Απόγευμα της 5ης Σεπτεμβρίου 1805. Στην Τσερβένα της Σιάτιστας ανηφορίζουν τρεις άνθρωποι. Οι δύο έχουν αναλάβει να ξεναγήσουν, τον νεόφερτο ξένο στην Σιάτιστα, στο πανέμορφο φυσικό περιβάλλον της μοναδικής μέχρι και σήμερα περιοχής του Βοΐου. Πρόκειται για τον Άγγλος περιηγητή William Leak. Τις εμπειρίες του από τα ταξίδια του στην Ελλάδα τις κατέγραψε στο έργο του «Ταξίδια στην Βόρεια Ελλάδα».
Οι ξεναγοί του Leak είναι ο Kyr N που για τον Ιωάννη Τόζη (ΣΙΑΤΙΣΤΙΝΑ) είναι ο Γεώργιος Νιόπλιος. Αν είναι όντως μιλάμε για αυτόν, είναι ο έμπορος και προεστός που έσωσε την Σιάτιστα από τις επιδρομές Τουρκαλβανών και από τον αιμοδιψή Χουρσίτ Πασά, τον εξολοθρευτή του Αλή Πασά, ο εγγονός του λόγιου Γεώργιου Ρούση, γιού του ξακουστού Επίσκοπου Ζωσιμά. Ο Ζωσιμάς ήταν κάτι παραπάνω από θρησκευτικός ηγέτης για την Σιάτιστα. Στα σχεδόν εξήντα χρόνια που έμεινε στον θρόνο του, η Σιάτιστα έζησε τον δικό της χρυσό αιώνα. Ο Ζωσιμάς δεν δίστασε να ζητήσει εξωτερική βοήθεια για να ξεκινήσει επανάσταση στην Μακεδονία.
Ο δεύτερος ξεναγός είναι ο Γάλλος γιατρός Paul Renaud. Όπως γράφει ο Leak, o Paul Renaud είχε εγκατασταθεί μόνιμα στην Σιάτιστα και εργαζόταν ως έμμισθος γιατρός. Είχε άλλα δύο αδέρφια, ο ένας μάλιστα διατέλεσε επίτροπος (κυβερνήτης) την εποχή της Γαλλοκρατίας στην Ζάκυνθο. Από μια σύντομη ερευνά θα ανακαλύψουμε, από την βιογραφία του Γεώργιου Τερτσέτη δικαστή και συγγραφέα των απομνημονευμάτων του Γέρου του Μοριά, πως ο ιερέας που βάφτισε τον Τερτσέτη στην Ζάκυνθο ονομαζόταν Νικόλαος Renaud. Έχουν άραγε σχέση ο Νικόλαος και ο Paul;
Γιος του Paul Renaud ήταν ο δάσκαλος Δημήτριος Παύλου (Παυλίδης). Γιατί έμεινε στην ιστορία; Ο συμπατριώτης του ο Νικόλαος Κασομούλης τον βρίσκει στο Μεσολόγγι να έχει αναλάβει την μετάφραση των γαλλικών κειμένων του ιατρού Ιάκωβου Μάγερ που δημοσίευε ο Ολλανδός φιλέλληνας στα «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ». Όμως ο Παυλίδης δεν ήταν απλά ένας μεταφραστής.
Διαβάζουμε στα «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» της 4 Ιουνίου 1824 (σελίδα 4, φύλλο αρ. 45): «Σήμερον ήνοιξεν ο κύριος Δημήτριος Παύλου το σχολείον της Παλαιάς Ελληνικής και Γαλλικής Διαλέκτου με έναν πρόλογον άξιον της παιδείας και του πνεύματος του. Ο νέος ούτος είναι μαθητής του περίφημου Κοραή, είμεθα δε ευέλπιδες ότι τα αισθήματα, τα οποία έδειξεν σήμερον θέλουν ωφελήσει τα μέγιστα την νεολαίαν, της Ελλάδος, την οποία η πόλις μας ενεπιστεύθη εις την προνοιάν του.»
Στο δάσκαλο Δημήτριο Παύλου, λίγους μήνες πριν φτάσει ο Κιουταχής Πασάς για να ξεκινήσει την Δεύτερη Πολιορκία, οι Μεσολογγίτες εμπιστεύθηκαν να μορφώσουν τα παιδιά τους. Όχι άδικα πρόκειται για μαθητή του «περίφημου Κοραή». Πολλοί γνωρίζουμε την επιστολή του Οδυσσέα Ανδρούτσου στον Αδαμάντιο Κοραή μέσω της εφημερίδας «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ». Στην εφημερίδα όμως δημοσιεύεται και μια άλλη επιστολή προς τον Αδαμάντιο Κοραή, αυτή του μαθητή του Δημήτριου Παυλίδη. Συγκεκριμένα στο φύλλο 43, της 28ης Μαΐου 1825 δημοσιεύεται στην προτελευταία σελίδα η επιστολή με τίτλο:
«Επιστολή του Κ. Δημητρίου Παύλου προς τον Κύριον Α. Κοραήν εις Παρισίους»
Η επιστολή καταλαμβάνει μια ολόκληρη σελίδα της εφημερίδας. Ο Παύλου ξεκινά εγκωμιάζοντας την προσπάθεια του δασκάλου του να πείσει τους Έλληνες για την αξία των γραμμάτων για την αφύπνιση του Γένους.
«Ότε ήρχισες να προσκαλής το Γένος μας εις τον φωτισμόν του, δεν είχεν ήδη δοκιμάσει, ν’ αποτεινάξει επανώθεν του τον αισχρόν της δουλείας ζυγόν.»
«Ανακάλεσες λοιπόν με φωνήν αληθούς Πατριώτου τους κοιμώμενους ομογενείς σου, από το ξεοφερόν της αμάθειας λήθαργον εις το φως των προγόνων των»
Συνεχίζει, περιγράφοντας πως βίωναν οι μαθητές του Κοραή την διδασκαλία του πνευματικού τους πατέρα.
«Πόσο [εχάρη η φιλόσοφος ψυχή σου] ότε μας ίδες ολόγυρά σου να προσμένωμεν ανυπόμονοι τας από στοματός σοφάς οδηγίας σου! Και πόσον όχι, όταν μας εγνώρισες όλους αναμμένους από το καταφλεξάν σε ιερόν του πατριωτισμού πυρ!»
Ο Παύλου ανακοινώνει συγκινημένος την απόφαση των Μεσολογγιτών για την δημιουργία σχολείου, «Αλλά το Μεσολόγγι περίφημο ήδη δια τα μεγάλα των Ελλήνων ανδραγαθήματα, γνωστόν δια την ες Μεσολογγίτην πολιτογράφησιν του Ενδοξότατου των ποιητών της Αγγλίας Λόρδου Βύρωνος, πρώτον αυτό συσταίνει σχολείον δια τα τέκνα των καταμαχομένων τους βαρβάρους Ελλήνων».
Το βάρος που θα αναλάβει, ο νεαρός δάσκαλος το θεωρεί μεγάλο. «Ότε οι Μεσολογγίται με επρόβαλαν ν’ αναδεχθώ το σχολέιον των εις βάρις μου, αν και το εύρισκα βάρος, υπέρ τα δυνάμεις μου μέγα». Αλλά για το καλό των Μεσολογγιτών, ο ταπεινός Παυλίδης «πεποιθώς άλλως οι αι σοφαί και φρόνιμοι συμβουλαί σου θέλουν μ’ οδηγεί πάντοτε εις του έργου την ευδοκίμησιν ενόσω και δεν παρρησιασθή ο αξιώτερος μου να το δεχθή επάνω του».
Σχολειό χωρίς βιβλία είναι εργαστήριο χωρίς εργαλεία. «Κατά δυστυχίαν το σχολείον μας δεν ουδ’ εν βιβλίον». «ούτε η πόλις μας είναι εις κατάστασιν δια την ώρα να προμηθευθεί τουλάχιστον από τα αναγκαιότερα εις την παρούσαν χρείαν».
Ο Δημήτριος Παύλου (Παυλίδης) κάνει μια ευγενική παράκληση προς χάρη των παιδιών του Μεσολογγίου. «Αλλ’ ελπίζομεν αδιστάκτως, ότι και σύ θέλεις μας στείλει την σειράν των συγγραφένων όσους εσύ εξέδωκες εις όφελος και των ξένων και των ομογενών λογίων, και άλλους των σοφών της Ευρώπης θέλεις και δι ημάς τώρα, ως άλλοτε δια τους Χίους, γράφων προς αυτούς παρακινήσει να προφθάσουν με βιβλία της τωρινής μας χρειάς».
Η επιστολή κλείνει με τον αποχαιρετισμό ενός Έλληνα στον δάσκαλο του Γένους.
Η τελευταία σελίδα της εφημερίδας δημοσιεύει μετά την είδηση για την δημιουργία του σχολείου. Την αναγγελία την γράφει και πάλι ο Δημήτριος Παύλου (Παυλίδης). Εξυμνεί το παρελθόν των Μεσολογγιτών στα γράμματα και καλεί τους Μεσολογγίτες να γράψουν τα παιδιά στο διτάξιο σχολείο όπου θα διδαχθούν ελληνικά και γαλλικά.
Στην Έξοδο του Μεσολογγίου είναι άγνωστο τι απέγινε ο Δημήτριος Παύλου. Ο συμπατριώτης του Νικόλας Κασομούλης μας πληροφορεί ότι ήρθε σε σύγκρουση με τον απρόβλεπτο Ιάκωβο Μάγερ. Από τα στοιχεία που διάσπαρτα υπάρχουν γίνεται αντιληπτό ότι θα πρέπει να γίνει μεγάλη έρευνα για το ποιος ακριβώς ήταν ο πατέρας του Δημητρίου Παυλίδη, πως βρέθηκε στην Σιάτιστα, και ποιο ήταν το έργο του νεαρού αυτού δασκάλου.
Ασφαλώς όμως καταλήγουμε σε ένα συμπέρασμα.
Ο νεαρός Σιατιστινός Δημήτριος Παύλου (Παυλίδης), ο γιος του Γάλλου ιατρού Paul Renaud, που άφησε την ασφάλεια του Παρισιού και επέστρεψε στο Μεσολόγγι, κυριολεκτικά μπήκε μέσα στην φωτιά, είναι ο συνδετικός κρίκος της πρώτης ιστορικά σωζόμενης εφημερίδας της προεπαναστατικής Ελλάδας της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» των αδελφών Σιατιστινών Μαρκίδων Πούλιου και της ιστορικότερης εφημερίδας της Επανάστασης, τα «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» που τυπώθηκε στη Ιερή Πόλη του 21.
Ένα ακόμα πρόσωπο που συνδέει την Σιάτιστα με το Μεσολόγγι!
Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Πολιτικός Μηχανικός, PhD
[Ευχαριστώ για τις πολύτιμες πληροφορίες την κ. Καλλιόπη Μπόντα]
