Η ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΤΡΑΜΠΑΝΤΖΕΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ ΚΑΙ Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ Κ.Π.Ε. ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ

Η εργασία αυτή "Η ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΤΡΑΜΠΑΝΤΖΕΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ ΚΑΙ Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ Κ.Π.Ε. ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ" παρουσιάστηκε στο 9ο Συνέδριο Γεωπάρκων που διοργανώθηκε στην Λέσβο το 2010. Θέμα του συνεδρίου ήταν "ΓΕΩΠΑΡΚΑ: Μαθαίνοντας από το παρελθόν - Χτίζοντας ένα βιώσιμο μέλλον". Αποδεικνύει την εξωστρέφεια που είχε το ΚΠΕ Σιάτιστας καταβάλοντας μια αδιάκοπη προσπάθεια να δηλώνει όπου μπορούσε την παρουσία του, εκπροσωπόντας την πόλη της Σιάτιστας.

Ένα αξιοσημείωτο της εργασίας του ΚΠΕ Σιάτιστας που εξιστορεί το παρελθόν της παλαιοντολογικής συλλογής της Σιάτιστας αλλά και παρουσιάζει τα σημαντικότερα κομμάτια της συλλογής είναι ότι στην τελευταία του ενότητα διατυπώνει προτάσεις.

Προτάσεις για την αξιοποιήση της παλαιοντολογικής συλλογής της Σιάτιστας στην περιβαλλοντική εκπαίδευση. Προτάσεις που προφανώς προέκυψαν από την εμπειρία που συνεδεύσε την παραγωγή του έργου του ΚΠΕ. Είτε αρνητική, είτε θετική. Ανταποκρινόμενη η εργασία στο πνεύμα του συνεδρίου. Δεν υπάρχει το παρελθόν, υπάρχει και το μέλλον.

Τώρα, τραγική ειρωνία, αν όλα εξελιχθούν ευνοϊκά η περιοχή μας θα αποκτήσει το Γεωπάρκο. Αλλά στην Σιάτιστα δεν υπάρχει πλέον το ΚΠΕ. Ένα ΚΠΕ στο κέντρο της περιοχής του Μπουρίνου και της κοιλάδας του Αλιάκμονα που θα αποκτούσε μεγαλύτερη αξία. Με την βοήθεια της UNESCO πιθανώς οι προοπτικές θα ήταν ακόμα πιο μεγάλες. Στην χειρότερη περίπτωση, η παλαιοντολογική συλλογή και η βοτανολογική συλλογή θα προβαλλόταν απλά ακόμα περισσότερο. 

Όσοι θεώρησαν ότι "έχασε η βενετιά βελόνι" μετά το κλείσιμο του ΚΠΕ στην Σιάτιστα, ας το ξανασκεφτούν καλύτερα. Με συντονιστή το ΚΠΕ Σιάτιστας δεν θα μπορούσαν να γίνουν συνέδρια στην Σιάτιστα, στο Βουδούρειο; Η Κοζάνη και τα Γρεβενά είναι πιθανότερο να είναι οι υποδοχείς τέτοιων εκδηλώσεων.

Εμείς τώρα ας χαιρόμαστε όταν κερδίσουμε κάποιον επιπλέον επισκέπτη στο Τραμπάντζειο που παραστράτησε από την διαδρομή Κοζάνη - Γρεβενά.

Η ομάδα των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στην συγγραφή της εργασίας και εργαζόταν στο ΚΠΕ Σιάτιστας αποτελούνταν από τους, Αναστασία Χατζηζήση, Καλλιόπη Μπόντα, Παναγιώτη Περπέσα, Κωνσταντίνο Τηλαβερίδη και Στέργιο Αντωνιάδη.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΥΛΛΟΓΗΣ

Το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας ιδρύθηκε το 1888 από τον απόδημο Σιατιστινό, έμπορο σιτηρών στη Ρουμανία, Ιωάννη Τραμπαντζή. Προικοδοτήθηκε για τη λειτουργία του (αμοιβές εκπαιδευτικών, βιβλία και λοιπά λειτουργικά έξοδα) από τον ιδρυτή του, αφού δεν υπήρχε χρηματοδότηση από κανένα επίσημο φορέα. Στο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο δίδαξαν σπουδαίοι εκπαιδευτικοί, που πέρα από τα διδακτικά τους καθήκοντα, παρουσίασαν σπουδαίο συγγραφικό και ερευνητικό έργο. Στους εκπαιδευτικούς αυτούς και στην τοπική κοινωνία οφείλεται η δημιουργία της αξιόλογης Παλαιοντολογικής Συλλογής του Τραμπαντζείου Γυμνασίου. Τη συλλογή ξεκίνησε το 1906 ο καθηγητής φυσικών του Τραμπαντζείου Γυμνασίου Αναστάσιος Δάνας μαζί με τους μαθητές του.

Το πρώτο κομμάτι της συλλογής, ένας απολιθωμένος χαυλιόδοντας, βρέθηκε στην κοιλάδα του Αλιάκμονα το 1902, και συγκεκριμένα στο χωριό Κίναμη, (σημερινό όνομα Πολύλακκος) από το Ν.Διαμαντόπουλο, που διατηρούσε ζαχαροπλαστείο στην πόλη της Σιάτιστας, παράλληλα όμως επιδίδονταν από μικρός, με πολύ πάθος, στην εξερεύνηση του υπεδάφους και για το λόγο αυτό τον αποκαλούσαν Μαντέμ Πατισάχ.(Βασιλιά Μετάλλων).

Όπως προκύπτει από τον τύπο της εποχής στην περιοχή αυτή βρέθηκε πλήθος  παλαιοντολογικών ευρημάτων, πολλά από τα οποία εστάλησαν στο Παλαιοντολογικό Μουσείο Αθηνών.
Ο καθηγητής φυσικών  Αναστάσιος Δάνας και οι μαθητές του, με την καθοδήγηση των καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών Θ.Σκούφου και Κ.Κτενά, συγκέντρωναν υλικό και εμπλούτιζαν τη συλλογή επί δεκαπέντε χρόνια. Όταν ο Αναστάσιος Δάνας έφυγε από την πόλη της Σιάτιστας, το έργο του συνεχίστηκε από τους καθηγητές του ιδίου σχολείου Ναούμ Λιάκο και Κωνσταντίνο Δάνα.

Ο πόλεμος του ΄40 και η Γερμανοϊταλική κατοχή σημάδεψαν τη συλλογή. Οι γερμανοί στρατιώτες που έμεναν στο κτίριο του Τραμπαντζείου Γυμνασίου κατέστρεψαν τα σημαντικότερα κομμάτια της. Μέρος της συλλογής σώθηκε χάρη στο ενδιαφέρον του επιστάτη του σχολείου και της τοπικής κοινωνίας. Υπάρχουν προφορικές μαρτυρίες κατοίκων που λένε πως γερμανοί στρατιώτες πετούσαν από το παράθυρο της αίθουσας του πάνω ορόφου που φυλάσσονταν η συλλογή, τα απολιθώματα, ενώ από κάτω κάτοικοι της πόλης περισυνέλεγαν τα θρυμματισμένα πλέον οστά. Δυστυχώς την  ίδια τύχη είχαν και άλλες ανεκτίμητες συλλογές και ο σπάνιος εξοπλισμός σε όργανα φυσικής και χημείας από δωρεές ευεργετών του Τραμπαντζείου Γυμνασίου.

Μετά την απελευθέρωση οι καθηγητές του Τραμπαντζείου Γυμνασίου προσπάθησαν να ξαναοργανώσουν τη συλλογή και να διαφυλάξουν ό,τι είχε περισωθεί.  Το  1969 κατασκευάζουν προθήκες για την προστασία της με την οικονομική συνδρομή συμπατριώτη μας και το 1982, με πρωτοβουλία των διευθυντών του Γυμνασίου και Λυκείου και την οικονομική συνδρομή συμπολιτών μας, διαμορφώνεται αίθουσα του σχολείου για την έκθεση των ευρημάτων. Την τοποθέτηση και αξιολόγηση της συλλογής αναλαμβάνει ομάδα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με επικεφαλής τον καθηγητή Γεωλογίας –Παλαιοντολογίας Ι.Μελέντη με την επιστημονική υποστήριξη του οποίου διαμορφώνεται και οδηγός της Παλαιοντολογικής αυτής συλλογής. 

Ο καταστροφικός σεισμός του 1995 δυστυχώς επηρέασε και την πολύτιμη αυτή συλλογή μας. Καθώς το κτίριο  υπέστη ζημιές από το σεισμό, η συλλογή μεταφέρθηκε προσωρινά σε αίθουσα του Τραμπαντζείου – Τσίπειου Οικοτροφείου, μέχρι να επισκευαστεί το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο. Οι  ευμετάβλητες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας και η μη συντήρηση της συλλογής προκάλεσαν σημαντικές αλλοιώσεις στα εκθέματα.

Μετά από δεκαπέντε περίπου χρόνια που κράτησαν οι εργασίες αποκατάστασης των ζημιών του κτιρίου του Τραμπαντζείου Γυμνασίου Σιάτιστας σήμερα το κτίριο λειτουργεί πάλι και καθώς οι απαιτήσεις των εποχών αλλάζουν, σ΄αυτό δεν στεγάζεται πλέον το Γυμνάσιο και το Λύκειο, αλλά το ΚΠΕ Σιάτιστας. Σε μία αίθουσα του κτιρίου πρόκειται να τοποθετηθεί η συλλογή. Το έργο της συντήρησης, επιστημονικής επαναξιολόγησης, επαναστέγασης και επανέκθεσης της παλαιοντολογικής συλλογής στο ανακαινισμένο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας ανέλαβαν από κοινού η Δρ. Παλαιοντολογίας και αναπλ. καθηγήτρια του ΑΠΘ Τσουκαλά Ευαγγελία,  και ο Dick Mol, συνεργάτης επιστημονικής έρευνας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στο Ρότερνταμ και της Διεθνούς Ομάδας/Λέσχης Mammuthus στην Ολλανδία.

ΤΑ ΕΚΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ

Με την επιστημονική υποστήριξη τον καθηγητή Γεωλογίας – Παλαιοντολογίας Ι.Μελέντη διαμορφώθηκε το 1982 οδηγός της Παλαιοντολογικής συλλογής. Σύμφωνα με τον οδηγό αυτό στη συλλογή μεταξύ των άλλων συμπεριλαμβάνονται:

Α)Τμήμα βραχίονος Μαμμούθ,  τμήματα μηρού και κεφαλή μηρού, τμήματα χαυλιοδόντων, τμήματα κνήμης, τμήματα ωμοπλάτης, τμήμα κάτω γνάθου με γαλακτικά δόντια, αστράγαλος και πολλά ελάσματα δοντιών Μαμούθ των ειδών Mammuthus trogontherii [POHLIG]  και Mammuthus primigenius [BLUMENBACH], 
Β)Τμήμα βραχίονος, κνήμης και γνάθου καθώς και τμήμα κάτω γνάθου νεαρού Ρινόκερου του είδους Coelodonta antiquitatis [BLUMENBACH],
Γ) Δόντια, μεταταρσικά και αστράγαλος  αλόγου του είδους Εquus abeli [ANTONIUS]
Δ)Τμήμα λεκάνης ελαφιού και τμήματα από κέρατα ελαφιού του είδους Cervus elaphus LINNE .
Ε) Αστράγαλος, κορυφή κέρατος και κάτω τμήμα βραχίονος βοοειδούς του είδους Bos primigenius BOJ.
ΣΤ) Aπολιθώματα ελασματοβραγχίων και γαστεροπόδων: Pecten, Cardium, Ostrea crassisima, Hippurites sp,  ostrea lamellosa Pecten sp, κοράλλια, Turitella sp, Nerinea sp, Meretrix sp, Actaeonella sp.

Με την επανέκθεση της συλλογής στο ανακαινισμένο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας θα εκτεθούν και τρισδιάστατες επιστημονικές αναπαραστάσεις που  αφορούν προϊστορικά προβοσκιδωτά τα οποία ζούσαν στην περιοχή πριν από εκατοντάδες χιλιάδες και εκατομμύρια χρόνια. Το υλικό αυτό είναι ήδη έτοιμο και έχει παραδοθεί από την ομάδα που ανέλαβε το έργο της συντήρησης, επιστημονικής επαναξιολόγησης, επαναστέγασης και επανέκθεσης. Επίσης θα εκτεθεί και επιστημονική αναπαράσταση του μαστόδοντα Mammut borsoni και του Ελέφαντα  με τους ίσιους χαυλιόδοντες (Elephαs antiquus), o οποίος θα αποτελέσει και το κεντρικό σημείο αναφοράς της έκθεσης, εφόσον τα απολιθώματά του κυριαρχούν σε αυτήν .

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ – ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Σήμερα η συλλογή από επιστημονική άποψη  κρίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, από την οποία μπορούμε να μάθουμε για την εξέλιξη των προβοσκιδωτών, την προϊστορική κληρονομιά της περιοχής, καθώς τα απολιθώματα είναι οι αποδείξεις της ζωής του παρελθόντος ενός ζωντανού πλανήτη που αλλάζει συνέχεια και τέλος μπορούμε να μάθουμε πως οι κλιματικές αλλαγές έχουν επιδράσει στην εξαφάνιση των ειδών. 

Η Π.Ο του ΚΠΕ Σιάτιστας είναι πρόθυμη να συνεργαστεί με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς για την ανάδειξη της παλαιοντολογικής αυτής συλλογής και  να σχεδιάσει και να εντάξει δράσεις στα προγράμματα της σχετικές με τη συλλογή αυτή. Οι δράσεις αυτές δεν θα περιοριστούν σε μια επίσκεψη στη συλλογή, αλλά μπορούν να συμπεριλάβουν επισκέψεις στους χώρους που βρέθηκαν τα ευρήματα, εργασίες πεδίου, μουσειοσκευές, συμπλήρωση φυλλαδίων, συγγραφή άρθρων, DVD,  κ.λ.π.

Πιο συγκεκριμένα, μέσα από το πρόγραμμα του ΚΠΕ Σιάτιστας «ΕΦΗΜΕΡΙΣ-Τύπος και περιβάλλον», οι μαθητές θα μπορούσαν να συγγράψουν άρθρα για τη σχολική τους εφημερίδα και τον τοπικό τύπο, που αποσκοπούν στην ανάδειξη και αξιοποίηση της συλλογής, καθώς και να αναζητήσουν και να σχολιάσουν άρθρα σχετικά με τη συλλογή, με τη γεωλογική μας κληρονομία, τα μνημεία της φύσης και τα μουσεία. Μέσα από το πρόγραμμα  «Ο δρόμος των καραβανιών της Παναγίας και των Καβαλάρηδων», οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να επισκεφτούν την κοιλάδα του Αλιάκμονα όπου βρέθηκαν πολλά από τα εκθέματα, να επισκεφτούν το Δημαρχείο του Δήμου Ασκίου όπου υπάρχει η έκθεση με τον Ελέφαντα του Καλονερίου, που βρέθηκε πρόσφατα, κατά την εκτέλεση των έργων διάνοιξης της Εγνατίας Οδού και να μάθουν για τις διεργασίες με τις οποίες σχηματίστηκαν τα απολιθώματα αυτά, καθώς επίσης και τις αιτίες που τα έφεραν στο φως.

Μέσα από τις δράσεις αυτές, πέρα από τις γνώσεις που θα αποκομίσουν οι μαθητές σε θέματα σχετικά με την προϊστορική κληρονομιά της περιοχής και τις διεργασίες που γίνονται στον πλανήτη μας, μπορεί να αναδειχθεί και ο πολυδιάστατος ρόλος της εκπαιδευτικής κοινότητας και της τοπικής κοινωνίας στη διατήρηση των μνημείων της φύσης και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Η παλαιοντολογική συλλογή του Τραμπαντζείου Γυμνασίου Σιάτιστας αποτελεί παράδειγμα συνεργασίας τοπικής κοινωνίας, μαθητών, εκπαιδευτικών και επιστημονικής κοινότητας που είναι επιδίωξη της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Παράλληλα μας θυμίζει και τα δεινά του πολέμου και της κατοχής καθώς και τις συνέπειες τους στα μνημεία της φύσης, στην φυσική και πολιτιστική μας κληρονομιά, αφού η συλλογή που σώζεται σήμερα είναι ότι απέμεινε από μία πολύ μεγάλη και αξιόλογη συλλογή που δυστυχώς κατέστρεψαν οι κατακτητές.

Η ύπαρξη στην περιοχή μας παρόμοιων συλλογών, πχ μουσείο Μηλιάς Γρεβενών, Ελέφαντας Καλονερίου, κ.λπ, το ιδιαίτερο γεωλογικό ενδιαφέρον του Μπούρινου, που είναι από τις λίγες περιοχές του πλανήτη μας στις οποίες μπορούμε να βρούμε υλικά από το μανδύα του, ο εντοπισμός πριν από λίγα χρόνια σύμφωνα με δημοσιεύματα του τύπου, τμημάτων απολιθωμένων  κορμών γεμάτων με κρυστάλλους χαλαζία στην περιοχή του Παλαιόκαστρου Σιάτιστας και η ύπαρξη πολλών μνημείων της φύσης στην ευρύτερη περιοχή, αποτελεί κίνητρο συνεργασίας και δημιουργίας σχετικού δικτύου.

Όλα τα παραπάνω με τη συνεργασία των εμπλεκομένων φορέων, των τοπικών κοινωνιών, των επιστημόνων και τη φροντίδα της πολιτείας πρέπει να αναδειχτούν και  να προστατευτούν.
Το κτίριο που στεγάζεται η συλλογή με τους χώρους που διαθέτει, την προσβασιμότητα  και τον άρτιο εξοπλισμό του είναι ιδανικό για την πραγματοποίηση σεμιναρίων, ημερίδων και εκθέσεων που θα αποτελέσουν μέσα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της γεωλογικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς, αλλά παράλληλα και παράγοντα ενίσχυσης της τοπικής οικονομίας και ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αποστόλου Ιωάννου, Ιστορία της Σιατίστης, Εκ.Οίκος Δημητράκου Α.Ε., Εν Αθήναις 1929
• Δάρδας Αναστάσιος «Ίδρυση και λειτουργία του Τραμπαvτζείου Γυμvασίου Σιατίστης με την εποπτεία της Εκκλησίας» έκδοση του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών Θεσσαλονίκη 1997
• Ζωγράφου Αικατερίνη, Ένα μουσείο … ηλικίας 103 ετών, www.siatistanews.gr
• Μπόντας Γεώργιος, Η παλαιοντολογική συλλογή της Σιάτιστας, Θεσσαλονίκη 1988
• Σιατιστέων Μνήμη, Λεύκωμα Συλλόγου Σιατιστέων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1772