ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΝΑΟΥΜ ΣΤΗΝ ΣΙΑΤΙΣΤΑ

23 Δεκεμβρίου γιορτάζει ο Όσιος Ναούμ. Στο μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδος το όνομα είναι άγνωστο. Ακόμα και το εργαλείο της ορθογραφίας του επεξεργαστή κειμένου που χρησιμοποιώ δεν έχει καταχωρημένο το όνομα "Ναούμ".

Το Μοναστήρι του Όσιου Ναούμ στην Αχρίδα των Σκοπίων

Πώς ήρθε λοιπόν το όνομα στην Σιάτιστα;

Λίγα χιλιόμετρα έξω από την Αχρίδα των Σκοπίων βρίσκεται το μοναστήρι του Όσιου Ναούμ. Εκεί είναι θαμμένος στο μοναστήρι που ο ίδιος ίδρυσε το 905. Ανήκε στον κύκλο των μαθητών του Κύριλλου και του Μεθοδίου, των Φωτιστών των Σλάβων.

Στον Προφήτη Ηλία της Σιάτιστας βρίσκεται και η αγιογραφία των Αγίων Επτάριθμων. Ο Κύριλλος, ο Μεθόδιος και οι πέντε σημαντικότεροι Μαθητές τους Ναούμ, Κλήμης, Σάββας, Αγγελάριος και Γοράσδων.

Η παράσταση είναι έργο του Ηπειρώτη Αναστάσιου Ιωάννου Καλούδη και των αδελφών του και χρονολογείται στα 1744. Η Καλλιόπη Μπόντα παρατήρησε τον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο οι ζωγράφοι αποθανάτισαν τους αγίους σε σχέση με τις άλλες και ταυτόχρονα ελάχιστες, με το ίδιο θέμα, αγιογραφίες.

Οι Άγιοι Επτάριθμοι (στο κέντρο) στο Μοναστήρι του Όσιου Ναούμ της Οχρίδας (φωτ. Καλλιόπη Μπόντα)

«Αντίθετα με τις παραστάσεις που εντοπίστηκαν σε άλλες εκκλησίες, όπου οι Άγιοι Επτάριθμοι απεικονίζονται όλοι μαζί, κατά παράταξη ή σε πυκνή διάταξη, στον Προφήτη Ηλία Σιάτιστας οι Άγιοι εικονίζονται όλοι στον ανατολικό τοίχο του νάρθηκα, αλλά ο καθένας μόνος του, σε προτομή και περιβάλλονται από κυκλικά πλαίσια διακοσμημένα με φύλλα αμπελιού και σταφύλια».

Οι  Άγιοι Επτάριθμοι στον Προφήτη Ηλία Σιάτιστας (φωτ. Γιώργος Λογδανίδης)

Ο Σιατιστινός Ζωσιμάς Ρούσης, επίσκοπος Σισανίου και Σιατίστης την περίοδο (1686-1746), είχε καθίσει δύο φορές στον θρόνο της Αρχιεπισκοπής Αχρίδας (1695-1699, 1707 και 1709) διατηρώντας ταυτόχρονα την έδρα της επισκοπής Σισανίου και Σιατίστης. Η επισκοπή Σισανίου υπαγόταν εκκλησιαστικά στην Αρχιεπισκοπή Αχριδών. Ο ναός του Προφήτη Ηλία κατασκευάστηκε και αγιογραφήθηκε στην περίοδο εκείνη. Ο Ζωσιμάς θάφτηκε στον Προφήτη Ηλία. Πρέπει να ήταν και ο πρώτος που βάφτισε παιδιά με το όνομα Ναούμ.

Η υπογραφή του Ζωσιμά Ρούση στον Κώδικα της Μητροπολεος Σισανίου & Σιάτιστας (πηγή www.siatistanews.gr)

Μήπως βρήκαμε την λύση στο μυστήριο;

ΠΗΓΗ

Πληροφορίες για την Σιάτιστα από το Κώδικα της Μητρόπολης Σισανίου & Σιατίστης (από το 17  στο 18ο αιώνα), Βασιλική Νεράντζη - Βαρμάζη.

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ;

Όσο αναφορά τις εκλογές που έρχονται, όποιος υποσχεθεί απλά ότι θα αποκαταστήσει ένα αρχοντικό ή ότι θα προκαλέσει την αύξηση του τουρισμού, θα πρέπει να προσέξει λίγο. Πολλοί έχουν την εμπειρία από παλιές υποσχέσεις και με θυμηδία θα κάνουν την γνωστή ερώτηση.

Πως; Μέσα σε 40 χρόνια ο Δήμος το κατάφερε μετά κόπων και βασάνων μόνο μία φορά. Το Αρχοντικό Δίντσιου. Κάτι που κατάφερε ολομόναχος ο Σύλλογος «Μαρκίδαι Πούλιου» στο Αρχοντικό Δόλγκηρα.

Η αποκατάσταση ενός αρχοντικού είναι μια διαδικασία δαιδαλώδης. Η πρόταση εγκρίνεται από τον χρηματοδότη μόνο όταν πειστεί αυτός ότι υπάρχει ένα βιώσιμο πλάνο αξιοποίησης.

Το πλάνο αυτό είναι φυσικά μέρος ενός ευρύτερου σχεδιασμού. Ποιες είναι οι χρήσεις που θα πρέπει να δοθούν στα αρχοντικά που θα αποκατασταθούν και ποιες είναι οι επιπλέον δράσεις που θα πρέπει να υλοποιηθούν, ώστε η Σιάτιστα να γίνει ελκυστικός τουριστικός προορισμός;

Παρεμβάσεις που στόχο θα έχουν και την αλλαγή της κουλτούρας πολλών εξ ημάς ή με πολύ απλά λόγια θα πρέπει να «σπάσουν» αυγά.

Οι παλιές μέρες πέρασαν και η Σιάτιστα βρίσκεται σε οριακό σημείο. Κάθε δήμος δεν έχει ρόλο διαχειριστικό πλέον. Οι διοικούντες επιλέγονται για την λήψη αποφάσεων.

Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΠΕΡΔΙΚΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ

Την 14η Σεπτεμβρίου 1911, την ημέρα της Υψώσεως του Σταυρού, εγκαινιάζεται το Νηπιαγωγείο στην Χώρα, το οποίο κατασκευάστηκε μετά από την δωρεά του Δημήτριου Ιωαννίδη.

Μετά την ολοκλήρωση της τελετής των εγκαινίων ο Παύλος Νεράντζης (Καπετάν Περδίκας) αντιπροσωπεύοντας τους εφόρους των σχολείων της Σιάτιστας εκφωνεί έναν λόγο με τον οποίο παράλληλα εκφράζει την ευγνωμοσύνη των Σιατιστινών για τους ευεργέτες της.

«Δικαίως άρα σεμνύται και χαίρει η πατρίς ημών, διότι και αύτη έσχε την μεγάλην ευτυχίαν να γεννήση και εκθρέψη τοιαύτα φιλοπάτριδα και μεγαλόφρονα τέκνα, να ίδη πολλά και μεγαλοπρεπή καθιδρύματα δια των μεγάλων και ηγεμονικών αυτών δωρεών τιμώντα το όνομα αυτής. Χαίρει και αγάλλεται, διότι εν τη ευγενεί και σεπτή χορεία των μεγάλων αυτής ευεργετών Μανούσης, Τραμπατζή, Σαμαρά, Γκερεχτέ, Σόμπουλη, Βογκούλη…»

Έχουν περάσει εκατό και πλέον χρόνια. Ο λόγος του Καπετάν Περδίκκα, ο οποίος δολοφονήθηκε από Τούρκους αστυνομικούς δύο εβδομάδες αργότερα, παραμένει επίκαιρος. Η λίστα των ευεργετών και των δωρεές τους μεγαλώνει.

[ΠΗΓΗ: Αναστάσιος Δάρδας, Δύο ιστορικά εκπαιδευτήρια της Σιάτιστας]

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΜΕΛΕΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

Πρόσκληση υποβολής προτάσεων για την χρηματοδότηση μελετών εκδόθηκε από το Υπουργείο Οικονομίας & Ανάπτυξης. Σκοπός είναι να υπάρχει ωριμότητα των δικαιούχων για την υποβολή προτάσεων χρηματοδότησης σε υποδομές την περίοδο 2021 -2027 που κατηγοριοποιούνται σε έξι κατηγορίες όπου μεταξύ των άλλων υπάρχουν και «Δράσεις προστασίας ανάπτυξης και προβολής της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς και οικοτουρισμού, των πολιτιστικών υπηρεσιών και της δημόσιας τουριστικής περιουσίας».

Η προθεσμία υποβολής προτάσεων είναι μέχρι την 15η Δεκεμβρίου 2018. Στον κατάλογο των παραληπτών περιλαμβάνονται όλα τα υπουργεία και όλες οι περιφέρειες της χώρας.

Δεν ξέρω αν η πρόσκληση θα διαβιβαστεί στην συνέχεια από τις περιφέρειες στους δήμους τους. Επειδή ουσιαστικά μας μένει ένας μήνας μέχρι την λήξη της προθεσμίας, μήπως μακριά από τα δευτερεύουσας σημασίας προβλήματα της καθημερινότητας που μας απασχολούν στο δήμο, πρέπει να δούμε ποιες προοπτικές μας ανοίγονται μέσω αυτής της πρόσκλησης;

Το αρχοντικό Μανούση, το αρχοντικό Τζώνου (ΥΠΠΟ), πόσο θα περιμένουν ακόμα; Ένα στρατηγικό πλάνο για την βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής μας μέσω της διάσωσης και της προβολής μας κληρονομιάς έχει ελπίδες στην ένταξη σε αυτήν την πρόσκληση; Αν όχι πρέπει να κάνουμε έναν προγραμματισμό για το που θα μπορέσουν να ενταχθούν;

Μήπως αν χάσουμε την πρόσκληση αυτή, την προγραμματική περίοδο 2021 -2017 όταν ξεκινήσουν οι προτάσεις για υλοποίηση, εμείς θα είμαστε στην μάχη στρατιώτες χωρίς όπλα;

Ένα διάλλειμα από τον προεκλογικό αγώνα είναι απαραίτητο. Ας υποβάλλει ο καθένας ένα σοβαρά καταρτισμένο κατάλογο προτάσεων. Εκεί θα φανεί η διαφορά του καθενός πλέον. Αλλιώς όποιος εκλεγεί με τι μελέτες θα κάνει  έργα;

Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Πολιτικός Μηχανικός, PhD

ΜΙΑ ΟΜΟΡΦΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΓΙΝΕ ΣΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Χθες στις 8 Νοεμβρίου, στην Θεσσαλονίκη, ο Σύλλογος Σιατιστέων Θεσσαλονίκης πραγματοποίησε μια πολύ όμορφη εκδήλωση. Αφορμή αποτέλεσε, η ανακάλυψη στην κασέλα ενός παλιού αρχοντικού στην Σιάτιστα είκοσι τεσσάρων γαμήλιων προσκλητηρίων. Τα προσκλητήρια παραδόθηκαν στους συγγενείς των νυμφευμένων σε μια εκδήλωση που οργανώθηκε από την Άννα Γκουτζιαμάνη – Στυλιανάκη.

Η φίλη της σελίδας Ουρανία Τσαβλαχοπούλου σε προσωπική της ανάρτηση μας δίνει πληροφορίες για την εκδήλωση. Στην ανάρτηση επισύναψε την γαμήλια φωτογραφία των γονέων της Κωνσταντίνου Μπέντα και Θεολογίας Σαραϊλή και το προσκλητήριο που της παραδόθηκε.

Πόση χαρά και συγκίνηση έφερε σε όλους αυτή η πρωτοβουλία, πόσα πράγματα μπορούμε να μάθουμε για τις συνήθειες, την καθημερινότητα, τις κοινωνικές εκδηλώσεις εκείνης της εποχής;

Πόσα τέτοια κειμήλια μπορεί να έχουμε και εμείς, σε σφραγισμένα από το χρόνο συρτάρια, ντουλάπια, κασέλες; Για αυτό προσοχή δεν τα πετάμε! Σίγουρα κάποιος υπάρχει που μπορεί να ζωντανέψει εικόνες του παρελθόντος. Ας παραδοθούν σε αυτόν.

Συγχαρητήρια στην Άννα Στυλιανάκη – Γκουτζιαμάνη για την ιδέα της και την πρωτοβουλία που ανέλαβε.

Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Δρ. Πολιτικός Μηχανικός

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ, Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΜΑΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ

Η Σιάτιστα αυτό το χρονικό διάστημα βιώνει και πάλι μια κρίση στο βασικό κομμάτι της οικονομίας της, στη γούνα. Σε συνδυασμό με την ευρύτερη οικονομική κρίση οι επιπτώσεις είναι εμφανής στην ζωή της πόλης μας. Όλο και πιο απαιτητή είναι η ανάγκη για την αναζήτηση και άλλων προοπτικών ανάπτυξης. Μια αποδεκτή προοπτική από όλους είναι μέσω του τουρισμού.

Αλλά! Είμαστε σχεδόν σαράντα πέντε μέρες πριν τα Χριστούγεννα. Ο κάτοικος μιας μεγαλοαστικής περιοχής, αναζητά αυτές τις μέρες να ζήσει διαφορετικά ένα κομμάτι αυτών των διακοπών. Μακριά από την βαβούρα και την ψύχρα της πόλης. Αλλά όχι μόνο στην Σιάτιστα. Στον Πεντάλοφο, στα πέτρινα χωριά του Βοΐου, που αν χειμώνας θελήσει μπορεί να μας βοηθήσει στην δημιουργία ενός όμορφου σκηνικού.

Αλλά η προβολή μιας περιοχής που θέλει να προσελκύσει επισκέπτες τα Χριστούγεννα δεν ξεκινά μια εβδομάδα, δέκα μέρες πριν τα Χριστούγεννα. Ξεκινά από πολύ νωρίτερα, γιατί να έρθει στην Σιάτιστα, τι μπορεί να δει, πως θα διασκεδάσει, που θα μείνει, που θα φάει; Η απάντηση, «μπορεί να μας βρει μέσω της σελίδας» με οδηγεί στην ερώτηση. Είμαστε στην κατάσταση που οι τουρίστες ψάχνουν μας ή εμείς αυτούς; Μήπως με τα κοινωνικά δίκτυα πρέπει να γίνει ευρύτερα γνωστή η σελίδα του δήμου, όποια και αν είναι αυτή.

Τα προβλήματα που έχουμε είναι πολλά. Αυτό όμως αποκαλύπτει την έλλειψη επιτελείου εδώ και χρόνια από το δήμο μας, επωμισμένο με το κομμάτι του τουριστικού μάνατζμεντ. Αλλά και αν ξεκινήσει η προβολή μια εβδομάδα πριν, αρκεί η ανάρτηση μιας φωτογραφίας; Ποιος θα την συνοδεύσει με ένα επαγγελματικά γραμμένο κείμενο. Αλλά μήπως τώρα δεν υπάρχει ούτε ο άνθρωπος που θα αναρτήσει την φωτογραφία;

Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Δρ. Πολιτικός Μηχανικός

Η ΑΜΟΙΒΗ ΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΤ ΤΑΞΗ ΤΟΥ 1ου ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ

Ο Μιχάλης Δούβλος, με ευχαρίστησε για την ανάρτηση που έκανα σχετικά με το βίντεο που δημιούργησε με τα παιδιά της τάξης του.

Τώρα όμως θα πρέπει να πάρω ένα αντάλλαγμα. Τζάμπα τίποτα δεν γίνεται σε αυτήν την ριμάδα την εποχή. Πρέπει να έχω την αμοιβή μου.

Θέλω αυτά τα παιδιά να απευθύνουν ένα ερώτημα στους γονείς τους αλλά και στους υπόλοιπους κάτοικους αυτής της πόλης, που με χαρά βλέπουν τα αποτελέσματα της δουλείας ενός δασκάλου με τα παιδιά της τάξης του. Δουλειάς που προκύπτει από την εφαρμογή κάποιων διαφορετικών μεθόδων διδασκαλίας και υλοποίησης ενός μαθήματος. Όπου και τα παιδιά ωφελούνται, αλλά ταυτόχρονα προβάλλεται η ιστορία και η πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας.

Ποιο είναι το ερώτημα; Αφού βλέπετε τα θετικά αποτελέσματα, γιατί δεν ζητάτε από κάποιους άλλους να εφαρμοστούν και κάπου αλλού διαφορετικές μέθοδοι;

Μια διευκρίνηση. Από ποιους θα το ζητήσουν και που θα εφαρμοστούν;

Από αυτούς που έχουν υποχρέωση να εργάζονται για μια καλύτερη μέρα για τον τόπο μας. Να κάνουν κάτι διαφορετικό για την προβολή της ιστορίας, της παράδοσης μας, της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Περιμένω την αμοιβή μου!

Ο «ΜΥΘΟΣ» ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ

Η προβολή μιας πόλης στηρίζεται πολλές φορές σε ένα πρόσωπο, μια ιστορία, ένα μνημείο της πολιτιστικής ή της φυσικής της κληρονομιάς, ένα έθιμο. Με αυτό ως θεμέλιο πλάθεται ο μύθος της, όπως λένε οι «τεχνοκράτες» του τουριστικού μάνατζμεντ.

Η φωτογραφία του Διονύση Μπόσιακα εικονίζει το Τραμπάτζειο Γυμνάσιο. Στο σχολείο που ανεγέρθη με τη εθελοντική προσφορά ενός ευεργέτη, το βράδυ της 4^ης Νοεμβρίου, ξενύχτησαν οι Σιατιστινοί, τους νεκρούς εθελοντές και τους υπόλοιπους νεκρούς της Μάχης.

Στο γυμνάσιο που κτίστηκε με την μεγαλόψυχη δωρεά του Ιωάννη Τραμπαντζή, στο χώρο που πρόσφερε η μοναχή Βαρβάρα, όλοι έκλαψαν τον Λεωνίδα Παπαμαλέκο, τον Γεώργιο Χατζηγιαννακόγλου τον ξανθό νεαρό, τον βουλευτή Γεώργιο Καπιτσίνη και τους λοιπούς εβδομήντα, αυτούς που παράτησαν τα σπίτια τους, τις οικογένειες για να ανεβούν εδώ να πολεμήσουν.

Στις άλλες αίθουσες του σχολείου, ο γιατρός Μηνάς Θεοδώρου, με τον φαρμακοποιό Αθανάσιο Στρακαλή (που πρόσφερε απλόχερα τα φάρμακα), με τον Καστοριανό γιατρό Μαυροβίτη και τον διδάκτορα της ιατρικής τον εθελοντή Σκεύο Ζέρβο τρέχουν να γιατρέψουν, να σώσουν τους τραυματίες, όπως τον Ηρακλή Γκιουλέκα που έχασε το χέρι του, τον Λάζαρο Κατσανίκο, τον Μίκη Μελά τον γιό του Παύλου που είχε έρθει στην Σιάτιστα το 1904. Όλοι τρέχουν να προσφέρουν ότι έχουν, για να βοηθήσουν τους γιατρούς. Τα σεντόνια της προίκας προσφέρονται και κομματιάζονται για να μετατραπούν σε επιδέσμους επίδεσμοι.

Η προσφορά δεν ήταν προτέρημα μόνο όσων είχαν την οικονομική άνεση. Όλοι ένιωθαν την ίδια ηθική υποχρέωση. Να προσφέρουν. Ας θυμηθούμε τα γραφόμενα του Αρίστου Περίδη, όταν την παραμονή της Μάχης, οι Σιατιστινοί φιλοξένησαν τους αυριανούς μαχητές, «Μα δεν κάνει να κοιμηθούμε εδώ επάνω, έχομε ψείρες, έλεγαν οι δυστυχείς στρατιώται. –Τι; έχετε ψείρες; Και για ποιον τις έχετε; Και αν δεν ερχώσαστε να μας ελευθερώσητε, θάχατε ψείρες;»

Είναι ότι χειρότερο, αν θες να γράψεις ένα καλό κείμενο, να χρησιμοποιείς πολλές φορές ομόριζες λέξεις. Αλλά παραβαίνω αυτόν τον κανόνα, γεμίζω το κείμενο με το ρήμα «προσφέρω» και τα παράγωγα του. Γιατί;

«Επανάληψις, μήτηρ πάσης μαθήσεως». Πως θα καταλάβουμε ποιος είναι ο «Μύθος» της Σιάτιστας. Η πόλη που κάθε τι φτιάχτηκε από την εθελοντική προφορά των ευεργετών μας, την εθελοντική προσφορά όλων μας. Η πόλη που απελευθερώθηκε από τους εθελοντές Κρήτες, από τους εθελοντές Γαριβαλδινούς και του υπόλοιπους εθελοντές.

Ένα κοινό και στις δύο περιπτώσεις, ο εθελοντισμός, ο δείκτης πολιτισμού.

Μήπως αυτό δεν πρέπει να μας οδηγήσει στην πορεία μας στο μέλλον;

Σιάτιστα, 4 Νοεμβρίου 2018

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

«Σκύλε, κρύψου γιατί σ’ έφαε ο Αρβανίτης, που είναι κρυμμένος σ’ αυτό το βράχο»

Ο Κρήτης αντάρτης και δάσκαλος Παντελής Βαβουλές (Ηλιάκης, 1885-1970) πολέμησε και κατέγραψε τα γεγονότα της 4ης Νοεμβρίου.

«Στη μάχη αυτή παρ’ ολίγο να σκοτωθώ από ένα Τουρκαλβανό, κρυμμένο πίσω από ένα βράχο, ο οποίος είχε σκοτώσει τρεις δικούς μας. Μ’ έσωσε ο συστρατιώτης μου εθελοντής Μάρκος Τζιριτάκης από το Αμάρι. Πήγαινα ξένοιαστος, οπότε ακούω μια φωνή: «Σκύλε, κρύψου γιατί σ’ έφαε ο Αρβανίτης, που είναι κρυμμένος σ’ αυτό το βράχο». Τρέχω πίσω από ένα βραχάκι που βρέθηκε εκεί μπροστά μου και η σφαίρα του Αρβανίτη αστόχησε και κάρφωσε δίπλα στο χώμα. Σαν ταμπουρώθηκα κυττάζω γύρω και βλέπω τρεις δικούς μας σκοτωμένους εκεί. Με την προσοχή στον βράχο του Αρβανίτη εντεταμένη εγώ και ο Τζιριτάκης μόνιμα καθηλωμένοι στους βράχους μας περιμέναμε να δούμε να ξεπροβάλη ο Αρβανίτης για να τον πυροβολήσομε. Μ’ αυτός υποχώρησε»

Στην φωτογραφία είναι μέσα στην τάξη του 7ου Δημοτικού Σχολείου Χανίων του οποίου ήταν και διευθυντής, 1935. Εργάστηκε ως δάσκαλος για περισσότερα από σαράντα χρόνια και έχει πλούσιο συγγραφικό έργο.

"Ο ομιλητής" (συλλογή ομιλιών, εκδ. οίκος Δ. Δημητράκου, 1939), "Θέματα εκθέσεων", "Το λεξικάκι του μαθητή", "Παλαιά" και "Καινή Διαθήκη", "Ελληνική ιστορία" και "Γραμματική" όλων των τάξεων του δημοτικού (σε συνεργασία με τον επιθεωρητή Ι. Σταυρακάκη), "Γεωγραφία Γ΄ τάξης Δημοτικού", "Ο Κρητικός τραγουδιστής" (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας, στράτας, κλπ., 1950), "Του γάμου" (μαντινάδες, τραγούδια, παροιμίες, παιχνίδια, 1955), "Παρατηρήματα" (Ηράκλειο, 1957), "Μαζώχτρα" (ανέκδοτο αφήγημα), "Κρητικός παροιμιαστής" (ανέκδοτη συλλογή παροιμιών), κ.ά.




[ΠΗΓΗ: ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ]

"Κοιμηθείς ύπνον τεταραγμένον έξυπνησα το πρωί εκ του κώδωνος"

Ο φωτογραφικός φακός βρίσκεται λίγα μέτρα μακριά από το Νηπιαγωγείο, δωρεά του Δημητρίου Ιωαννίδη. Εκεί ο καπετάν Περδίκας το 1911 εκφώνησε τον τελευταίο του λόγο. Λίγες μέρες πριν τον δολοφονήσουν τούρκοι αστυνομικοί.

Η φωτογραφία, απέναντι από το αρχοντικό Μανούση, έχει μέσα στο κάδρο της, το σπίτι του γιατρού Μηνά Θεοδώρου δημάρχου της Σιάτιστας το 1912. Νυχτώνει και ξημερώνει αύριο Κυριακή όπως ακριβώς και πριν 106 χρόνια.

Μετά την σύσκεψη στην Μητρόπολη, κατόπιν της προτροπής του διοικητή των στρατιωτικών αποσπασμάτων στην Σιάτιστα Γεώργιου Κατεχάκη, οι Σιατιστινοί απάντησαν παραπλανητικά σε όσα τους μήνυσε με τον Οσμάν Μπάτσαρο, ο Μεχμέτ Πασάς που βρισκόταν στο Καλονέρι.

Οι αξιωματικοί που φιλοξενούνται στο σπίτι του γαλλομαθή γιατρού, τα μέλη της εθνικής επιτροπής, όλοι με αγωνία περιμένουν τις ενισχύσεις. Θα προλάβουν την τουρκική επίθεση; Οι διαταγές από τον διοικητή της VI Μεραρχίας ξεκάθαρες. Σε περίπτωση ήττας μην προσμένετε σε βοήθεια. Αν χαθεί η μάχη πολλά από τα κέρδη της επέλασης του ελληνικού στρατού επίσης θα χαθούν.

Δεν υπάρχει σπίτι της Σιάτιστας που να μην έχει φαντάρους. Έφαγαν τον τραχανά ήπιαν το κρασί και πέφτουν για ύπνο.

Θα ξημερώσει. Ο Ιώαννης Φιωτάκης ένας από τους Κρήτες θα γράψει στα απομνημονεύματα του «Κοιμηθείς ύπνον τεταραγμένον έξυπνησα το πρωί εκ του κώδωνος και μεταβάς έλαβα μέρος εις τον δεξιόν χορόν ψάλλων και το πολυχρόνιον. Ητο συγκινητική η στιγμή τότε και ότε ο ιερέας ηυχήθη υπέρ του βασιλέως και του αγωνιζομένου στρατούς.»

Οι ώρες περνούν, θα προλάβουν;

Σιάτιστα 3ης Νοεμβρίου 2018
Λάζαρος Γ. Κώτσικας

ΙΩΑΝΝΗΣ ΦΙΩΤΑΚΗΣ | Σιάτιστα, Κυριακή 4 Νοεμβρίου 1912

Κοιμηθείς ύπνον τεταραγμένον έξυπνησα το πρωί εκ του κώδωνος και μεταβάς έλαβα μέρος εις τον δεξιόν χορόν ψάλλων και το πολυχρόνιον. Ητο συγκινητική η στιγμή τότε και ότε ο ιερέας ηυχήθη υπέρ του βασιλέως και του αγωνιζομένου στρατού. Φιλοξενηθείς μετά την λειτουργίαν παρά του δεξιού ψάλτου μετέβην την 2μ.μ. εις το, εις Χώραν παρά τον εκεί πλάτανον, καφενείον ίνα πιω τσάι.

Παρήγγειλα, αλλά δεν προέλαβα να πίω. Η κραυγή «εις τα όπλα» διήγειρεν πάντας, αντάρτας και στρατιώτας, προς ετοιμασίαν. Τι συνέβαινε; Ο περίφημος Βεκήρ Αγάς μη υπολογίζων φαίνεται επί της νεωστί ελθούσης δυνάμεως και των τριών πεδινών τηλεβόλων μας ετόλμησε να εισέλθει εις Σιάτισταν. «Καλώς μας ήλθεν» εφωνάζομεν ημείς θα εξηρχόμεθα εις αναζήτησιν και ούτος ήλθεν μόνος. Εξήλθον τάχιστα της πόλεως οι ευσταλείς και ταχείς Κρήτες αντάρται και επετέθησαν ορμητικώς εναντίον των Τουρκαλβανών του Βεκήρ. Μετ’ ολίγον και οι αποτελούντες τον δεύτερον λόχον του τάγματος Παπαδάκη διετάχθη μεν να καταλάβωμεν λόφον απέναντι του εχθρού και ούτως η μάχη εγενικεύθη. Τρία τουρκικά πυροβόλα έβαλλον καθ’ ημών άτινα όμως εσίγησαν ότε ήλθον τα ιδικά μας. Με ζητωκραυγάς υπεδέχθημεν την ομοβροντίαν των τριών πυροβόλων μας. Η μάχη εμαίνετο και ημείς ετρέχομεν άπειροι ως εις πανηγύρι και τούτο δυστυχώς έγινε αιτία να απωλέσωμεν πολλούς άνδρας. Κατά το οξύτερον σημείον της μάχης ο διμοιρίτης ευρισκόμενος μετ’ άλλων εις τινα θέσιν αντελήφθη περί τους 300 Αλβανούς ανερχόμενους τον λόφον ον κατείχομεν ίνα μας υπερφαλαγγίσωσι. Διέταξεν οπισθοχώρησιν. Ο υποφαινόμενος όμως δεν αντελήφθη την διαταγήν και εξακολούθησεν να προχωρεί μόνος, ότε ευρέθη πλησίον της πρωτοπορείας του εχθρού εις απόστασιν 30 μέτρων. Εκ της ομίχλης τους εξέλαβον ως ημετέρους και τους ηρώτησα επανειλειμμένως όρθιος με το όπλο εις χείρας «ποίοι είναι;» Ούτοι μοι ένευσαν να τους πλησιάσω επί σκοπώ αιχμαλωτίσεως. Υποπτευθείς ένευσα διά της χειρός των δήθεν όπισθεν ερχομένων στρατιωτών να έλθουν διότι εκεί ευρίσκεται ο εχθρός. Τούτο αντελήφθησαν και αμέσως κατέλαβον θέσεις. Επί τη διά νεύματος πρόσκληση μου να έλθη εις εξ αυτών προς αναγνώρισιν με επυροβόλησαν και ως εκ θαύματος εσώθην διαφυγών τη παρορμήσει δύο ετέρων στρατιωτών εμφανισθέντων τότε εκεί. Η μάχη έληξεν την εσπέραν διασωθέντων των Τούρκων εκ της ομίχλης και της επελθούσης νυκτός.

Ο εχθρός πέραν του λόφου δεν επροχώρησε διότι τα τηλεβόλα μας δεν ηστειεύοντο. Την νύκτα δε έφυγον πανικόβλητοι. Την νύκτα διετάχθημεν να διανυκτερεύσωμεν εις το ύπαιθρον επειδή δεν εγνωρίζομεν αν έφυγε ο εχθρός. Την φοβερωτέραν νύκταν της ζωής μου διήλθον τότε μη φέρων τον μανδύα μου όντινα, διά να είμαι ευκίνητος, είχον αφήσει εις Σιάτισταν. Εβρεχόμην καθ’ όλην την νύκτα και ησθανόμην το ψύχος μέχρις μυελού οστέων. Περίμενον ανυπομόνως εμετρών εν προς εν και τα λεπτά πότε να έλθη η πρωία να απαλλαχθώ των δεινών της πείνης και του ψύχους.

[ΠΗΓΗ: ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ]

6 Οκτωβρίου 1912 - 5 Νοεμβρίου 1912 | ΕΝΑ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

Τα γεγονότα που προηγήθηκαν πριν την Μάχη της Σιάτιστας ήταν τόσα πολλά που ίσως σε πολλούς να έχει προκληθεί σύγχιση. Έτσι εξηγείται και το μπέρδεμα που έχει δημιουργηθεί σχετικά με την σειρά που κάνουμε τις επετειακές εκδηλώσεις.

Για αυτό ας προσπαθήσουμε να τα βάλουμε σε μια σειρά.

Λεωνίδας Παπαμαλέκος

6 Οκτωβρίου 1912
Απελευθέρωση της Δεσκάτης

11 Οκτωβρίου 1912
Απελευθέρωση της Κοζάνης

11 Οκτωβρίου 1912
Επιστολή των Κρητών οπλαρχηγών Μακρή και Καραβίτη στις Τουρκικές Αρχές της Σιάτιστας όπου τους καλούν να αποχωρήσουν από την πόλη.

12 Οκτωβρίου 1912
Αποχωρούν οι Τούρκοι αστυνομικοί. Υψώνεται η ελληνική σημαία. Τα Κρητικά ανταρτικά σώματα μπαίνουν στην Σιάτιστα.

13 Οκτωβρίου 1912
Αποτυχημένη απόπειρα, των ερχόμενων από την Νεάπολη, Τούρκων να ανακαταλάβουν την Σιάτιστα.

14 Οκτωβρίου 1912
Τα σώματα των Καούδη, Δηληγιαννάκη και Σεϊμένη έρχονται από το Παλαιόκαστρο στην Σιάτιστα.

15 Οκτωβρίου 1912
Απελευθέρωση των Γρεβενών. Αποχωρούν για την Νεάπολη οι Κρητικοί.

19 Οκτωβρίου 1912
Το σύνταγμα των ευζώνων του συνταγματάρχη Γεννάδη έρχεται για μία μέρα στην Σιάτιστα. Μάχη στην Νεάπολη που καταλήγει στην απελευθέρωση της. Ο Μπεκήρ Αγάς υποχωρεί στην Κορυτσά.

20 Οκτωβρίου 1912
Αποχωρούν από την Σιάτιστα με προορισμό προς Βορά οι εύζωνοι του Γεννάδη.

22 -23 Οκτωβρίου 1912
Η μεγάλη ανατροπή. Το «Ατύχημα του Σόροβιτς». Στο Αμύνταιο η Πέμπτη Μεραρχία, η πλαγιοφυλακή της Στρατιάς της Θεσσαλίας, χάνει την μάχη και όλα είναι πλέον σε κίνδυνο. Οι Τούρκοι αναθαρρούν. Ο Μεχμέτ Πασάς ξεκινά από την Φλώρινα και ο Μπεκήρ Αγάς κατευθύνεται στα Γρεβενά. Το Μοναστήρι μάλλον έχει χαθεί. Ο Κατεχάκης έρχεται στην Σιάτιστα όπου συγκεντρώνονται γυναικόπαιδα από το Βογατσικό και τις γύρω περιοχές.

29 Οκτωβρίου 1912
Μάχη στο Βογατσικό. Οι Έλληνες αντιμετωπίζουν υπέρτερο αριθμητικά στρατό στο Βογατσικό της Καστοριάς και υποχωρούν προς Νεάπολη και Σιάτιστα.

1 Νοεμβρίου 1912
Ο Μπεκήρ Αγάς ανακαταλαμβάνει την Νεάπολη. Σκοτώνεται ο φρούραρχος της λοχαγός Γεώργιος Δεδούσης. Επόμενη γραμμή άμυνας η Σιάτιστα.

2 Νοεμβρίου 1912
Ο Οσμάν Μπάτσαρος ξεκινά από το Καλονέρι και φέρνει μήνυμα από τον Μεχμέτ Πασά, οποίος καλεί τον Ελληνικό Στρατό να αποχωρήσει από την Σιάτιστα. Ο Γεώργιος Κατεχάκης στην σύσκεψη που γίνεται στην Μητρόπολη αποφασίζεινα δοθεί παραπλανητική απάντηση με σκοπό να κερδηθεί χρόνος.

3 Νοεμβρίου 1912
Οι στρατιωτικές δυνάμεις στην Σιάτιστα ενισχύονται συνεχώς. Δεκαεννιά σκρητικά αντάρτικα σώματα. Ο 2ος λόχος του τάγματος Παπαδάκη. Η πυροβολαρχία Κλαδά με τρία κανόνια. Οι Γαριβαλδινοί. Εθελοντές Σιατιστινοί.

4 Νοεμβρίου 1912 
Μάχη της Σιάτιστας

5 Νοεμβρίου 1912
Απελευθέρωση της Νεάπολης.

Με βάση τα παραπάνω ίσως στην Σιάτιστα θα πρέπει του χρόνου να τιμήσουμε τρεις επετείους. Την Απελευθέρωση στις 12 Οκτωβρίου. Του νεκρούς της Μάχης της Σιάτιστας στις 13 Οκτωβρίου και αυτούς της Μάχης της Σιάτιστας στις 4 Νοεμβρίου.

4 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1912 | Γεώργιος Κατεχάκης (1881-1938)

Ο Γεώργιος Κατεχάκης από τον Πλάτανο της Μεσαράς στην Κρήτη, στον Μακεδονικό Αγώνα είχε το ψευδώνυμο Καπετάν Ρούβας.

Τέθηκε επικεφαλής, μετά τον θάνατο του Παύλου Μελά, του Μακεδονικού Αγώνα. Είναι ο κύριος υπεύθυνος μαζί με τον Ευθύμιο Καούδη του περιστατικού στο Σκλήθρο της Φλώρινας την νύχτα της 12ης προς 13ης Νοεμβρίου 1904 και ονομάστηκε από τους Βούλγαρους ως ο «Ματωμένος Γάμος».

Από την ελληνική πλευρά μιλάνε για μάχη, στο σπίτι που γινόταν ένας γάμος, που προκάλεσε τον θάνατο 47 κομιτατζήδων. Ο βασικός στόχος της επίθεσης των Ελλήνων ο αρχικομιτατζής Κόλε Αντρέεφ στέλεχος της «Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης» διέφυγε.

Για την σκοπιανή και βουλγάρικη πλευρά έγινε σφαγή δεκατριών καλεσμένων του γάμου μεταξύ των οποίων και δύο παιδιών. Ο έμπορος Κόλε Αντρεεφ είναι ο πατέρας του γαμπρού. Ακολούθησαν αντίποινα από τους Βούλγαρους που δολοφόνησαν δώδεκα Κοζανίτες εμπόρους στο Ξυνό Νερό της Φλώρινας. Οι λεπτομέρειες είναι πολλές που δίνονται από τις δύο πλευρές και μόνο μια αξιόπιστη ιστορική πηγή θα μας πει τι πραγματικά έγινε.

Στην Μάχη της Σιάτιστας ο Γεώργιος Κατεχάκης με το βαθμό του λοχαγού ήταν επικεφαλής των κρητικών εθελοντικών σωμάτων. Όταν αποστρατεύτηκε ακολούθησε πολιτική καριέρα. Τρεις φορές Υπουργός Στρατιωτικών και ισάριθμες φορές Στρατιωτικός Διοικητής Κρήτης. Είχε μεγάλη κοινωνική προσφορά και το όνομα του σήμερα φέρει κεντρική λεωφόρος της Αθήνας.

ΠΗΓΗ: http://istorikakastorias.blogspot.com/2011/10/3-1904-1908.html

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΕΝΤΑΣ | Το λεξικό των ρακοκάζανων

Οι στέγες από τα ρακοκάζανα καπνίζουν, η ρακή βγαίνει από το καζάνι και πέφτει στο χαρανί, ευκαιρία και για έναν καλό μεζέ. 

Ο αείμνηστος δάσκαλος Κωνσταντίνος Μπέντας (1905 – 1968) μας περιέγραφε σε ένα κείμενο του «Πως έβγαινε η ρακή». Μπορεί να υπάρχουν οι ευκολίες σήμερα αλλά κάθε εποχή είχε την δικιά της μαγεία.

Κωνσταντίνος Μπέντας

Στο κείμενο χρησιμοποιεί πολλές λέξεις από το τοπικό μας ιδίωμα. Πολλές από αυτές φυσικά συνδέονται άμεσα με την απόσταξη της ρακής. Για να διευκολύνει τον αναγνώστη, κλείνει με ένα μικρό ερμηνευτικό λεξικό το κείμενό του. Ομολογώ δεν γνώριζα πολλές από αυτές τις λέξεις.

• στέμφυλα = τσίπουρα
• σκούμπα =δυνατή ρακή
• ρακοπότηρο= ποτήρι για ρακή
• σκουμπεχάιδες = οι πότες
• βαγένια = μεγάλα ξύλινα αποθηκευτικά βαρέλια κρασιού
• λυσιά = κυκλική πλεξίδα από κληματόβεργες όσο και το μέγεθος του πυθμένα του καζανιού
• τσίπουρα = στέμφυλα
• άμβυκας = το καπάκι του ρακοκάζανου
• γλάς (γλάδες) = η ένωση σωλήνων στον αποστακτήρα
• πουστάβι= μισό ξύλινο βαρέλι, με το πλατύ άνοιγμά του προς τα πάνω γεμάτο νερό, χρησίμευε, όπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς, για να υγροποιεί τους ατμούς, έκανε δηλ. τη δουλειά του ψυκτήρος.
• τσάκνα =ξερόκλαδα
• κατούρου= η ρακή που βγαίνει κατά το τέλος της απόσταξης και είναι και πιο αδύνατη
• χαρανιά = χάλκινα καζάνια με λαβές
• ρακή μεταβγαλμένη = δευτεροαποσταγμένη με γλυκάνισο κι άλλα μυρωδικά χόρτα και ροδόσταγμα