Μητροπολίτης Γρεβενών Νικόλαος Παπανικολάου. Ο Σιατιστινός αγωνιστής ιεράρχης.

Σε πρόσφατη ανάρτηση στο Facebook έκανα μια σύντομη μικρή αναφορά στον ιεράρχη Νικόλαο Παπανικολάου. Θα ήταν προσβολή πραγματικά χωρίς καμιά διάθεση υπερβολής αν περιοριζόμουν σε αυτή την και μόνο αναφορά.

Νικόλαος Παπανικολάου (1883 -1933)

Εκτενής αναφορά στο έργο του γίνεται στο βιβλίο της Κατερίνας Νικολαίδου – Ντάναση «ΚΑΙΣΑΡΕΙΑ, Η Μονή Τιμίου Προδρόμου στο Ζιντζιδερέ (Φλαβιανά) – Το Πνευματικό και Εκπαιδευτικό της Κέντρο της Καππαδοκίας, Κερμίρα – Μερσίνα –Ποτάμια (‘Α ΤΟΜΟΣ)». Είναι το αποτέλεσμα μακροχρόνιας και επίπονης έρευνας που ξεκίνησε μόλις ήρθε στα χέρια της συγγραφέως το αρχείο του Αναστάσιου Νικολαΐδη που είχε σπουδάσει στην Κατά Καισάρειαν Ιερατική Σχολή. Τελευταίος διευθυντής αυτής της σχολής ήταν ο Νικόλαος Γ. Παπανικολάου.

Η σημερινή δημοσίευση γίνεται και με αφορμή το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο που πριν 95 χρόνια συντελέστηκε η μεγαλύτερη τραγωδία του Ελληνικού Έθνους, της Μικρασιατικής Καταστροφής. Σε τέτοιες επετείους συνήθως αναζητούμε τα πρόσωπα που ευθύνονται.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η καταστροφή ήταν το πρωτογενές αποτέλεσμα της αιώνιας ασθένειας της ελληνικής φυλής της «φαγωμάρας». Υπήρχαν όμως άνθρωποι σε εκείνη την πολυτάραχη περίοδο που δεν τους ενδιέφερε τίποτα άλλο παρά μόνο να προσφέρουν και αγωνίστηκαν πεισματικά για την εκεί διατήρηση του ελληνισμού. Ένα από αυτά τα άτομα ήταν και Νικόλαος Παπανικολάου.

Ο Νικόλαος Γεωργίου Παπανικολάου γεννήθηκε στην Σιάτιστα το 1883. Ήταν γιος του γιατρού Γεωργίου Παπανικολάου που είχε καταγωγή από τα Γρεβενά. Το σπίτι του μάλλον πρέπει να βρισκόταν στην περιοχή που σήμερα ονομάζεται Μπούσινα κοντά στην οικία του τέως Δημάρχου Σπύρου Γκόγκου. Μόλις ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας συνέχισε τις σπουδές του στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης.

Στην Μαρωνεία (1906 – 1914)

Το 1906 πήγε κοντά στον Μητροπολίτη Μαρωνείας, Θάσου και Σαμοθράκης Νικόλαο Σακκόπουλο. Οι ικανότητες του αναγνωρίστηκαν αμέσως από τον Μητροπολίτη που τον όρισε πρωτοσύγκελο της Μητρόπολης. Στην Μαρωνεία είχε να αντιμετωπίσει τους Εξαρχικούς Βούλγαρους στων οποίων την κατοχή ήταν η Δυτική Θράκη. Ήταν ακατάβλητο εμπόδιο στα σχέδια των Βουλγάρων με αποτέλεσμα να κακοποιηθεί βάναυσα από αυτούς και να συλληφθεί το 1913 για να μεταφερθεί στην Βουλγαρία. Τελικά μετά από ενέργειες του μητροπολίτη Νικολάου απελευθερώθηκε το 1914.

Στην Καισάρεια (1914 – 1921)

Ο Νικόλαος Σακκόπουλος χρίζεται Μητροπολίτης στην Καισάρεια όπου τον ακολουθεί ο Παπανικολάου. Το 1918 ο Παπανικολάου χειροτονήθηκε επίσκοπος Νεαπόλεως.

Στα βάθη της Τουρκίας το Ζιντζί Δερέ (Φλαβιανά)

Δεν χρειάζεται να πω περισσότερα για το κλίμα εκείνης της περιόδου. Η Τουρκία βρίσκεται λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου απέναντι στην Ελλάδα ενώ έχει αρχίσει τις εκκαθαρίσεις του ελληνικού πληθυσμού.

Μέχρι το 1918 είναι παράλληλα διευθυντής της Ιερατικής Σχολής. Ποιος ήταν όμως ο ρόλος της σχολής.

Γεώργιος Παπανικολάου (1850-1916)

Η Κατά Καισάρειαν Ροδοκανάκειος Ιερατική Σχολή όπως ήταν το πλήρες όνομα της ιδρύθηκε το 1882 από τον Πατριάρχη Ιωακείμ. Ο σκοπός της σχολής περιγράφεται από τον κανονισμό της. «.. την κατά Χριστόν μόρφωσιν και εκπαίδευσιν των εν αυτή διδασκομένων, παρασκευάζουσα αυτούς καταλλήλως εις το ιερατικόν αξίωμα και διδασκαλικόν επάγγελμα, ώστε δι΄ αυτού να βελτιωθή η κατάστασις του ιερού κλήρου εν τη Μικρά Ασία και κραταιώθη η Χριστιανική εκπαίδευσις των κατοίκων». Στη σχολή αυτή η μητέρα Ελλάδα προσπαθούσε να στείλει ότι καλύτερο δυναμικό είχε για να διδάξει και να προετοιμάσει τους δασκάλους που με την σειρά τους θα δίδασκαν στα ελληνόπουλα της Μικράς Ασίας και ιδίως σε περιοχές δυσπρόσιτες και φτωχές. Δάσκαλος της Σχολής υπήρξε και ο Αναστάσιος Δάνας, ο ιδρυτής της Παλαιοντολογικής Σχολής Σιάτιστας.

Η δράση του Σιατιστινού ιερωμένου δεν νομίζω ότι σκιαγραφείται καλύτερα από αυτούς που τον έζησαν, όπως ο Μιχαήλ Γιαβρόγλου ένας εκ των μαθητών της σχολής.

«Πρωτοσύγκελος του Μητροπολίτη ήταν ο Επίσκοπος Νεαπόλεως, ο Νικόλαος. Αυτός αντικαθιστούσε τον Μητροπολίτη. Ήταν ρέκτης (ακούραστος εργάτης), δραστήριος, τετραπέρατος, μοναδικός. Από την Σιάτιστα ήταν, όταν ήρθε στα μέρη μας δεν ήξερε τούρκικα, έμαθε ύστερα.»

«Στην εποχή του πρώτου παγκοσμίου πολέμου που υπήρχε πείνα, γύριζε με το άλογο του ο Πρωτοσύγκελος και μάζευε αλεύρι, σιτάρι, τρόφιμα για την Ιερατική Σχολή του Ζιντζιδερέ και για το εκεί ορφανοτροφείο. Ήταν γενναίος, ούτε πιστόλι είχε, ούτε σωματοφύλακα έπαιρνε μαζί του. Είχε αν ωραίο Ματζάρ ατί (ουγγαρέζικο άλογο)».

Χάρη στη δραστηριότητα του λειτούργησε η Ιερατική Σχολή του Ζιντζιδερέ και το Ορφανοτροφείο ως το 1917. Το 1916 – 1917, είχε το βαθμό του Γυμνασιάρχη της Ιερατικής Σχολή. Δεν εδίδασκε όμως, δεν είχε καιρό, άλλα καθήκοντα μεγαλύτερης σημασίας τον απασχολούσαν. Γυμνασιάρχευε ο αρχιμανδρίτης Κωνσταντινίδης. Δεν ξέρω αν ζει.

Το 1916 το Γυμνάσιο του Ζιντζιδερέ έγινε στρατιωτικό νοσοκομείο. Έφερναν τραυματίες του πρώτου πολέμου. Μας σύμπτυξε ο Πρωτοσύγκελος στο ορφανοτροφείο Θηλέων. Μετά το 1917, μας το πήραν και αυτό οι Τούρκοι. Νοίκιασε δυο σπίτια στους μαχαλάδες του Ζιντζιδερέ. Το ένα σπίτι ήταν ο κοιτώνας μας και το άλλο το διδακτήριο.

Μεγάλη επιρροή είχε ο Πρωτοσύγκελος Νικόλαος στην τουρκική κυβέρνηση. Τον εκτιμούσε πολύ ο Μουτεσαρίφης. Μετά την Μικρασιατική Εκστρατεία, οι Τούρκοι φανατίστηκαν. Για αυτό τον απελάσανε το 1922 στην Ελλάδα.

Μεγάλη φυσιογνωμία ο Νεαπόλεως Νικόλαος.»

Ο Νικόλαος Παπανικολάου είχε αντιληφθεί πλήρως την ύψιστη εθνική σημασία που είχε η λειτουργία της σχολής και για αυτό όπως εξάγεται από την μαρτυρία με «νύχια και με δόντια» προσπαθεί να την κρατήσει σε λειτουργία μέχρι τέλους.

Διωκόμενος από την Καισάρεια κατάφερε να φτάσει στην Κωνσταντινούπολη περνώντας από κακουχίες, προπηλακιζόμενος και βριζόμενος από τους Τούρκους.

Στο Μελένικο (1921 – 1924)

Ο Παπανικολάου είναι πραγματικά ακούραστος. Δεν μένει στην Κωνσταντινούπολη. Αναπτύσσει εθνική δράση στο Σιδηρόκαστρο την περίοδο 1921 – 1924 ως τοποτηρητής της εκεί Μητροπόλεως.
Στα Γρεβενά (1924 -1933).

Στα Γρεβενά (1924-1933)

Το 1924 εξελέγη μητροπολίτης Γρεβενών.  Ήταν ο πρώτος και μοναδικός μητροπολίτης Μετσόβου όταν το Μέτσοβο υπαγόταν στην Μητρόπολη Γρεβενών (μέχρι το 1929) .

Την 9η Σεπτεμβρίου 1928 έκανε τα εγκαίνια του Ιερού Ναού του Αγίου Δημητρίου Σιάτιστας.

Το τέλος

Ο Νικόλαος Παπανικολάου είχε εύθραυστη υγεία. Την περίοδο που σπούδαζε στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης αρρώστησε και διέκοψε τις σπουδές του για τρία χρόνια. Πέρασε πολλά και κατά την αιχμαλωσία του από τους Βούλγαρους και κατά την επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη από την Καισάρεια. Δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για την υγεία του.

Η αναγγελία του θανάτου του Νικόλαου Παπανικολάου (αρχείο Καλλιόπη Μπόντα)

Έτσι το 1933 μεταβαίνει με σοβαρά προβλήματα υγείας στην καρδιά και στα νεφρά, στην Θεσσαλονίκη όπου και πεθαίνει την 15η Δεκεμβρίου 1933.

Ο Νικόλαος Παπανικολάου τιμήθηκε από το Ελληνικό Κράτος με το Παράσημο του Τάγματος του Σωτήρος. Στην πόλη μας δεν δόθηκε το όνομα του σε κανένα δρόμο, σε καμία πλατεία, δεν διοργανώθηκε καμία επίσημη εκδήλωση για να τιμηθεί όπως του αξίζει.

Δεν νομίζω όμως πως ο σεμνός ιεράρχης είχε ανάγκη από όλα αυτά. Του αρκούσε που έκανε το καθήκον του, στους ανθρώπους, στην πατρίδα. Γιατί όπως τονίζει και ο Μητροπολίτης Γρεβενών Σέργιος στο βιβλίο του «Η Εκκλησία των Γρεβενών» για το Νικόλαο θα μπορούσε να ειπωθεί το ρηθέν από τον Απόστολο Παύλο «άλλοις υπηρετών αναλίσκομαι».

Η Μονή Τιμίου Προδρόμου στην Καππαδοκία στην οποία στεγάστηκε  η ιερατική σχολή [4, σελ. 27]

Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Πολιτικός Μηχανικός, PhD

Θα ήθελα να ευχαριστήσω την Κατερίνα Νικολαίδου - Ντάναση για την προσφορά του Α' τόμου του έργου της με τίτλο "ΚΑΙΣΑΡΕΙΑ, Η Μονή Τιμίου Προδρόμου στο Ζιντζιδερέ (Φλαβιανά) – Το Πνευματικό και Εκπαιδευτικό της Κέντρο της Καππαδοκίας, Κερμίρα – Μερσίνα –Ποτάμια" και για τα υπόλοιπα στοιχεία που μου απέστειλε για την δράση του Νικόλαου Παπανικολάου. Αναμένουμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την έκδοση του Β' τόμου μέσα από τον οποίο θα μάθουμε για την δράση του Αναστάσιου Δάνα.

Βιβλιογραφία

1. ΚΑΙΣΑΡΕΙΑ, Η Μονή Τιμίου Προδρόμου στο Ζιντζιδερέ (Φλαβιανά) – Το Πνευματικό και Εκπαιδευτικό της Κέντρο της Καππαδοκίας, Κερμίρα – Μερσίνα –Ποτάμια, Κατερίνα Νικολάιδου - Ντανάση, Θεσσαλονίκη 2017.
2. Η Εκκλησία των Γρεβενών, Μητροπολίτης Γρεβενών Σέργιος, Εκδόσεις Ι. Μήτρ, Γρεβενών, Γρεβενά (σελ. 75 - 79).
3. Σιατιστέων Μνήμη, Λέυκωμα, Σύλλογος Σιατιστέων Θεσσαλονίκης,  Θεσσαλονίκη 1972 (Γ-133).
4. Ελληνόφωνοι Καππαδόκες Λόγιοι, Μαρία Κ. Χωλιαδάκη, Διπλωματική Εργασία, Θεολογική Σχολή ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2007.

Απλά μαθήματα στρατηγικής.

Κάθε δήμος, περιφέρεια, υπουργείο, κράτος, φορέας εν γένει καθορίζει την πορεία του με βάση το όραμα που έχει για το μέλλον.

Ένας τεχνοκράτης με στοιχειώδεις γνώσεις στρατηγικής ξέρει ότι για την διατύπωση του οράματος θα πρέπει να έχει φροντίσει να αναγνωρίσει το περιβάλλον του προβλήματος. Θα έχει διακρίνει τα πλεονεκτήματα, τα μειονεκτήματα του φορέα και θα έχει ξεχωρίσει τις ευκαιρίες που θα υποστηρίξουν την υλοποίηση του οράματος και τις απειλές που θα την αποτρέψουν.

Μας έχει δώσει κανείς πρόεδρος, δήμαρχος, υπουργός, πρωθυπουργός, επικεφαλής ενός φορέα την εντύπωση ότι έχει προχωρήσει σε αυτήν την διαδικασία ή μάλλον την θεωρεί εμπόδιο για τον τρόπο που θέλει να εξασκήσει την πολιτική του.

Θα αναφέρει ότι έχει επιχειρησιακό σχέδιο.

Το επιχειρησιακό σχέδιο έχει συνταχθεί με βάση το όραμα ή με βάση το πως θα προσαρμοστεί για να συμπεριλάβει τις όποιες δράσεις με μικροσκοπικά πολιτικά οφέλη;

Στο τέλος του επιχειρησιακού σχεδίου περιγράφεται η διαδικασία με την οποία αξιολογείται η εφαρμογή του.

Η αξιολόγηση τι θα δείξει άραγε;

Μπούνος και Μπούνεια

Τα Μπούνεια είναι μια από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις που περιλαμβάνει ο Δεκαπεντάγουστος στην Σιάτιστα που οδήγησε και σε μια μετεξέλιξη στον τρόπο που γιορτάζεται το έθιμο των Καβαλάρηδων.

Το Αρχοντικό της Κυρά Σανούκως

Ο Μπούνος είναι ένας από τους σημαντικότερους μαχαλάδες στην συνοικία της Χώρας στην Σιάτιστα. Σε αυτόν βρίσκονται το Αρχοντικό της κυρά Σανούκως, του Βοϊδομάτη και του Τζουρά που σχηματίζουν ένα νοητό τρίγωνο που περικλείει τον μαχαλά. Ο Μπούνος συμμετέχει ανελλιπώς με μια παρέα καβαλάρηδων στον εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου κάθε χρόνο.

Μπουνιώτες στην Βρύση του Κατούρα πριν το 1950 

Σύμφωνα με τον Φίλλιπο Ζυγούρη, "το όνομα Μπούνος [οφείλεται], κατ’ άλλους, σε συνοικισμό κουτσοβλάχικο, στον οποίο ανήκαν και οι κήποι, και κατ’ άλλους, σε κύριον ο οποίος λέγονταν Μπούνος και ο οποίος ήρθε στη Σιάτιστα από Κοζάνη, κατά την καταστροφή της Κοζάνης από επιδρομή, και με έξοδά του συγκέντρωσε τα διασκορπισμένα εκεί νερά· και από ευγνωμοσύνη εδόθη το όνομά του".

Μπροστά από Αρχοντικό Βοϊδομάτη

Το βιβλίο της Καλλιόπης Μπόντα με τίτλο «Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Σιάτιστας» στο τέταρτο κεφάλαιο εξιστορεί πως ξεκίνησαν τα Μπούνεια την δεκαετία του 90.

Παλιότερα την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου οι άντρες Μπουνιώτες γλεντούσαν συνήθως στο Μικρόκαστρο, όπου γινόταν γλέντι. Μια παρέα από Μπουνιώτες, το 1987, σκέφτηκε να κάνει κάτι για να διασκεδάσουν κυρίως οι μάνες τους, που την ημέρα εκείνη δεν πήγαιναν στο Μικρόκαστρο.
Αποφάσισαν λοιπόν να διοργανώσουν κάτι στη γειτονιά τους, με δικά τους τραπεζοκαθίσματα και φαγητά. Έτσι ξεκίνησε μια γιορτή, που την ονόμασαν «Μπούνεια». Περιποιούνταν τη γειτονιά τους και την διακοσμούσαν με αφίσες που ζωγράφιζαν τα κορίτσια της  γειτονιάς. Η εκδήλωση πραγματοποιούνταν μπροστά από την περίφημη βρύση του Κατούρα.

Το Αρχοντικό Τζουρά δεξιά

Τα Μπούνεια αρχικά διεξαγόταν την προπαραμονή του Δεκαπενταύγουστου. Από το 2011 ο χώρος άλλαξε και μεταφέρθηκε στον αύλειο χώρο του Τραμπάντζειου Γυμνασίου Σιάτιστας όποτε μεγάλωσε και η συμμετοχή των Σιατιστινών σε αυτά.

ΠΗΓΕΣ

1. Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής, Υπό Φιλίππου Αν. Ζυγούρη (Επιμέλεια Θεοδώρα Ζωγράφου-Βώρου), 25.12. Ταμπουρλέκια-Συκιές-Μακροβούνι-Μπούνος (σελ. 542).
2. Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Σιάτιστας, Καλλιόπη Μπόντα - Ντουμανάκη, 4. Τοπικά Πανηγύρια (σελ. 108).

Όλες οι φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο της Καλλιόπης Μπόντα - Ντουμανάκη

Τοπικά Πανηγύρια από το νέο βιβλίο της Καλλιόπης Μπόντα - Ντουμανάκη, "Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Σιάτιστας"

Η πολιτιστική κληρονομιά δεν περιορίζεται σε εκδηλώσεις οι οποίες περιλαμβάνουν ύλη, όπως είναι τα μνημεία και τα αντικείμενα τα οποία έχουν διατηρηθεί στην πορεία του χρόνου.

Για την ακρίβεια αυτά αποτελούν αυτό που με έναν όρο περιγράφουμε ως υλική πολιτιστική κληρονομία.

Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά περιλαμβάνει ζωντανές εκφράσεις και παραδόσεις αμέτρητων ομάδων και κοινοτήτων σε όλο τον κόσμο, τις οποίες έχουν κληρονομήσει από τους προγόνους τους και τις μεταδίδουν στους απογόνους τους, στις περισσότερες περιπτώσεις από στόμα σε στόμα.
Κομμάτι της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και τα πανηγύρια.

Η Καλλιόπη Μπόντα - Ντουμανάκη, στο νέο της βιβλίο, αποτέλεσμα της πολύχρονης και κουραστικής της έρευνας, το βιβλίο "Η ΑΫΛΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ" ορίζει στο τέταρτο κεφάλαιο "ΤΟΠΙΚΑ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ" το πανηγύρι.

«Πανηγύρι» θεωρείται ο πάνδημος εορτασμός θρησκευτικής γιορτής ή επετείου. Επίσης πανηγύρι θεωρείται και το ομαδικό ξεφάντωμα. Πανηγύρια πραγματοποιούνται και για εμπορικούς σκοπούς (εμποροπανήγυρις), καθώς και για άλλους λόγους, αφού σήμερα με τον όρο «πανηγύρι» αποκαλούνται και επιστημονικές εκδηλώσεις.

Ανατρέχοντας στην αρχαία ελληνική γλώσσα που θεωρώ πως η μελέτη της μας βοηθάει να κατανοήσουμε και την εξέλιξη της την νέα ελληνική ή απλούστερα δημοτική, το πανηγύρι, η πανήγυρις είναι η λέξη με τα συνθετικά πας+αγύρις. Ξεκινώντας από την ερμηνεία του αγύρις που σημαίνει συνάθροιση και εκδήλωση, το πάς δίνει την έννοια της πάνδημης συμμετοχής στην εκδήλωση και το πανηγύρι.

Κεντρικό ρόλο στο τέταρτο κεφάλαιο έχει το πανηγύρι του Δεκαπεντάγουστου. Ο συγγραφέας χρησιμοποιώντας γραπτές μαρτυρίες από περιοδικά, εφημερίδες και από κείμενα λαογράφων και άλλων ερευνητών προσπαθεί να μας αποτυπώσει την πορεία της εξέλιξης του εθίμου από την στιγμή που ξεκίνησε πριν από τριακόσια περίπου χρόνια μέχρι τις μέρες μας.

Δίνονται συνολικές περιγραφές του εθίμου ακόμα και από εφημερίδες του πρώτου τέταρτου του προηγούμενου αιώνα όπου εκτίθενται οι εντυπώσεις των επισκεπτών. Περιγράφεται η προσέλευση των καβαλάρηδων στο μοναστήρι, ο στολισμός του αλόγου όπου εδώ θέλω λίγο να σταθώ μεταφέροντας το κείμενο αυτούσιο.

"Το τετράποδο, που θα έφερνε στη ράχη του τον καβαλλάρη, έπρεπε να έχει γιορτινή εμφάνιση. Ειδικό διακοσμητικό εξοπλισμό. Στο λαιμό κορδόνι με φούντες και χαμαϊλί και στη θέση του κουδουνιού σκλίβες (δόντια αγριόχοιρου). Στο γκέμι ή καπίστρι χάντρες άσπρες και γαλάζιες. Στο μέτωπο στρογγυλό καθρεπτάκι και στα αφτιά ηλιοτήρια και ζουκούμια. Στην ουρά πλεξούδες και πολύχρωμες κορδέλες. Στη σέλα ή στο σαμάρι κόκκινη φλοκάτη ή μαξιλάρι κεντημένο."

Στην συνέχεια παρουσιάζεται η μαρτυρία της συμμετοχής Κοζανιτών καβαλάρηδων στο πανηγύρι. Τα τραγούδια αναπόσπαστο κομμάτι του εθίμου, η επιστροφή των καβαλάρηδων με ενδιάμεσο σταθμό το εκκλησάκι του Αι Λιά στο Μικρόκαστρο, το τελευταίο κομμάτι της επιστροφής μέσω του μονοπατιού στο δάσος "Χαίρ" και η πρώτη υποδοχή των καβαλάρηδων στην Αγία Τριάδα.

Όπως οι παλαιότεροι γνωρίζουν η παλαιότερη είσοδος της Σιάτιστας ήταν από το σημείο της τελευταίας μεγάλης στροφής όπως επιστρέφουμε από Μικρόκαστρο. Η πομπή μέσω της οδού Ν. Κλαδά και της Παλιάς Αστυνομίας κατέληγαν στην κεντρική πλατεία της Χώρας.

Το κείμενο εμπλουτίζεται από πολλές φωτογραφίες για τις οποίες δεν θα ήθελα να πω τίποτα. Είναι πολύ απλά αντάξιες ενός τέτοιου κειμένου. Ένα δείγμα είναι η επόμενη φωτογραφία της δεκαετίας του '50 έξω από το σημείο που βρίσκεται σήμερα το παρασκευαστήριο γιαουρτιών του Ευάγγελου Πολύζου (παλαιότερα βρισκόταν η ταβέρνα του πατέρα του Κωνσταντίνου).

Επιστροφή μέσω της διαδρομής της παλιάς βόρειας εισόδου

Αξίζει πραγματικά ο καθένας μας να διαβάσει το κείμενο της ακούραστης Καλλιόπης Μπόντα και με τις φωτογραφίες να δημιουργήσει νοερά το φιλμ της διεξαγωγής του εθίμου (ίσως και σε μια πιο καθάρια μορφή) και της εξέλιξης του στο χρόνο. Για το σκοπό αυτό παραθέτω και τον ηλεκτρονικό δεσμό στον οποίο οδηγεί στο κείμενο το οποίο έχει αναρτηθεί στην σελίδα του siatistanews.

Η ΑΫΛΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ - 4. ΤΟΠΙΚΑ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ

Αυθεντικότητα και Δεκαπενταύγουστος

Όπως η κάθε πράξη ενός ανθρώπου έχει ένα κίνητρο έτσι και συγγραφή ενός κειμένου έχει ένα κίνητρο ή καλύτερα, προκαλείται από ένα ερέθισμα.

Το ερέθισμα προκλήθηκε από τις πρώτες μέρες από την δημιουργία του ιστοτόπου "ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΣΤΗ ΣΙΑΤΙΣΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ" όταν αναζητούσα τις φωτογραφίες για τις πρώτες αναρτήσεις και η ερεύνα με οδήγησε στη συλλογή του Νίκου Οικονομόπουλου. Οι φωτογραφίες αποτυπώνουν στιγμές από την ίδια περίοδο εντός του ετών 1980 και 1983. Την περίοδο του δεκαπευντάγουστου που διεξάγεται στην Σιάτιστα το έθιμο των καβαλάρηδων. Αν και η δεκαετία του 80 σε πολλούς της ηλικίας μου δεν φαίνεται μακρινή έχουν περάσει περίπου 35 χρόνια.

Ανατρέχοντας στην μνήμη αλλά και στις προσωπικές μου φωτογραφίες από τον δεκαπενταύγουστο, ήμουν μάλλον σίγουρος για το τι ήταν αυτό για το οποίο θα ήθελα να γράψω. Η εποχή τότε δεν ήταν κατάλληλη αλλά τώρα στην αρχή της γιορτής νομίζω ότι ήρθε η στιγμή. Αλλά πριν προχωρήσω θα πρέπει να διατυπώσω τις εξής κατά γενική ομολογία παραδοχές.

Ο δήμος έχει αντιληφθεί τη μεγάλη συμβολή του εθίμου στην τουριστική ανάπτυξη της Σιάτιστας και έτσι προσπαθεί κάθε χρονιά το έθιμο να οργανωθεί καλύτερα και να προβληθεί όσο το δυνατόν περισσότερο. Τα καταφέρνει με μεγάλη επιτυχία αφού σχεδόν έχουν εξαλειφθεί τα διάφορα παρατράγουδα του παρελθόντος που δημιουργούσαν κακή εντύπωση στον επισκέπτη. Σε αυτήν την προσπάθεια συμβολή είχαν και οι μετέχοντες του εθίμου, πολύ περισσότερο όταν οι παρέες τους άρχισαν να οργανώνονται καλύτερα και δημιουργήθηκαν οι σύλλογοι όπως των Φιλίππων Φυσιολατρών παλαιότερα και του Αγίου Μόδεστου στην συνέχεια.

Ξεκαθαρίζοντας πλέον το θέμα για να μην υπάρχουν κακές ερμηνείες σε όσα θα αναφέρω μπορώ να αναλύσω καλύτερα ποια ήταν τα στοιχεία του ερεθίσματος. Το ερέθισμα αυτό, το σκίρτημα, ήταν η νοσταλγία όχι για τα χρόνια που πέρασαν από τότε αλλά η εντύπωση ότι κάτι διαφορετικό είχε τότε το έθιμο, μια διαφορετική λάμψη. Ήδη κάποιες αναφορές έχω κάνει σε δύο πρόσφατες αναρτήσεις για το έθιμο των καβαλάρηδων.

Ψάχνω να βρω τώρα με νοσταλγία από το παρελθόν…

Που είναι τα ομορφοστολισμένα άλογα, με τα πλούσια "γιορντάνια", τα "χάμουρα", τις βελέντζες και τα μαξιλάρια (που αντικαταστάθηκαν από τις πολυτελείς σέλες), τις πολύχρωμες κορδέλες στην ουρά και στο μέτωπο του αλόγου, μέτωπο που στολιζόταν και με χαϊμαλιά και καθρεφτάκια.

Που είναι οι καβαλάρηδες με τα άλογα που κατέβαιναν στον Αλιάκμονα για να πλύνουν και να χτενίσουν τα άλογα για να είναι όλα έτοιμα για την μεγάλη γιορτή;

Που είναι η εικόνα της παρέας που ανέβαινε από γνωστό μαχαλά της πόλης με τον ντυμένο με την στολή του μακεδονομάχου πεζό μπροστάρη, που έσερνε το χορό με το ένα χέρι να κρατά το λάβαρο και το άλλο την γκλίτσα;

Αλλά δεν έχω μόνο εικόνες αλλά και ήχους από το παρελθόν.

Ήχους από τα κουδουνάκια που κουδούνιζαν με τον ταχύ καλπασμό του αλόγου και όλα τα πιτσιρίκια τρέχαμε να δούμε και να θαυμάσουμε το άλογο.

Ήχους από τους καβαλάρηδες που έμπαιναν τραγουδώντας στην αυλή ενός εορτάζοντας για να του ευχηθούν τα χρόνια πολλά.

Αναφέρομαι σε εικόνες και ήχους που ξεθωριάζουν και αντικαθίστανται από άλλα στοιχεία και απειλούν σοβαρά αυτό που περιγράφουμε με έναν όρο που προέρχεται από το επιστημονικό πεδίο της διαχείρισης της πολιτιστική κληρονομιάς και ονομάζεται αυθεντικότητα.

Τι είναι όμως αυθεντικότητα; Η αυθεντικότητα καθιερώθηκε επισήμως σε διεθνές επίπεδο με την υιοθέτηση της Σύμβασης της Παγκόσμιας Κληρονομιάς (και της Λίστας Παγκόσμιας Κληρονομιάς, η οποία συνοδεύει τη Σύμβαση). Η διατήρηση της αυθεντικότητας είναι αναπόσπαστο στοιχείο της διατήρησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Η πολιτιστική κληρονομιά συντίθεται από υλικά στοιχεία, άυλα στοιχεία και αξίες. Με βάση την Σύμβαση της Παγκόσμιας Κληρονομιάς, η αυθεντικότητα μπορεί να εννοηθεί ως «προσπάθεια να βεβαιωθεί ότι οι αξίες εκφράζονται με τρόπο αξιόπιστο ή γνήσιο από τα χαρακτηριστικά που φέρουν τις αξίες αυτές».

Πολύ απλά ότι χάνει την αυθεντικότητα του, χάνει την καθαρότητα του και οι επόμενες γενιές κληρονομούν κάτι διαφορετικό που σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να είναι κακέκτυπο του.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα εθίμων που έχουν χάσει την αυθεντικότητα τους είναι των Κλαδαριών και ιδίως των Μπουμπουσαριών για το οποίο έχουμε αντιληφθεί τον κίνδυνο της εξαφάνισης του.

Το πώς μπορεί να διαφυλαχθεί η αυθεντικόητα του εθίμου των καβαλάρηδων είναι θέμα μιας ευρύτερης συζήτησης που πρέπει να ανοιχθεί. Εγώ απλά μέσα στα αισθήματα της νοσταλγίας του παρελθόντος κάνω κάποιες επισημάνσεις που θεωρώ απαραίτητες.

ΠΗΓΕΣ

1. MAGNUM PHOTOS, http://pro.magnumphotos.com,
2. Διαχείριση Υλικής Πολιτισμικής Κληρονομιάς, Τοπική Κοινωνία και Βιώσιμη Ανάπτυξη, http://www.citybranding.gr/2016/05/blog-post_16.html

Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Πολιτικός Μηχανικός, PhD

Η τελευταία πινελιά

Από σήμερα στο ιστορικό κτίριο του Τραμπαντζείου Γυμνασίου Σιάτιστας θα στεγάζονται η Βοτανική Συλλογή  και η Παλαιοντολογική Συλλογή της Σιάτιστας σε χώρους διαμορφωμένους σύμφωνα με σύγχρονες προδιαγραφές.

Από εκεί και πέρα μήπως υπάρχουν κάποιες εκκρεμότητες;

Όταν αναφέρομαι σε εκκρεμότητες πολύ απλά εννοώ. Δημιουργία των φορέων διαχείρισης ώστε το περιεχόμενο των δύο αυτών συλλογών να αποκτήσει ένα δυναμικό ρόλο και όχι να παραμείνει σε ένα στατικό ρόλο, αυτού της έκθεσης του απλά και μόνο στις δύο σύγχρονες αίθουσες.

Η τελευταία πινελιά με την οποία η Σιάτιστα εκτός των άλλων θα δηλώνει απερίφραστα ότι τα εκθέματα των δύο αυτών συλλογών θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενα έρευνας. Παραγωγή γνώσης αυτό που γίνεται εδώ και τριακόσια και πλέον χρόνια.

Οι δύο συλλογές μπορούν επίσης να αποτελέσουν κίνητρο για την διοργάνωση εκδηλώσεων που θα προκαλούν το ενδιαφέρον σε τοπικό και ευρύτερο πεδίο

Οι κινήσεις που θα γίνουν και δεν θα πρέπει να είναι σχεδιασμένες βιαστικά και θα αποδείξουν αν υπάρχει μακρόπνοος σχεδιασμός κάτι διαφορετικό.

Το Ορειβατικό Καταφύγιο στο Μπούρινο

Το Ορειβατικό Καταφύγιο του Ορειβατικού Συλλόγου βρίσκεται σε υψόμετρο 1.300m και καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους φιλοξενεί ορειβατικούς συλλόγους, φίλους του βουνού από όλη την Ελλάδα, καθηγητές και φοιτητές Πανεπιστημίων και μελετητές της χλωρίδας και της πανίδας της κοιλάδας του Μεσιού ή Μεσιανού νερού, η οποία βρίσκεται κοντά σ΄ αυτό.

Το κτίριο αυτό ήταν ξενώνας που κτίστηκε με πρωτοβουλία του τότε Προοδευτικού Συλλόγου Σιάτιστας, της Εκκλησιαστικής Επιτροπής του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου Σιάτιστας και με χρήματα του Ιωαννιδείου Κληροδοτήματος και άλλων συμπατριωτών μας, για την εξυπηρέτηση των προσκυνητών του παρακείμενου Ιερού Ναού του Αγίου Παντελεήμονος (1960) αλλά και για την αναψυχή και ψυχαγωγία. Ο θεμέλιος λίθος του ξενώνα τέθηκε στις 5 Ιουλίου 1972 από τον αείμνηστο Αιδεσιμότατο Νικόλαο Δάρδα, παρουσία πολλών συμπατριωτών μας.

Το 1987 ο Ορειβατικός Σύλλογος ανέλαβε τη ριζική ανακαίνιση του με την κατασκευή του δεύτερου ορόφου. Η ανακαίνιση του καταφυγίου έγινε με προσωπική εργασία των μελών του συλλόγου και με την οικονομική συμπαράσταση των φίλων του.

Το ωραίο παραδοσιακό καταφύγιο του Συλλόγου είναι κτισμένο σε ένα πραγματικά μαγευτικό και καταπράσινο τοπίο από πεύκα και έλατα. Έχει εμβαδόν 200m2 και χωρητικότητα 80 ατόμων, με αίθουσα υποδοχής, κουζίνα και υπνοδωμάτια. Με χρηματοδότηση 60.000€ από πρόγραμμα LEADER πραγματοποιήθηκε ανακαίνιση των εσωτερικών και βελτίωση των εξωτερικών του χώρων. Το καταφύγιο απέκτησε μπάνια και στους δυο ορόφους του, νέα κουζίνα, καινούργια διπλά κρεβάτια στα υπνοδωμάτια του, κουφώματα ασφαλή και καλαίσθητα κι έτσι με την ολοκλήρωση της υδροδότησης και της ηλεκτροδότησης του, θα είναι σε θέση να παράσχει βελτιωμένες υπηρεσίες στους επισκέπτες του.

Την τελευταία εικοσαετία υλοποιήθηκαν έργα χρηματοδοτούμενα από ευρωπαϊκά προγράμματα με τα οποία δημιουργήθηκαν και άλλες κτιριακές εγκαταστάσεις για την καλύτερη εξυπηρέτηση των επισκεπτών του Μπουρίνου και της κοιλάδας του Μεσιού Νερού.

Για την καλύτερη διαχείριση των εγκαταστάσεων, των επισκεπτών αλλά και για την εν γένει διαχείριση και προβολή του Μπουρίνου καθίσταται επιτακτική η ίδρυση ενός Φορέας Διαχείρισης ο οποίος θα είναι στελεχωμένος με εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό και φύλακες. Δεν ξέρω ακριβώς το νομικό καθεστώς που διέπει αυτό το θέμα αλλά ο Δήμος πρέπει να εξετάσει αυτήν την προοπτική αφού όπως έχει γίνει κατανοητό ο Μπούρινος αποτελεί έναν από τους άξονες της τουριστικής του ανάπτυξης.

Ορειβατικός Σύλλογος Σιάτιστας, 33 χρόνια προσφοράς

Ο ορειβατικός Σύλλογος Σιάτιστας "Ο ΜΠΟΥΡΙΝΟΣ" είναι ο σύλλογος στον οποίο οφείλουμε την ύπαρξη την βοτανικής συλλογής Σιάτιστας, της οποίας ο νέος χώρος που θα φιλοξενείται πλέον εγκαινιάζεται την Πέμπτη 10 Αυγούστου.

Το ιστορικό που παραθέτω στηρίζεται σε αυτό, που μετά από παράκληση μου, μου έχει αποσταλεί από τον σύλλογο προκειμένου να αναφερθεί το πλήθος των δραστηριοτήτων του. Συμπληρωματικά να αναφέρω ότι, ο Ορειβατικός, όπως απλά τον αναφέρουμε στην Σιάτιστα, είναι από τους συλλόγους που συνεχώς ανανεώνεται το δυναμικό του και δίνει το κίνητρο σε νέους ανθρώπους να αναλαμβάνουν ηγετικούς ρόλους μέσα σε αυτόν.

Το ιστορικό που ακολουθεί μπορεί να είναι μακροσκελές αλλά αξίζει να το διαβάσει κανείς για να γνωρίσει καλύτερα έναν από τους γνωστότερους συλλόγους της πόλης μας.

Ο Ορειβατικός Σύλλογος Σιάτιστας «Ο ΜΠΟΥΡΙΝΟΣ» ιδρύθηκε το έτος 1984. Είναι μέλος της Ομοσπονδίας Ορειβατικών Συλλόγων Ελλάδας, μέλος της Διεθνούς Ενώσεως Ορειβατικών Συλλόγων (U.I.A.A.) και μέλος της Διεθνής Ένωσης Προστασίας της Φύσης (U.I.G.N.).
Σκοπός του Συλλόγου είναι σύμφωνα με το κατάστικτο του «η συστηματική καλλιέργεια και ευρύτερη διάδοση της ορειβασίας, αναρρίχησης, σπηλαιολογίας, χιονοδρομίας και η προστασία του περιβάλλοντος γενικότερα».

Η λειτουργία του Συλλόγου εξαρχής υπήρξε συνεχής και η δράση του πολυσχιδής και έντονη. Στις δραστηριότητες του συλλόγου συμμετέχουν μέλη και φίλοι του, από μικρά παιδιά μέχρι υπερήλικες.

Πραγματοποιεί εξορμήσεις στα βουνά της χώρας μας και ιδιαίτερα της γύρω περιοχής μας ενώ συμμετέχει σε κορυφαία ορειβατικά γεγονότα  τοπικής έως πανελληνίου εμβέλειας. Μέλη του συλλόγου, λαμβάνουν επίσης μέρος κάθε χρόνο στον Ορειβατικό Μαραθώνιο το Ολύμπου. Φροντίζει για την συντήρηση και βελτίωση του ορειβατικού καταφυγίου και του ναού του Αγίου Παντελεήμονα, δραστηριότητες για τις οποίες θα αναφερθούμε σε χωριστά σε άλλη δημοσίευση.
Με πρωτοβουλία του συλλόγου έγιναν δενδροφυτεύσεις στο Καστράκι, στον περίβολο του Ιερού Ναού Μεταμορφώσεως του Σωτήρα, στο χώρο του μνημείου του Φαρδυκάμπου και στην είσοδο της πόλης. Βοήθησε στην περίφραξη του περιβόλου του εξωκλησιού του Αγίου Γεωργίου.
Συγκρότησε ομάδες πυρασφάλειας για να προστατεύσει τα βουνά της περιοχής. Οι ομάδες έχουν επέμβει σωτήρια κατ’ επανάληψη στο δάσος του Μπούρινου σε συνεργασία με τη Πυροσβεστική Υπηρεσία Κοζάνης, το Δασαρχείο Τσοτυλίου και το Δήμο Σιάτιστας.

Ο σύλλογος έχει ομάδα αναρρίχησης με πολλές διακρίσεις σε πανελλήνιο επίπεδο, για τις ανάγκες της οποίας την άνοιξη του 1992 κατασκεύασε στο κλειστό Γυμναστήριο του Τραμπαντζείου Γυμνασίου – Λυκείου Σιάτιστας, τεχνητή πίστα υψηλών αγωνιστικών προδιαγραφών.
Διοργάνωσε τα καλοκαίρια, παιδικά ορειβατικά κέντρα προκειμένου οι νέοι μας να έρχονται σε επαφή με το βουνό και τη φύση γενικότερα, με σκοπό την καλλιέργεια του αθλήματος και την διαμόρφωση ευαισθητοποιημένων περιβαλλοντικά συνειδήσεων. Υλοποίησε την περίοδο 2006-2007 πρόγραμμα ανακύκλωσης χαρτιού με κεντρικό σύνθημα «χαρτί ανακυκλώστε, τα δάση σώστε» με στόχο την ευαισθητοποίηση του κόσμου σε θέματα περιβάλλοντος.

Η κοπή της πίτας του Ορειβατικού Συλλόγου

Ο σύλλογος πέρα από την ορειβατική δράση παίρνει μέρος στις τοπικές λαογραφικές εκδηλώσεις που διοργανώνονται στην Σιάτιστα ενώ τον Ιανουάριο, στο χώρο του καταφυγίου, ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες κόβει την πρωτοχρονιάτικη πίτα παρουσία μεγάλου αριθμού μελών και φίλων του.

Ο Ορειβατικός Σύλλογος Σιάτιστας το 1989 εγκαινίασε το Βοτανικό Μουσείο, μοναδικό στην Ελλάδα, το οποίο περιλαμβάνει αποξηραμένα φυτά και φωτογραφίες φυτών από την κοιλάδα του Μεσιού Νερού καθώς και είδη πεταλούδων της περιοχής του Μπούρινου. Το Βοτανικό Μουσείο μέχρι πρόσφαστα στεγαζόταν στο Τραμπάντζειο – Τσίπειο Οικοτροφείο Σιάτιστας και η σημαντικότητά του έγκειται στο γεγονός ότι πολλά από τα φυτά που εκθέτονται εδώ είναι μοναδικά ή σπάνια για την Ελλάδα ή ακόμη και Παγκοσμίως.

Ορειβατικό Καταφύγιο και Ι. Ν. Αγίου Παντελεήμονα στο Μπούρινο

Για την πολύχρονη προσφορά του Συλλόγου στον τομέα της ανάδειξης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, το και συγκεκριμένα το Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης βράβευσε το 1992 και το 2002 το Σύλλογο απονέμοντας του τιμητικό έπαινο στα πλαίσια ειδικής εορταστικής τελετής.

Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ

Ο ομότιμος καθηγητής Αρχιτεκτονικής της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. Νικόλαος Μουτσόπουλος του Κωνσταντίνου, γεννήθηκε το 1927 στην Αθήνα. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Ε.Μ.Π. και μετεκπαιδεύτηκε στη Γαλλία. Διδακτορικό δίπλωμα έλαβε από την Αρχιτεκτονική Σχολή του Ε.Μ.Π. Είναι διπλωματούχος της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., όπου και δίδαξε κατ' ανάθεση το μάθημα της Χριστιανικής Αρχαιολογίας και Τέχνης. Το 1958 εκλέγεται τακτικός καθηγητής στην Έδρα της Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας στο Αρχιτεκτονικό Τμήμα της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. Έχει εργασθεί και ως υπεύθυνος στην αναστήλωση του Παναγίου Τάφου. Είναι αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, της Academia Pontaniana της Νεαπόλεως και της Ακαδημίας Επιστημών της Βουλγαρίας, καθώς και επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Σόφιας.

Το αντικείμενο έρευνας του Νικόλαου Μουτσόπουλου είναι αρκετά ευρύ. Σημαντικό μέρος της αποτελεί και η παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Στο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων Παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Μακεδονίας, Τα αρχοντικά της Σιάτιστας κα.

Τα Αρχοντικά της Σιάτιστας (1964) είναι το αποτέλεσμα της έρευνας του Νικόλαου Μουτσόπουλου, ο όποιος στις αρχές τις δεκαετίας του 60, ήρθε στην Σιάτιστα μελέτησε την ιστορία της, τα αρχοντικά της, την μορφολογία τους και αποτύπωσε μερικά από αυτά. Μέσα από τον Νικόλαο Μουτσόπουλο έχουμε πληροφορίες για αρχοντικά που δεν υπάρχουν πια.

Η εκτίμηση των Σιατιστινών στον καθηγητή Ν. Μουτσόπουλο αντικατοπτρίζεται και από το γεγονός ότι στο Λεύκωμα της Σιάτιστας (1971) στην σελίδα Α174 περιλαμβάνεται το άρθρο του με τίτλο "Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ".

Στο πρώτο μισό του άρθρου αυτού ο Μουτσόπουλος μας αποκαλύπτει τον θαυμασμό του όχι μόνο για το αρχοντικά της Σιάτιστας αλλά και για την Σιάτιστα συνολικά.

Στην συνέχεια με θλίψη διαπιστώνει ότι τα αρχοντικά το σημαντικό αυτό κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς για πόλεις όπως της Καστοριάς και της Βέροιας έχει χαθεί.

Με συγκίνηση στην συνέχεια διαβάζω την αγωνιώδη έκκληση του Νικολάου Μουτσόπουλου την οποία μεταφέρω αυτολεξεί.

Από την τελευταία διάλεξη του Νικόλαου Μουτσόπουλου στην Σιάτιστα (2012)

"Την παλιά Σιάτιστα όμως, που υπάρχει ακόμα στις μέρες μας, έχουμε καθήκον να την σώσουμε. Και η προσπάθεια της σωτηρίας πρέπει να αρχίσει σαν μια ανάγκη εσωτερική, σαν μια δικαίωση της σημασίας της, πρώτα από τους ίδιους τους Σιατιστινούς, που πρέπει να αγωνισθούν και να πείσουν και του άλλους. 

Κανένα κίνημα δεν έχει αξία, δεν είναι αληθινό, αν έρθει σαν σωτηρία από έξω, σαν μια μετάγγιση σε νεκρό οργανισμό. Η σωτηρία θα είναι τότε μουσειακή. Αν η απαίτηση της διατηρήσεως των μοναδικών μνημείων της γίνει με συνεχή σε ένταση και διάρκεια από τους ίδιους τους Σιατιστινούς (και υπάρχουν πολλοί που μπορούν να διαφεντέψουν τον δίκαιο αγώνα), θα δικαιολογήσει και των άλλων μας τις προσπάθειες και τις μικρές μας καταβολές και την αγάπη μας.

Τότε θα γίνει η Σιάτιστα προσκύνημα, μουσείο και παράδειγμα σ' όλη την Βαλκανική.

Και πρέπει να σωθεί η Σιάτιστα, γιατί της αξίζει.

Για αν χαθούν τα αρχοντικά, χάθηκε και η Σιάτιστα."

Πολλοί μπορεί να θεωρήσουν υπερβολικό τον Μουτσόπουλο. Το βαρύ βιογραφικό του καθηγητή Νικολάου Μουτσόπουλου όμως δεν μας δίνει το δικαίωμα να αγνοήσουμε την έκκληση του.

Τα λίγα αρχοντικά που έχουν σωθεί στα πενήντα χρόνια που σχεδόν έχουν περάσει από το 1971 και η ανυπαρξία σε όλο αυτό το διάστημα σοβαρής στρατηγικής για τα αρχοντικά και για την διαχείριση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς μάλλον δείχνει ότι τελικά τον έχουμε αγνοήσει.

Είχαμε άραγε κάποια διαφορετική εναλλακτική πρόταση για την ανάπτυξη στην πόλη μας και αν ναι ποια ήταν τα αποτελέσματα της; 

Ποιο ήταν το όραμα μας τα τελευταία πενήντα χρόνια;

Αναστάσιος Δάνας, ο ιδρυτής της Παλαιοντολογικής Συλλογής Σιάτιστας

Ο Αναστάσιος Δάνας (1880-1955) σπούδασε στην Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Αναστάσιος Δάνας

Εργάστηκε και στο Τραπάντζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας ως καθηγητής των Φυσικών. Το 1923 προήχθη σε Γενικό Επιθεωρητή των Φυσικών.

Ήταν αυτός που ξεκίνησε τις ανασκαφές στην περιοχή του Αλιάκμονα και έφερε στο φως τα ευρήματα απολιθωμάτων πολλά εκ των οποίων σήμερα εκτίθενται στην Παλαιοντολογική Συλλογή της Σιάτιστας. Συνέταξε στην συνέχεια την μελέτη που φέρει τον τίτλο «ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΝ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΟΝ ΧΡΟΝΙΚΟΝ».

Τα αποτελέσματα της ερευνάς του προκάλεσε το ενδιαφέρον του τοπικού και του πανελλήνιου τύπου με αποτέλεσμα να προσελκύσει την προσοχή πολλών επιστημόνων.

Ο Κωνσταντίνος Δάνας στην Παλαιοντολογική Συλλογή προπολεμικά

Ήταν αυτός που ίδρυσε τα εργαστήρια της Φυσικής και της Χημείας στο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο.

Η πρώτη παλαιοντολογική που δημιούργησε όπως και τα εργαστήρια του Τραμπάντζειου καταστράφηκαν από τους Γερμανούς. Σύμφωνα δε με προφορική μαρτυρία, μεθυσμένοι στρατιώτες είχαν εισβάλει στον χώρο της συλλογής και πετούσαν τα οστά από τα παράθυρα του ορόφου του Γυμνασίου στην αυλή, θρυμματίζοντας τα στην συνέχεια. Ο τότε επιστάτης του σχολείου, Επαμεινώνδας Σβώλης προσπάθησε, με κίνδυνο της ζωής του προφανώς, και έσωσε χάρης τα λίγα αγγλικά που γνώριζε να αποτρέψει την ολοκληρωτική της καταστροφή [1].

Η δράση του Αναστάσιου Δάνα δεν περιορίζεται μόνο στο επιστημονικό του πεδίο καθώς υπήρξε και μέλος της Επιτροπής Μακεδονικού Αγώνα.

Δεν θα πρέπει να παραγνωρίσουμε και τον ρόλο του αδερφού του, Κωνσταντίνου ο οποίος είχε φυλάξει το ΧΡΟΝΙΚΟ και φρόντισε για την διατήρηση των υπολειμμάτων της συλλογής.

Αυτά τα λίγα για τον Αναστάσιο Δάνα.

Υπάρχουν βέβαια και άλλοι που βοήθησαν στον εμπλουτισμό και στην ανάδειξη της συλλογής. Ο Αναστάσιος Δάνας ήταν αυτός που άνοιξε το δρόμο.

Δυστυχώς η Σιάτιστα ποτέ δεν σκέφθηκε να δώσει το όνομα του στην Παλαιοντολογική της Συλλογής έτσι ώστε να αναζητήσουμε στο παρελθόν, ποιος ήταν ο Αναστάσιος Δάνας!

ΠΗΓΕΣ

1. Από την πολιτιστική κληρονομιά της Σιάτιστας: Ι. Η Παλαιοντολογική της Συλλογή. ΙΙ. Εκκλησίες–Αρχοντικά-Δημόσια κτήρια. Αικατερίνη Ζωγράφου, Καλλιόπη Μπόντα - Νουμανάκη,  Σιάτιστα 2014
2. Σιατιστέων Μνήμη, Λεύκωμα, (Σιατιστινή Προσωπογραφία - Γ114).