε στον προεκλογικό του αγώνα. Στις εκλογές του Φεβρουαρίου του 1905 απέτυχε να επανεκλεγεί.

Η κατοικία της οικογενείας Καπιτσίνη στην Μονεμβασία

Από τις εκλογές αυτές ανακάλυψα μια εύθυμη ιστορία που αφορά τον Γεώργιο Καπιτσίνη. Επί της διαδικασίας αυτής υπέβαλλε ένσταση, όπως διαβάζουμε από τον ιστότοπο σπυρος πετρολεκας που χρησιμοποιεί δημοσίευμα της εφημερίδας ΣΚΡΙΠ (20.3.1905), ο Γεώργιος Καπιτσίνης αμφισβητώντας το εκλογικό αποτέλεσμα.

Τι αφορούσε η ένσταση; Οι εκλογές θα διεξαγόταν στην πρωτεύουσα του δήμου (εν προκειμένου του δήμου Βοιών) σύμφωνα με την τότε νομοθεσία. Πρωτεύουσα του δήμου ήταν το χωριό Κυπαρίσσι. Ο τότε νομάρχης Λακεδαίμονας (γιατί έτσι εννοούσε τον δικό του εκλεκτό για τις εκλογές) όρισε να γίνουν οι εκλογές σε άλλο χωριό, την Κρεμαστή, στο οποίο ήταν δύσκολη η πρόσβαση για τους ψηφοφόρους του Καπιτσίνη, αποτρέποντας έτσι την εκλογή του.

Προφανώς η ένσταση απορρίφτηκε, ο Γεώργιος Καπιτσίνης πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες και επέστρεψε όταν ξέσπασε ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος.

Σιάτιστα 19 Οκτωβρίου 1912; Μια φωτογραφία μνημείο

Η φωτογραφία ανήκει στο αρχείο του Χαρίσιου Ράμμου, που την έδωσε στην Αικατερίνη Ζωγράφου, η οποία με την σειρά της, την παραχώρησε στην Καλλιόπη Μπόντα και βρίσκεται στο τελευταίο της βιβλίο «Η ΑΥΛΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ» στην σελίδα 84. Ο κάτοχος της λέει ότι η φωτογραφία είναι του 1912, αλλά δεν υπάρχει απολύτως κανένα άλλο επιπλέον στοιχείο.

Οπότε θα βασιστώ στις πηγές, στο περιεχόμενο, στα πρόσωπα της φωτογραφίας. Η θεωρία που διατυπώνω είναι απολύτως προσωπική, οπότε χρεώνομαι το σφάλμα της όποιας υπόθεσης.

Πηγές είναι τα «Ιστορικά Σημειώματα» του Φίλιππου Ζυγούρη, η «Η ιστορία της Σιατίστης» του Ιωάννου Αποστόλου και το «Ο Άγιος Δημήτριος» του Αναστάσιου Δάρδα.

Το σκηνικό της φωτογραφίας είναι τοποθετημένο στον Προφήτη Ηλία. Στο βάθος διακρίνονται, το κωδωνοστάσιο, το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο, το Πρώτο Δημοτικό και η Αστική Σχολή. Ο παλιός Άγιος Δημήτριος, είχε καταστραφεί από την πυρκαγιά αλλά η σύμφωνα με την Καλλιόπη Μπόντα διακρίνεται στο κόκκινο περίγραμμα. Αυτό και στους δύο μας δημιουργεί μια απορία που θα εξηγήσω σε άλλη ανάρτηση.

Βρισκόμαστε μετά ή πριν από μια θρησκευτική εκδήλωση στον Προφήτη Ηλία. Πρόκειται μήπως για μνημόσυνο για τους νεκρούς της μάχης μετά από ένα ή δύο ή κάποια χρόνια αργότερα; Όχι! Γιατί;

Ο Φίλιππος Ζυγούρης αναφέρει πως κάθε χρόνο το μνημόσυνο γινόταν στους Δώδεκα Αποστόλους. Δεν αναφέρει επίσης ποτέ ότι ήρθαν στρατιωτικά τιμητικά αποσπάσματα για το σκοπό αυτό.

Σε μια εκδήλωση παρουσία στρατιωτικού αποσπάσματος θα έπρεπε να παρίσταται και ο μητροπολίτης. Ο τότε μητροπολίτης Ιερόθεος Ανθουλίδης έλειπε (σύμφωνα με τον Αναστάσιο Δάρδα) στην Κωνσταντινούπολη την περίοδο Ιούνιος 1912 - Νοέμβριος 1913. Ξεχωρίζει ένας ιερωμένος ο οποίος δεν είναι μητροπολίτης. Η Καλλιόπη Μπόντα θεωρεί ότι είναι ο τότε αρχιερατικός επίτροπός Ιωάννης Παπανικολάου. Η φωτογραφία του στο λεύκωμα που έμοιαζε περισσότερο με καθολικό ιερέα δεν με έπεισε αλλά το πλούσιο αρχείο της Καλλιόπης Μπόντα που περιλαμβάνει και άλλες φωτογραφίες του Παπανικολάου αποδεικνύει ότι τελικά έχει δίκιο.

Μου μοιάζει απίθανό να έλειπε ο μητροπολίτης σε όποια επίσημη εκδήλωση ακολούθησε μετά την επιστροφή του. Άρα μάλλον είναι το 1912 η φωτογραφία.

Οι πηγές καταγράφουν με λεπτομέρεια τα γεγονότα από την 12^η Οκτωβρίου μέχρι την 5^η Νοεμβρίου.

Στο στρατιωτικό απόσπασμα δεν υπάρχουν Κρητικοί. Άρα δεν είναι αμέσως μετά την μάχη αλλά ούτε και κάποια στιγμή που ήταν παρόντες Κρητικοί στην Σιάτιστα. Οι Κρητικοί έφυγαν για την Νεάπολη και τα Γρεβενά την 14^η Οκτωβρίου 1912. Όλος ο στρατός μαζί με τους Κρητικούς έφυγε αμέσως μετά την κηδεία, στην εκκλησία των Δώδεκα Αποστόλων, των νεκρών της Μάχης. Άρα η φωτογραφία δεν είναι αμέσως μετά την μάχη.

Ιωάννης Παπανικολάου (στην Ελλάδα)

Ιωάννης Παπανικολάου (στην Αμερική)

Στις 19 Οκτωβρίου 1912 ήρθε στην Σιάτιστα σύμφωνα με τον Φίλιππο Ζυγούρη και τον Ιωάννη Αποστόλου το ανεξάρτητο σύνταγμα ευζώνων με επικεφαλής τον συνταγματάρχη (Στέφανο) Γεννάδη. Στον Προφήτη Ηλία τελέστηκε δοξολογία παρουσία όλου του λαού της Σιάτιστας. Ο Ιωάννης Παπανικολάου εκφώνησε ενθουσιώδη λόγο. Την επομένη το σύνταγμα αποχώρησε.

Προσπαθώ να αναγνωρίσω αν ο συνταγματάρχης (μια εβδομάδα αργότερα προήχθη σε υποστράτηγο) Στέφανος Γεννάδης (1958-1922) είναι ο έφιππος στρατιωτικός στην φωτογραφία μας. Ακολουθώντας το στρατιωτικό τελετουργικό, ο επικεφαλής του αποσπάσματος θα έπρεπε να παρίσταται έφιππος στην φωτογραφία. Ήρθε στην Σιάτιστα σε ηλικία 54 ετών. Ο έφιππος ταιριάζει ηλικιακά αλλά από φωτογραφίες του που βρήκα στο διαδίκτυο δεν μπορώ να πω πως τον αναγνωρίζω.

Η Καλλιόπη Μπόντα αναγνωρίζει και άλλα πρόσωπα. O γυμνασιάρχης Ιώαννης Παπίας (αριστρεά) που είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στα γεγονότα και άρα είναι λογικό να βρίσκεται στην πρώτη σειρά.

Με βάση τα παραπάνω θεωρώ ότι η φωτογραφία έχει τραβηχτεί την 19^η Οκτωβρίου 1912. Η υπόθεση μου πάσχει σε ένα σημείο. Που είναι οι εύζωνοι;

Στέφανος Γεννάδης (1858-1922)

Θα απαντήσω ότι σύμφωνα με τον Ιωάννη Αποστόλου συμμετείχαν στην δοξολογία μόνο αξιωματικοί. Όντως οι στρατιωτικοί στην πρώτη γραμμή στην φωτογραφία μας κρατάνε σπαθί και άρα είναι αξιωματικοί. Υπάρχουν όμως και στρατιώτες (αρκετοί στις πίσω σειρές) με την λόγχη στα τουφέκια. Πουθενά εύζωνας! Είναι ίσως η λεπτομέρεια που θα πρέπει να διερευνήσω και θα δώσει οριστική λύση στο μυστήριο μας.

Ο ιατρός Αναστάσιος Αλεξίου

Με αφορμή την σημερινή ανάρτηση θα ήθελα να ευχαριστήσω και εγώ τον Χαρίσιο Ράμμο για την φωτογραφία που έδωσε.

Ο γυμνασιάρχης Ιωάννης Γκίμπας

Είναι σημαντικό όλοι μας να δώσουμε ψηφιακά αντίγραφα παλιών φωτογραφιών που έχουμε, σε πρόσωπα που μπορούν τα τις αξιοποιήσουν και να εξάγουν σημαντικές πληροφορίες για την ιστορία, την καθημερινότητα, τα ήθη και τα έθιμα της Σιάτιστας και να μεταφερθούμε νοερά στην εποχή τους.

Γεώργιος Χατζηγιαννακόγλου, ο ξανθός νεαρός με τα γαλανά μάτια που έπεσε στην Σιάτιστα

Γεώργιος Χατζηγιαννακόγλου
(πηγή Βιβλιοθήκη ΑΠΘ)

Μέσα από την δουλειά της ομάδας του siatistanews ανακαλύπτουμε την συγκινητική ιστορία ενός ακόμα εκ των νεκρών της μάχης της Σιάτιστας, του δημοσιογράφου Γεώργιου Χατζηγιαννακόγλου. Ελάχιστα είναι τα προσωπικά στοιχεία για αυτόν.

Ο Γεωργίος Χατζηγιαννακόγλου στην Αθήνα ικέτεψε τον οπλαρχηγό Θύμιο Καούδη, να τον συμπεριλάβει και αυτόν στο κρητικό εθελοντικό σώμα που θα ανηφόριζε για την Μακεδονία.

«εάν δεν με πάρης, Καπετάν Θύμιο, θα’ αποθάνω φθισικός από την στεναχωρίαν μου»

Στην εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ», στο φύλλο της 1ης Οκτωβρίου 1915 και ενώ έχει ξεκινήσει ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και στην Ελλάδα ο διχασμός κορυφώνεται, η ποιήτρια Ξανθίππη Καλοστύπη γράφει ένα άρθρο αφιερωμένο στον Γ. Χατζηγιαννακόγλου με τίτλο «Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΟΥ, Σκιαγραφία της Μάχης της Σιάτιστας»

Ουσιαστικά πρόκειται για μια ποιητική εξιστόρηση της θυσίας του ήρωα. Περιγράφεται ως μια ρομαντική φυσιογνωμία στο άρθρο.

Ξανθός νεαρός με γαλανά μάτια και με «διόπτρες» μυωπίας. Έβαλε επάνω από την αδερφική του αγάπη, για την μονάκριβη αδερφή, την αγάπη του για την πατρίδα. Την αναπολεί πριν την μάχη. Αυτή δεν έχει άλλον στον κόσμο και τον εκλιπαρούσε να μείνει κοντά της.

«Αν σε χάσω, τι θα γίνω η δυστυχισμένη»

Συγκινητική η περιγραφή του χαμού του Χατζηγιαννακόγλου. Δεν γνωρίζω αν είναι φανταστική ή πραγματική. Στην θολούρα της μάχης, όταν έχει πέσει η νύχτα, του πέφτουν τα γυαλιά της μυωπίας και τα ψάχνει απεγνωσμένα ψηλαφώντας στο έδαφος μέσα στο σκοτάδι και την ομίχλη. Όταν σηκώνεται δέχεται το θανάσιμο τραυματισμό στην κοιλιά.

«Κοιμάται τώρα ο ξανθός εθελοντής εις ο μικρόν νεκροταφείον της Σιάτιστας τον ύπνον των ανδρείων, τον ύπνον των ηρώων»

Πηγή

Συνάντησή με την Ιστορία στους δρόμους της Σιάτιστας,  Οδός Δημοσιογράφου Χατζηγιαννακόγλου (σελ 406)

Παναγιώτης Γράβας, ο νέκρος καθηγητής του 'Επους του 40 και το δάκρυ για τον Μέγα Αλέξανδρο

Ό Παναγιώτης Γράβας σε ηλικία 32 ετών είναι ένας ακόμα από τους Σιατιστινούς που έπεσε στις μάχες του Έπους του 40 στην Αλβανία.

Σκοτώθηκε κατά την διάρκεια των μαχών στην περιοχή Μοράβα - Ιβάν (14 - 22 Νοεμβρίου 1940) στο ύψωμα 1878, την 17η Νοεμβρίου 1940. Με τις μάχες αυτές, η Ελλάδα από τον ρόλο του αμυνόμενου πέρασε σε αυτόν του επιτιθέμενου. Το αποτέλεσμα τους ήταν το πρώτο μεγάλο ελληνικό επίτευγμα, η κατάληψη της Κορυτσάς.

Στις μάχες αυτές οι Σιατιστινοί, οι Βοϊάτες συμμετείχαν ως μέλη του 53ου Συντάγματος Πεζικού και ήταν αυτοί που κλήθηκαν πρώτοι να αντιμετωπίσουν την ιταλική εισβολή.

Ο καθηγητής Παναγιώτης Γράβας επιστρατεύτηκε με τον βαθμό του δεκαεννέα. Είχε αποφοιτήσει από την Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ και την περίοδο εκείνη δίδασκε φιλολογικά μαθήματα στο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας και είχε μόλις παντρευτεί την Ναούμα Γιαννακού.

Ο Παναγιώτης Γράβας συγκέντρωσε το υλικό με το οποίο συνέταξε την εργασία του, τα "Κουδαρίτικα Σιατίστης". Τα κουδαρίτικα είναι συνθηματική γλώσσα με την οποία επικοινωνούσαν τα συνεργεία των χτιστάδων, όταν δεν ήθελαν να αποκαλυφθεί το περιεχόμενο των συνομιλιών τους από τους εργοδότες τους.

Είναι όμως ιδιαίτερα συγκινητική, η περιγραφή της στιγμής που έγινε το γνωστό το μαύρο μαντάτο, για τον Παναγιώτη Γράβα στην Σιάτιστα. Το έφερε ο Αργύριος Τύπας που επέστρεψε από το μέτωπο, στον Δημήτριο Γιαννακό (Τιούλης), τον αδερφό της γυναίκας του νεκρού. Ήταν ήδη γνωστό ότι ο Παναγιώτης Γράβας αγνοούνταν και είχε κυριεύσει τους δικούς του, η αγωνία. Η απάντηση του Αργύριου Τύπα τους πάγωσε.

"Αχ ρε Τιούλη! Σκουτώθκιν! Μι τα χέρια μ' τον έθαψα ικεί απαν!"

Ο Αντώνης Σκούλιος μαθητής της τρίτης γυμνασίου, τότε, αποτυπώνει τα συναισθήματα των μαθητών όταν έμαθαν για το θάνατο του καθηγητή τους.

"Μια είδηση όμως λύπησε βαθύτατα, ιδιαίτερα εμάς του μαθητές του Γυμνασίου. Από τους πρώτους πεσόντες στο μέτωπο ήταν και ο καθηγητής μας Παναγιώτης Γράβας. Σε μια εξόρμηση μια σφαίρα τον βρήκε κατάστηθα και τον έριξε νεκρό. Τον θυμάμαι ακόμα που δάκρυσε, όταν στο μάθημα της Ιστορίας μας μιλούσε για το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Έδειχνε τέτοια λύπη και συγκίνηση το πρόσωπό του, που τη μετέδιδε και σε μας. Ήταν ένας σιατιστινός φλογερός πατριώτης κι ένας άριστος δάσκαλος."

Το δάκρυ για τον Μέγα Αλέξανδρο ίσως κάποιοι το σχολιάσουν ειρωνικά, σήμερα. Ίσως έτσι νομίζουν ότι αποκτούν την ταυτότητα του προοδευτικού.

Πηγές

• Ψηφιακή Αποτύπωση της Σιάτιστας, Οδος Παναγιώτη Γράβα, http://www.siatistanews.gr/siatista/SIATISTA-e-apotyposi/Apotyposi/Dromoi-text/22-Grava.html
• ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΚΟΥΛΙΟΣ, Μαθητές στο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο κατά τη διάρκεια του πολέμου, siatistanews
• Το 53ο Σύνταγμα Πεζικού και η Σιάτιστα, siatistanews, http://siatistanews.gr/53-olo-min.pdf.
• Αρχείο Γεώργιο Μπόντα

Άξιον Εστί, η εθνική μας κληρονομιά

Τμήμα της εθνικής πολιτιστικής μας κληρονομιάς είναι το "ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ". Πρόκειται για ένα λαϊκό ορατόριο σε τρία μέρη για λαϊκό τραγουδιστή, ψάλτη (βαρύτονο), αναγνώστη (ηθοποιό), λαϊκά όργανα, συμφωνική ορχήστρα και μικτή χορωδία 

Όπως εξομολογήθηκε ο δημιουργός του Οδυσσέας Ελύτης το έγραψε συγκλονισμένος για δεύτερη φορά από τα πάθη του ελληνικού λαού.

Η Ελλάδα αμέσως μετά την Κατοχή θα πληγεί από τον Εμφύλιο πόλεμο. Την ώρα που όλοι επουλώνουν τις πληγές από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Έλληνες ανοίγουν μεγαλύτερες πληγές που δυστυχώς δεν έχουν κλείσει ακόμα μέχρι και σήμερα. Το 1948 ο ποιητής βρίσκεται στην Ευρώπη.

"Η παραμονή μου στην Ευρώπη με έκανε να βλέπω πιο καθαρά το δράμα του τόπου μας. Εκεί αναπηδούσε πιο ανάγλυφο το άδικο που κατάτρεχε τον ποιητή. Σιγά-σιγά αυτά τα δύο ταυτίστηκαν μέσα μου. Το επαναλαμβάνω, μπορεί να φαίνεται παράξενο, αλλά έβλεπα καθαρά ότι η μοίρα της Ελλάδας ανάμεσα στα άλλα έθνη ήταν ότι και η μοίρα του ποιητή ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους – και βέβαια εννοώ τους ανθρώπους του χρήματος και της εξουσίας. Αυτό ήταν ο πρώτος σπινθήρας, ήταν το πρώτο εύρημα. Και η ανάγκη που ένιωθα για μια δέηση, μου ‘δωσε ένα δεύτερο εύρημα. Να δώσω, δηλαδή, σ’ αυτή τη διαμαρτυρία μου για το άδικο τη μορφή μιας εκκλησιαστικής λειτουργίας. Κι έτσι γεννήθηκε το «Άξιον Εστί»."

Το έργο μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη. Στην αρχική εκτέλεση του έργου συμμετείχαν, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης για την ερμηνεία των τραγουδιών, ο Μάνος Κατράκης για την απαγγελία των θεατρικών και ο Θεόδωρος Δημητρίεφ ως βαρύτονος.

Το 1977, στο Λυκαβηττό, τον Θεόδωρο Δημητρίεφ τον αντικαθιστά ο Ανδρέας Κουλουμπής. 

Είναι συγκλονιστική η συμμετοχή του κοινού στην εκτέλεση όλων των ενοτήτων του έργου. Ο Μίκης Θεοδωράκης για να τους ευχαριστήσει όλα τα τραγούδια στο τέλος για δεύτερη φορά. Συμμετέχουν όλοι όρθιοι χτυπώντας ρυθμικά παλαμάκια.

Είναι συγκλονιστικός και ακούραστος ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Ακούγεται ο θεατής που δεν μπορεί να συγκρατηθεί και μετά την ολοκλήρωση του τραγουδιού "ΕΝΑ ΤΟ ΧΕΛΙΔΟΝΙ" φωνάζει "Γεια σου αθάνατε Γρηγόρη…"

Απόλυτη σιγή όταν απαγγέλει ο Μάνος Κατράκης που δεν είναι λίγες φορές που λυγίζει από την συγκίνηση.

Είναι σαγηνευτικός όταν αποδίδει ο Ανδρέας Κουλουμπής το ποίημα "ΝΑΟΙ ΣΤΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ".

Κλείνοντας κάπως απαισιόδοξα, θα αναφέρω ένα σχόλιο που έγραψε κάποιος στο video.

Τότε υπήρχαν, ο Ελύτης, ο Θεοδωράκης, ο Κατράκης, ο Μπιθικώτσης. Τώρα, ο …