Σουρβιά και σούρουβα

Η Σουρβιά είναι φυλλοβόλο μετρίου ύψους δένδρο, και ανήκει στην οικογένεια των Ροδανθών (Rosaceae). Ευδοκιμεί σχεδόν σε όλη την Ελλάδα στις ορεινές περιοχές. 

Η σουρβιά έχει ξεχαστεί και οι καρποί της δεν βρίσκονται στις αγορές. Τα σούρβα που μοιάζουν με μικρό μήλο. Τρώγονται ωμά και γίνονται μαρμελάδα, ενώ γίνονται έρευνες για τη συμβολή του καρπού κατά του διαβήτη.

Φυσικά το αντικείμενο της σελίδας μας δεν έγινε η φυτολογία. Ανατρέχοντας στο παρελθόν θα δούμε ότι ανάμεσα στα κάστανα, στα καρύδια, στα αμύγδαλα, στις σταφίδες, στα ξερά σύκα, ξυλοκέρατα ή χαρούπια, μουστοκούλουρα και κολιαντίνες, στα παιδιά στα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, δινόταν και σούρβα.

Τα Σούρουβα είναι το έθιμο που πραγματοποιείται στην Σιάτιστα την προπαραμονή της Πρωτοχρονιάς. Στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς τα παιδιά στην Σιάτιστα ψάλλουν:

"Σούρουβα, μπάμπου μ', σούρουβα κι μένα τση σουρουβίνα..."

Ο αείμνηστος φιλόλογος Ελευθέρης Κουφογιάννης (siatistanews), υποθέτει πως στην αρχή στα κάλαντα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς δίνονταν απαραίτητα στα παιδιά σούρβα, για να 'ναι καρπερή - καλή για τη γη- η νέα χρονιά (ευετηρική προσφορά), κι απ' αυτού του είδους το φιλοδώρημα ονομάσθηκαν σούρβα και τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα.

Καταλήγοντας ο καθηγητής κάνει μια μικρή γλωσσολογική έρευνα.

"Εξάλλου πρέπει να ΄χουμε υπόψη μας πως σε κάποια μέρη της Μακεδονίας και το ραβδί, με το οποίο τα παιδιά χτυπούν τις πόρτες και λένε τα σούρβα, είναι κυρίως από σουρβιά και λέγεται σουρβάκα. Από το θέμα των λέξεων "σουρβάκα" και "σούρβα" με την προσθήκη της ρηματικής κατάληξης προήρθε το ρήμα "σουρβακώ και  σουρβακίζω, σουρβώ και σουρβίζω" που σημαίνει χτυπώ με τη σουρβάκα την πόρτα σπιτιού την παραμονή της πρωτοχρονιάς και λέω τα κάλαντα- σούρβα."

Η ελληνική γλώσσα ένα μεγάλο θησαυροφυλάκιο.

Λευτέρης Κουφογιάννης, η ρίζα των λέξεων "φουρφούρια" και "λόζιους"

 Ο δυστυχώς πρόωρα χαμένος, καθηγητής Λευτέρης Κουφογιάννης, που σίγουρα πολλοί μας, στις τάξεις του λυκείου, είχαμε την τύχη να το έχουμε διδάσκοντα στα φιλολογικά μαθήματα, ήταν ένα από τα μέλη της δημιουργικής ομάδας του siatistanews.

Στα αναρτημένα κείμενα του, θυμούνται σίγουρα όσοι υπήρξαν μαθητές του, την απλότητα και την ηρεμία με την οποία μετέδιδε τις γνώσεις του μέσα στην σχολική αίθουσα. Ερμηνεύει ετυμολογικά πολλές λέξεις που έχουν προστεθεί στο τοπικό μας ιδίωμα και με μεγάλη έκπληξη ανακαλύπτουμε μέσα από αυτές τις ερμηνείες, τμήματα του παζλ της ιστορίας μας.

Αποδεικνύεται έτσι περίτρανα, ότι η επιστήμη της ιστορίας δεν είναι ένα ερευνητικό πεδίο μόνο των ιστορικών αλλά και πολλών άλλων επιστημόνων.

Έτσι με αφορμή την αυριανή ημέρα που αναβιώνει το έθιμο των κλαδαριών, είναι μια θαυμάσια ευκαιρία να διαβάσουμε το αφιερωμά του σε αυτώ. Συνιστώ σε όλους μας να διαβάσουμε το πλήρες κείμενο του, καθώς δεν νομίζω ότι δεν θα εξυπηρετούσε πρακτικά σε τίποτα να μεταφέρω απλά όλο στην σελίδα μιας και υπάρχει ο σχετικός σύνδεσμος εδώ.

Για όσους "τολμήσουν" να διστάσουν να διαβάσουν την ανάρτηση, θα χρησιμοποιήσω δύο ορισμούς δέλεαρ, τις λέξεις "φουρφούρια" και "λόζιους". Ο "λόζιους" και τα "φουρφούρια" είναι τα ξερά χόρτα που μαζέψαμε το καλοκαίρι για να φτιάξουμε, αύριο, τις  κλαδαριές σε κάθε γειτονιά της Σιάτιστας.

Το "φουρφούρ(ι)", έχει την ρίζα του στην λατινική λέξη furfur, uris που σημαίνει πίτουρο, λέξη που περιγράφει κάποιο πολύ λεπτό αντικείμενο. Τα φουρφούρια είναι η τελευταία, με πολύ λεπτά ξερά χόρτα στρώση, στην κλαδαριά και βοηθάει ώστε αυτή να ανάψει πολύ γρήγορα. Ο Κουφογιάννης μας θυμίζει και την σιατιστινή έκφραση "η πίτα ίγκιν φουρφούρ", που σημαίνει ότι η πίτα καλοψήθηκε και έγινε τόσο αφράτη.

Η λέξη "λόζιους" (χρησιμοποιούμε στο ιδίωμα μας και το ρήμα "λουζιάζω") έχει ρίζα στο γερμανικό lose, ο χαλαρός, ο λάσκος, ο σκόρπιος (lose blatter: σκόρπια φύλλα), ο μη συσκευασμένος, ο χύμα. Ο Κουφογιάννης θεωρεί ότι η λέξη ήρθε στην Σιάτιστα μαζί με τους πραματευτάδες που εμπορευόταν στα εδάφη της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας. Εκτός λοιπόν από το "cartouche", που μας έφεραν στην διακόσμηση, μας έφεραν και το "λόζιου" στο λεξιλόγιο μας.

Ποσά πράγματα ανακαλύπτουμε τελικά, από τα αρχοντικά μας, τα έθιμα μας, την γλώσσα, την μεγάλη, ανεξερεύνητη και πλούσια πολιτιστική μας κληρονομιά.

Με ποιο όνομα πρέπει να προσδιορίζουμε τα αρχοντικά μας; Μήπως χάνουμε το δάσος για το δένδρο;

Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο πολλοί να έχουν στην ιδιοκτησία τους ένα σπίτι, ένα αρχοντικό, το οποίο στην μακροχρόνια του ιστορική διαδρομή να είναι αλληλένδετο είτε με ένα ιστορικό είτε με ένα συμβολικό όνομα.

Δύο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα. Το αρχοντικό του Μανούση και το αρχοντικό της Κυράς Σανουκως. Ο μεγάλος Θεόδωρος Μανούσης και η κυρά Σανούκω. Ο τελευταίος ιδιοκτήτης του Μανούση ήταν ο Δούκας Τζάτζα ενώ της Σανούκως τώρα είναι η οικογένεια Τσίπου.

Δεν θα αντιλαμβανόταν ίσως πολλοί από εμάς, σε ποιο από τα παραπάνω θα αναφερόμουνα, αν θα χρησιμοποιούσα το όνομα του τελευταίου ιδιοκτήτη. Είναι δύσκολο, πλέον, να αλλάξει το όνομα με το οποίο το προσδιορίζουμε στις συζητήσεις μας και οπουδήποτε αλλού καθώς με αυτό το όνομα πέρασε από γενιά σε γενιά.

Ας το δούμε και από μια άλλη πλευρά. Το όνομα αυτό είναι που αυξάνει την αξία του αρχοντικού. Για αυτό οι ιδιοκτήτες τους αισθάνονται τυχεροί και υπερήφανοι. Τυχεροί γιατί η αξία αυξάνει την πιθανότητα να αξιοποιηθεί το αρχοντικό. Υπερήφανοι για την βαριά κληρονομία.

Λόγο του ονόματος αυτού μας κεντρίζει την περιέργεια να μάθουμε περισσότερα ιστορικά στοιχεία. Ποια ήταν η κυρά Σανούκω; Ποιος ήταν ο Θεόδωρος Μανούσης;

Ποιος είναι ο μύθος που ξετυλίγεται;

Η ιστορία είναι αδιαμφισβήτητα πάντα ενδιαφέρουσα. Ο μύθος δημιουργεί κάτι το μαγευτικό. Η ιστορία και ο μύθος των αρχοντικών είναι αυτά που αυξάνουν την αξία της υλικής κληρονομιάς της Σιάτιστας, το όνομα της Σιάτιστας εν κατακλείδι.

Είναι λογικό να χρησιμοποιώ στις αναρτήσεις μου αυτό το όνομα, με το οποίο γνωρίζουμε όλοι μας το αρχοντικό. Δεν θέλω να παραβλέψω κανέναν από τους σημερινούς ιδιοκτήτες αυτών των αρχοντικών. Δεν θα παραβλέψω την ιστορία τους που πιθανώς να είναι μεγαλύτερη. Ιδιοκτήτες που προσπαθούν να συντηρήσουν αυτά τα αρχοντικά ξεπερνώντας πολλά εμπόδια.

Δυστυχώς, μερικοί από τους σημερινούς ιδιοκτήτες θεωρούν ότι θέλω να τους προσβάλλω όταν δεν δηλώνω το όνομα τους δίπλα στο όνομα του αρχοντικού στις δημοσιεύσεις μου. Λυπάμαι αν έχουν αντιληφθεί ότι δημιούργησα αυτήν την σελίδα με κρυφό σκοπό να μειώσω αυτούς. Αν ήθελα θα μπορούσα να το κάνω με έναν απλούστερο τρόπο.

Μάλλον δεν έχουν μάλλον καταλάβει την αξία αυτού που έχουν στα χέρια τους και ποιο είναι το πρόβλημα της Σιάτιστας. Χάνουμε το δάσος για το δένδρο.


Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Πολιτικός Μηχανικός, PhD

Χαρίλαος Περπέσσας, ο κλασσικός μουσικοσυνθέτης, ο τραυματίας των Δεκεμβριανών

Η 3η Δεκεμβρίου 1944 ήταν η απαρχή των Δεκεμβριανών με τα οποία άνοιξε η αυλαία του εμφυλίου πολέμου. Ένα ιστορικό γεγονός που αντί να αποτελεί μάθημα για εμάς, το επικαλούνται (με νοσταλγία ίσως) πολιτικές παρατάξεις στην απέλπιδα προσπάθεια τους να επιβιώσουν στο πολιτικό στερέωμα. Στις πολεμικές συγκρούσεις που διεξήχθησαν στην πόλη της Αθήνας, τον χειμώνα του 44, πρωταγωνιστές ήταν τα ένοπλα σώματα του ΕΑΜ από την μία πλευρά, των συνασπισμένων δυνάμεων της ελληνικής χωροφυλακής, της ηρωικής ταξιαρχίας του Ρίμινι και των Βρετανικών Δυνάμεων από την άλλη. Συγκρούσεις, που αν δεν επικρατούσε λογική των ψυχρεμοτέρων, θα μπορούσαν να είχαν θύμα ακόμα και τον ίδιο τον Βρετανό Πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ που επισκέφθηκε την Αθήνα τα Χριστούγεννα του 1944.

Ο μουσικοσυνθέτης Ιάννης Ξενάκης που συμμετείχε στο ένοπλο σώμα "Λόρδος Βύρων" που πολεμούσε στο πλευρό του ΕΑΜ, τραυματίστηκε σοβαρά στο πρόσωπο και μεταφέρθηκε στην Γαλλία για νοσηλεία. Ένας από τους τραυματίες της περιόδου εκείνης ήταν και ένας άλλος μουσικοσυνθέτης, ο Χαρίλαος Περπέσσας.

Ο κλασσικός μουσικοσυνθέτης Χαρίλαος Περπέσσας γεννήθηκε 10 Μαΐου 1907 στην Λειψία. Η οικογένειά του ήταν εκεί εγκατεστημένη, λόγω των εμπορικών δραστηριοτήτων του Κωνσταντίνου Περπέσσα, πατέρα του Χαρίλαου. Μητέρα του ήταν η Αγνή Μουσταφά. Αμφότεροι μετανάστευσαν στην Λειψία από την Σιάτιστα. Ο Χαρίλαος έμαθε πολύ καλά ελληνικά χάρις τον λατινιστή Χρίστο Καπνουκάγια.

Η κυριαρχία του ναζισμού στην Γερμανία ήταν ένας από τους κύριους λόγους που ο Χαρίλαος Περπέσσας, το 1934, επέστρεψε στην Ελλάδα. Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

Για τον τραυματισμό του από ότι διάβασα σε μια από τις ηλεκτρονικές πηγές (https://archive.is/pu3EC) θρυλούνται πολλά όπως και για την δράση του στην περίοδο της Κατοχής.

Συμφωνούν οι περισσότεροι, ότι ο Χαρίλαος Περπέσσας, παραβίασε την απαγόρευση της κυκλοφορίας που είχε επιβληθεί και συνελήφθη από αγγλική περίπολο. Με φορτηγό ξεκίνησε η μεταφορά του στα κρατητήρια. Στην προσπάθειά του να ξεφύγει πηδώντας από το φορτηγό τραυματίστηκε σοβαρά από πυροβολισμό ενός στρατιώτη. Άλλοι ισχυρίζονται από όλμο. Προσωπικά πιστεύω πως αν τραυματίστηκε από όλμο μάλλον πρέπει να αναζητήσουμε σε άλλους λόγους τον τραυματισμό του. Μήπως είχε ενεργή συμμετοχή στις μάχες; Το βέβαιο είναι, πως τα Δεκεμβριανά άφησαν μια αναπηρία στον Περπέσσα, αφού έχασε τελικά το αριστερό του χέρι.

Ο Χαρίλαος Περπέσσας, από τα μέχρι στιγμής στοιχεία που μου έστειλαν η Καλλιόπη Μπόντα και η Ουρανία Μπέντα - Τσαβλαχοπούλου και τα οποία συνέλεξαν από τους συγγενείς του που επισκέφτηκαν την Ελλάδα και την Σιάτιστα, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ήταν μια ιδιόμορφη προσωπικότητα. Ιδιομορφία που δυστυχώς δεν του επέτρεψε να αφήσει μεγάλο έργο.

Θεωρώ ότι θα μπορούσε να είναι μεγάλο το έργο του γιατί το ταλέντο του αποτέλεσε αντικείμενο θαυμασμού του Νικόλαου Σκαλκώτα και του Δημήτριου Μητρόπουλου με τους οποίους συνδέθηκε και φιλικά. Μάλιστα, ο Δημήτριος Μητρόπουλος με την Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης παρουσίασε το έργο του Σιατιστινού μουσικοσυνθέτη στο αμερικανικό κοινό, γεγονός που δεν πρέπει να περάσει καθόλου απαρατήρητο.