Για τον παππού μας Μιχάλη, που μας άφησε...

Το πρωί του Σαββάτου 9 Μαρτίου 2024 έφυγε ο παππούς μας Μιχάλης Τσιαούσης πλήρης ημερών. Δεν ήθελα να ακολουθήσω τις συνήθειες των τελευταίων ετών με δημοσιεύσεις και αναρτήσεις. Πιστεύω πως από είναι από τα βιώματα που πρέπει να μείνουν αυστηρά προσωπικά.

Αποφάσισα μετά τα σαράντα του, να γράψω κάτι, με αφορμή το κείμενο που δημοσίευσε ξανά η φιλόλογος Βασιλική Σιάσιου στο φύλλο του Μαρτίου της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» του Μορφωτικού – Πολιτιστικού Συλλόγου «Μαρκίδες Πούλιου» και για το οποίο την ευχαριστώ θερμά.

Πάντα θα θυμάμαι, όταν ήμουν κοντά στα δώδεκα χρόνια και ο παππούς καθόταν και «έκοβε» τα κομμάτια του «χορδά» καθισμένος στο μαγαζί πίσω από ένα μεγάλο παράθυρο και αντίκρυζε το «Μπούρινο» και «τ’ Αζούλι» όπου βρισκόταν το κτήμα με τα μελίσσια, αυτό που τον αναζωογονούσε. Καθόμουν πάντα δίπλα του κάνα Σάββατο ή όταν δεν είχα σχολείο και του διάβαζα αποσπάσματα από βιβλία με ήρωες και μάχες του ’21. Όσα και αν του διάβαζα, ο παππούς μας δεν τα βρήκε ως αφορμή για να μου εξιστορήσει για τις μάχες που πολέμησε ο ίδιος δεκαεννιά χρονών παιδί στην Εθνική Αντίσταση. Δεν το έκανε για δύο λόγους.

Ο πρώτος λόγος ήταν, ότι δεν ήθελε να υπερηφανεύεται, δεν ήθελε κολακείες, δεν ήθελε να ακούει λόγια που ήξερε καλύτερα από όλους μας την πραγματική τους αξία. Ότι το έκανε, το έκανε γιατί αυτό θεωρούσε πως ήταν το καθήκον του ως άνθρωπος, ως οικογενειάρχης, ως πατριώτης.

Ο δεύτερος και ο σημαντικότερο λόγος ήταν τα όσα τράβηξε μετά την απελευθέρωση από αυτούς που κατάφεραν η Ελλάδα να βιώσει μια μεγαλύτερη τραγωδία από την Κατοχή, τον Εμφύλιο. Οι αναμνήσεις εκείνων των χρόνων τον στεναχωρούσαν, «του ανέβαζαν την πίεση» όπως έλεγε η γιαγιά Κατίνα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, πολλά από αυτά τα γεγονότα να τα μαθαίνουμε από μαρτυρίες άλλων, όπως για παράδειγμα του αείμνηστου γιατρού Δημήτριου Γκερεχτέ.

Μεταφέρω το δημοσίευμα του άρθρου της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» ως χρέος στην μνήμη του και με μια ευχή.

Του χρόνου το ετήσιο μνημόσυνο του τελευταίου μαχητή της Εθνικής Αντίστασης που θα συμπέφτει με την επέτειο της Μάχης του Φαρδυκάμπου (της σημαντικότερης μάχης της Εθνικής Αντίστασης), να γίνει μια εκδήλωση με την οποία θα ψάξουμε περισσότερο μια ιστορική περίοδο, που άγνωστο γιατί, δεν θέλουμε σκαλίσουμε.

Ίσως μάθουμε περισσότερα…

 Λάζαρος Γ. Κώτσικας

ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ, PhD

 

 

Έφυγε ο Μιχάλης Τσιαούσης, τελευταίος Μαχητής της Εθνικής Αντίστασης

Λίγο μετά από το γιορτασμό της 81^ης Επετείου του Φαρδύκαμπου, έφυγε από κοντά μας, στις 9 Μαρτίου, ο Μιχάλης Τσιαούσης, σε ηλικία 101 ετών, αφού χάρηκε εξαιρετικά παιδιά και εγγόνια, άξιος γιος, άξιου πατέρα! Και το λέμε αυτό, γιατί ο πατέρας του «Λιλιός» -έτσι φέρεται στα Αρχεία του Γενικού Επιτελείου Στρατού (ΓΕΣ), Γεώργιος Τσιαούσης, ήταν εκείνος που μαζί με άλλους δύο Σιατιστινούς μετάφεραν το κανόνι, από την Μπάρα μέχρι το Γκραντίστι, πριν από τη Μάχη το 1912, συμμετέχοντας για την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους.

Το παράδειγμά του έχοντας ενστερνιστεί κι ο γιος του Μιχάλης, 19 χρονών ακόμη, ζώστηκε τ’ άρματα, όταν η πατρίδα τον καλούσε και πήρε μέρος στην πρώτη ομαδική αντιστασιακή πράξη όλης της Ευρώπης, στις μάχες Βίγλας-Φαρδύκαμπου, ενάντια στις ιταλικές δυνάμεις κατοχής κι αγωνίστηκε γενναία, στο πλευρό καπετάνιων, όπως του Αλεξίου Ρόσιου (Υψηλάντη), και που ο ίδιος τον αναφέρει στο Βιβλίο του «Στα Φτερά του Οράματος», ως ψυχωμένο παλικάρι. Ας ακούσουμε τι λέει ο ίδιος σε αφήγησή του γραπτή -δημοσιευμένη στην Εφημερίδα του 1997, μετά από παράκλησή μας. Την μεταφέρουμε με τίτλο: «ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΡΔΥΚΑΜΠΟ».

«Μετά την εισβολή των κατακτητών στην Ελλάδα το 1940, όλοι οι Έλληνες άρχισαν να προβληματίζονται το τι θα γίνει τώρα. Πάνω συλλήψεις, εκτελέσεις και πού θα πάει η κατάσταση. Το 1942 οργανωθήκαμε στο Κ.Κ.Ε. Σαν νέοι, αλλά κι όλος ο κόσμος κάπου έπρεπε ν’ ακουμπήσει και με την ίδρυση του Ε.Α.Μ. βρήκαμε ζεστασιά στους κόλπους του. Αρχίσαμε δράση, προκηρύξεις, επαναστατικά συνθήματα, συγκεντρώσεις όλμων, κάθε είδος πολεμικού υλικού. Πληροφορίες για κινήσεις των κατακτητών αναφέραμε στην οργάνωση του Ε.Α.Μ.

Τέλειωσε το 1942 και μπαίνουμε στο Φεβρουάριο 1943. Μια Κυριακή του 1943, στις 2 Φεβρουαρίου, 11 π.μ., όπως καθόμασταν στην πλατεία Γεράνειας, βλέπουμε πολίτες από τα χωριά Κοκκινιά, Ταξιάρχη, τρομοκρατημένους, να έρχονται. Τους πλησιάσαμε και ρωτήσαμε γιατί τόσο τρομοκρατημένοι. Απάντησαν ότι την Κυριακή 2/2 ιταλικό απόσπασμα προερχόμενο από Γρεβενά, μπήκε στο χωριό Ταξιάρχη με αυτοκίνητα κι άρχισαν να πυροβολούν. Οι κάτοικοι έφυγαν τρομοκρατημένοι κι οι Ιταλοί άρχισαν να πλιατσικολογούν κότες, αρνιά κι ό,τι άλλο. Μάλιστα εκτέλεσαν κι έναν πολίτη, αν δεν απατώμαι, Ντάρα. Μετά τα γεγονότα αυτά, ο κόσμος αναστατώθηκε με το τι θα γίνει. Την ίδια μέρα ειδοποιούμαστε ορισμένα μέλη του Ε.Α.Μ. ότι το βράδυ στις 7 μ.μ., με όπλα, πυρομαχικά και κάπες να συγκεντρωθούμε σε Χάνι, κάτω στη Μπάρα. Όπως κι έγινε. Εκεί μας μίλησε στέλεχός του για το βάρος που αναλαβαίναμε εμείς που πήραμε τα όπλα. Επιτελούμε καίριο εθνικό καθήκον απέναντι στην πατρίδα. Η ομάδα που σχηματίστηκε αποτελούνταν από τους: Αξιωματικούς: Δημήτριο Χαρισιάδη ή Καραϊσκάκη, Έφεδρο Ανθυπ/γό, Κατσόγιαννο Στέλιο, Μόνιμο Ανθ/γό, Μάρκο Τσιούκρα, Ενωμοτάρχη Υποδ/σεως Χωροφυλακής Σιατίστης, κι οπλίτες: Ζιώγο Μιχάλη, Τσιαούση Μιχάλη, Λιάμα Σπύρο, Λιάμα Νίκο, Σίμο Ιωάννη, Ώττα Ευάγγελο, Κεραμάρη Νίκο, Τσίτσαρη Σπύρο, Κώτσικα Κωνσταντίνο, Πρόκα Γεώργιο, Σιαμσιάρα Μιχάλη, Μπασιά Ζαχαρία. Αυτή ήταν η σύνθεση της ένοπλης αντάρτικης ομάδας ΕΛΑΣ, 2^ης του Ν. Κοζάνης, μετά του Τασινόπουλου Γρεβενών.

Ξεκινήσαμε από Μπάρα για Βέντζια. Σε κάθε χωριό κάναμε συγκέντρωση. Μιλούσαμε για το σκοπό του ΕΑΜ, το διώξιμο των κατακτητών, για κοινωνία δίκαιη, δημοκρατική. Λύναμε τυχόν προβλήματα των χωριών με τον πιο δίκαιο τρόπο. Παρακολουθούσαμε τις κινήσεις των κατακτητών κι όπου τους συναντούσαμε, τους χτυπούσαμε, κάναμε σαμποτάζ πάσης φύσης. Γυρίσαμε σχεδόν όλα τα χωριά της Κοζάνης, σχηματίσαμε επιτροπές παρακολούθησης του εχθρού. Για πάσης φύσης πληροφορίες να φθάνουν το γρηγορότερο στις ένοπλες ομάδες του ΕΛΑΣ και ανάλογα να τις αξιοποιούμε.

Στις 18 Φεβρουαρίου πήραμε εντολή να μπούμε στη Σιάτιστα. Πρέπει ν’ αναφέρω ότι προτού πάρουμε την εντολή, στο χωριό Πυλωροί Χασίων συναντήσαμε άλλη μια ομάδα του Ολύμπου του ΕΛΑΣ, με αρχηγό τον Τάρη Τάκη. Συνεργαζόμασταν αρμονικά, κάναμε περιοδείες στα χωριά. Στις 15/2/ η οργάνωση Σιάτιστας έστειλε σύνδεσμο με σημείωμα, να στείλουμε 3 αντάρτες σε καθορισμένο σημείο, στο λάκκο Τσερβένας να παραλάβουν τον Υποδ/κητή Χωροφ/κής Σιάτιστας με όλους τους άντρες του και να τους οδηγήσουν στην έδρα μας, στο χωριό Έξαρχος. Έτσι κι έγινε. Στείλαμε 3 άντρες, πήγαν, τους συνάντησαν στον Έξαρχο, όπου συμφάγαμε. Πριν το φαγοπότι, ο Καπετάνιος, ο Καραϊσκάκης κι ο Κατσόγιαννος προσφώνησαν τον Υπομοίραρχο Βενετσανόπουλο Θωμά, με τα καλύτερα λόγια κι αυτός τους ευχαρίστησε μιλώντας για τις υποχρεώσεις κι ευθύνες που αναλάμβανε με τα αξιώματα που είχε, λέγοντας ότι εκτελούσε υπηρεσία δύσκολη κι ίσως να ‘ρχόμασταν πολλές φορές σε σύγκρουση και με το λαό. «Υπήρχαν αδικίες που έπρεπε να τις εφαρμόσω εγώ, αλλά κι αν αρνιόμουν, θα έβαζαν άλλον να τις εφαρμόσει», και συνεχίζοντας: «Ήταν το σύστημα τέτοιο, που, είτε το θέλαμε, είτε όχι, γίνονταν αδικίες. Συγκέντρωσα τους άντρες και τους μίλησα τι πρέπει να κάνουμε. Οι Ιταλοί μας ειδοποίησαν να πάρω τους άντρες μου και να πάμε Καστοριά. Σαν θα πάμε, θα μας κλείσουν στα σύρματα. Αν πηγαίναμε Κοζάνη, θα μας υποχρέωναν να πάρουμε τα όπλα, να πολεμάμε Έλληνες. Τους λέγει: Τι προτιμάτε; Και προτιμήσανε το βουνό. Κι έχετε το λόγο της τιμής μου ότι θα αγωνιστώ με όλες τις δυνάμεις μου, θα δώσω και τη ζωή μου για τα ιδανικά της Ελλάδας». Καθίσαμε μια βδομάδα μαζί. Πήραμε απόσπαση για Σινιάτσικο. Εκεί ιδρύθηκε άλλο συγκρότημα με άντρες από το Δρυόβουνο, Βογατσικό, Πελεκάνο, κι ανέλαβε Διοικητής του συγκροτήματος.

Επανέρχομαι στη διαταγή της οργάνωσης ΕΑΜ να μπούμε στη Σιάτιστα. Ενωθήκαμε τα 2 συγκροτήματα, Καραϊσκάκη-Τάκη Τάρη και ξεκινήσαμε για Σιάτιστα, ακλουθώντας το δρομολόγιο Χρώμιο, Κτένι, Μεταμόρφωση, Ξηρολίμνη, όπου συναντηθήκαμε με το συγκρότημα Βενετσανόπουλου και ξεκινήσαμε για Σιάτιστα, συγκροτήματα 3, γύρω στους 150 άντρες κι ήμασταν Σιάτιστα, στις 3 τα χαράματα.

Στις 2 Μαρτίου πήγαμε Πολύδεντρο Γρεβενών. Μας υποδέχτηκε όλο το χωριό και συζητήσαμε τα προβλήματά του. Το απόγεμα τραβάμε για Μικρόκαστρο, ώρα 3-4 μ.μ. προσκεκλημένοι του ΕΑΜ. κι ενώ περνούσαμε τον Αλιάκμονα, την ίδια στιγμή από τα υψώματα Πολύδενδρου, μια φωνή φωνάζει: «Έ, συναγωνιστές! Σταθείτε αυτού να κατέβω». Περιμέναμε 10 λεπτά. Ήρθε με ένα σημείωμα από την οργάνωση Σιάτιστας. Το παίρνει ο Καραϊσκάκης, το διαβάζει και λέει: «Τρέξτε γρήγορα, όποιος κόβει το πόδι του, να πιάσουμε το ύψωμα γέφυρας Αλιάκμονα. Έρχεται φάλαγγα Ιταλών από Κοζάνη και να την χτυπήσουμε. Μόλις μας έδωσε εντολή ο Καραϊσκάκης, η απόσταση ως το ύψωμα ήταν 7-8 χλμ., αλλά εμείς το κάναμε μισή ώρα. Πιάσαμε το ύψωμα και περιμέναμε με το δάχτυλο στη σκανδάλη. Περιμέναμε 1, 2, 3 ώρες, πουθενά. Δε φαίνεται τίποτα. Μας πιάνει σούρουπο, έρχεται άλλος σύνδεσμος και λέει να κατευθυνθούμε προς διασταύρωση Γρεβενών, Καστοριάς, Κοζάνης, κάτω από τη Σιάτιστα. Προχωρούμε, φτάνουμε στη διασταύρωση, έρχεται άλλος σύνδεσμος, μας παίρνει και μας πηγαίνει στη γέφυρα Σιάτιστας. Εκεί βρήκαμε κι ορισμένες δεκαρχίες. Είχαν πάρει θέσεις με ορύγματα. Η οργάνωση ΕΑΜ Σιάτιστας πληροφορήθηκε ότι ιταλική φάλαγγα από 10 αυτοκίνητα θα ξεκινήσει από Αμύνταιο με πιθανή κατεύθυνση Γρεβενά. Γι’ αυτό, αν επιχειρήσουν να μπουν στη Σιάτιστα, τότε θα χτυπηθούν. Έτσι θεώρησαν καλό να πιάσουν τα βουναλάκια μπροστά απ’ τη Σιάτιστα, ώστε, αν γυρίσουν προς Σιάτιστα, να χτυπηθούν. Συνέρχεται η Επιτροπή ΕΑΜ και με τους Καραϊσκάκη, Κατσόγιαννο αλλάζουν απόφαση. Οι Ιταλοί να χτυπηθούν στη θέση Βίγλα Μπάρας.

Τα ξημερώματα 2-3 Μαρτίου πιάσαμε θέσεις δεξιά-αριστερά της δημόσιας οδού. Η ομάδα μου έπιασε στο 25^ο Βίγλας, με ομαδάρχη τον Αλέξιο Ρόσιο, θα δεχόμασταν τα πρώτα αυτοκίνητα και θα δίναμε το σύνθημα έναρξης της Μάχης. Ξημέρωσε. Βλέπουμε περί τα 300 μ. να ‘ρχεται το πρώτο αμάξι με το οπλοπολυβόλο στην καρότσα στημένο. Στα 150 μ. υπήρχε κάρο με υδροβυτίο και επιδιόρθωνε το δρόμο. Το γυρίσαμε στη μέση του δρόμου κι όταν το είδαν οι Ιταλοί, έκοψαν ταχύτητα, αλλά αμέσως αρχίσαμε τα πυρά, έτσι που δεν τους αφήσαμε να ρίξουν ούτε ντουφεκιά. Ρίχτηκαν όλοι κάτω, έπεσαν ένας πάνω στον άλλον, άφησαν και τ’ οπλοπολυβόλο στο αμάξι. Επιχείρησε ένα Ιταλός να το πάρει, αλλά έπεσε νεκρός. Μέσα σε 20” το αμάξι αιχμαλωτίζεται με τους Ιταλούς και μαζί τους ο Λοχαγός-Φρούραρχος Βοΐου αφήνοντας και 8 νεκρούς. Τους αιχμαλώτους τους οδηγούμε σε ασφαλές μέρος και προχωρούμε για κατάληψη των άλλων αμαξιών. Σε 3 ώρες αιχμαλωτίζονται τα 7. Από τα 10 της φάλαγγας, ένα έμεινε έξω από τον κλοιό κι έφυγε. Επέστρεψε Κοζάνη κι από ‘κει τηλεφώνησε στο Τάγμα Γρεβενών που ξεκίνησε προς διάσωση του λόχου. Μόλις βγαίνει απ’ τα Γρεβενά, δέχεται τα πυρά του ΕΛΑΣ από τα τμήματα του Τασινόπουλου, μ’ αποτέλεσμα να τους καθυστερήσει όλη τη μέρα και το βράδυ να στρατοπεδεύσει στον Ταξιάρχη (Καμήλα), στο ύπαιθρο, δίνοντας την ευχέρεια στα τμήματά μας. Ως τις 11 η επιχείρηση τελείωσε. Αποτέλεσμα; 130 αιχμάλωτοι με τον οπλισμό τους, 2 βαριά πολυβόλα, 5 ολμίσκοι βάτραχοι, άφθονο πολεμικό υλικό με τρόφιμα, είδη ιματισμού, μαζί κι ο λοχαγός-Φρούραρχος Νεάπολης Αυρήλιος, λοχαγός της Ιταλικής Αστυνομίας-Φινάντσας κι ο λόχος του ανήκε οργανωτικά-διοικητικά στο Τάγμα Γρεβενών, με αποστολή την εγκαθίδρυση Φινάντσας στη Νεάπολη Βοΐου, με παραρτήματα σε Τσοτύλι-Σιάτιστα, για τρομοκράτηση. Κάθε είδος τρομοκράτησης και καταπίεσης το πέτυχε μέσα στο 1942. Τέλη ’42 τα πράματα άρχισαν ν’ αλλάζουν. Η ίδρυση ΕΑΜ άρχισε να στέκεται εμπόδιο στα σχέδιά του. Προκηρύξεις της οργάνωσης μέσα στις ίδιες τις Φινάντσες άρχισε να προβληματίζει. Τέλη ’42 συγκεντρώνει τα παραρτήματα Τσοτυλίου-Σιάτιστας στη Νεάπολη, αλλά κι αυτό δεν είναι αρκετό με τις εμφανίσεις των αντάρτικων ομάδων. Παίρνει διαταγή για ένωση-σύμπτυξη με τα τμήματα Καστοριάς κι αργότερα με την ευκαιρία θα πήγαιναν στη μονάδα τους.

Αλλά ας έρθουμε τώρα στο Τάγμα Γρεβενών και στη Μάχη του Φαρδύκαμπου.

Είπαμε ότι στις 3 Μαρτίου 1943 ξενύχτησε το Τάγμα Γρεβενών στην Καμήλα. Η μάχη συνεχίζεται με τα αντάρτικα τμήματα Γρεβενών. Ξενυχτούμε και πάλι στο ίδιο σημείο και το πρωί, 5 Μαρτίου περνούν τη γέφυρα Αλιάκμονα και προχωρούν προς Σιάτιστα. Φτάνουν στο Φαρδύκαμπο, στήνουν τη βάση πυρός, στήνουν τα ορειβατικά και βαριά πυροβόλα και το πεζικό τους. Περνούν το δημόσιο κι ανηφορίζουν για το υπ’ αριθ. 1 ύψωμα προς Σιάτιστα, για να την τιμωρήσουν για τη ζημιά που τους έκαναν τα τμήματά μας. Περιμένουμε να ιδούμε ποια κατεύθυνση θ’ ακολουθήσουν οι Ιταλοί κι ανάλογα να ενεργήσουμε κι εφόσον ανηφορίσουν…Τμήματά μας συγκεντρώθηκαν στις παρυφές έξω από Σιάτιστα. Αναφέρομαι με λεπτομέρεια, για να μπορέσει ο αναγνώστης να μπει στην έννοια της επιχείρησης. Αξίζει τον κόπο. Το ύψωμα που κατέλαβαν ο Ιταλοί απέχει περί τα 1500 μ. Τα τμήματά μας σχημάτισαν ημικύκλιο μπρος στο ύψωμα που κατέλαβαν οι Ιταλοί, βάζοντας 3 οπλοπολυβόλα ΒΔ του υψώματος, 2 βαριά πολυβόλα Α. και ο κύριος όγκος των οπλιτών έμπροσθεν του υψώματος, περί τα 1.000 μ. από τους Ιταλούς. Με την επίθεσή τους, τα βαριά πολυβόλα και οπλοπολυβόλα να χτυπάν τα πλευρά τους και οι οπλίτες να τους κάνουν αντεπίθεση. Όλα ταχτοποιήθηκαν, περιμέναμε να εκδηλωθεί επίθεσή τους. Το συγκρότημά μου είχε το ΒΔ τομέα. Περιμέναμε από λεπτό σε λεπτό την εκδήλωση, οι Ιταλοί αγκιστρώθηκαν στην παρυφή του υψώματος κι απορούσαμε γιατί δεν κάνουν επίθεση. Με τις σκέψεις αυτές, ακούμε φωνή απ’ τα δυτικά. Μας φωνάζαν αν έχουμε κανένα οπλοπολυβόλο. Ήταν καμιά 15αριά πολίτες που τους Ιταλούς τους είχαν αντίκρυ και δεν μπορούσαν να σηκώσουν κεφάλι, διότι 2 ιταλικά οπλοπολυβόλα τους θέριζαν. Αποστολή μας να ελέγχουμε την κορυφογραμμή, όπου οι Ιταλοί θα επιτίθονταν. Εδώ κάναμε αυθαιρεσία. Αντί να ειδοποιήσουμε τη Διοίκηση, θεωρήσαμε καλό αυθαίρετα να πάρουμε ένα οπλοπολυβόλο και να πάμε στην ομάδα που μας φώναξε. Πήγαμε 10 άντρες, είδαμε πράγματι ότι δυο ιταλικά οπλοπολυβόλα δεν τους άφηναν να σηκώσουν κεφάλι, έστησε το οπλοπολυβόλο ο Τσιούκρας Μάρκος κι άρχισε να βάζει προς τους Ιταλούς, ώστε σε 20΄΄ τα δυο ιταλικά οπλοπολυβόλα να σιγήσουν. Όλα αυτά γίνονταν πάνω από την τοποθεσία «Του παπά το αμπέλι», στη μεγάλη στροφή που κατεβαίνει απ’ το Μπούνο. Περί τα 7 άτομα αφήνουμε τον Τσιούκρα, προχωρούμε προς το δημόσιο δρόμο και Μπαράγκα Κατσέλη από τη ρεματιά. Προχωρήσαμε περί τα 200 μ. στο ρέμα και βλέπουμε μπροστά 2 κιβώτια χειροβομβίδες, 2 κιβώτια με σφαίρες ιταλικές. Πήραμε από 2-3 χειροβομβίδες στα τζέπια. Ξεκινήσαμε. Αυτά φαίνεται οι Ιταλοί τα μεταφέρανε, για να τα βγάλουν στο ύψωμα και φαίνεται μας αντιλήφθηκαν και τόβαλαν στα πόδια. Στα «Χαΐρια του Κατσέλη» βλέπουμε Ιταλούς στρατιώτες δυο-δυο να μεταφέρουν πυρομαχικά προς το ύψωμα που είχαν καταλάβει οι Ιταλοί. Δε χάσαμε καιρό. Τους βάλαμε στο τουφεκίδι κι αυτοί βλέποντάς τα σκούρα, τρέπονται σε φυγή προς Φαρδύκαμπο, δηλ. προς βάση πυρός. Το επιθετικό τμήμα που είπαμε ότι κατέλαβε το ύψωμα «Μάη συκιά», βλέποντας αυτά -μας βλέπαν καθαρά- διότι χτυπήσαμε σφήνα στο ενδιάμεσο βάσης πυρός και υψώματος και το τμήμα εφόδου περίμενε πολεμοφόδια και δεν πήγαιναν, γι’ αυτό αναγκάστηκαν μια διμοιρία κάτω στους πρόποδες, κοντά στου Κατσέλη, να μας αντιμετωπίσουν, όπως κι έγινε κι ανταλλάξαμε πυρά.

Άρχισε η μάχη πεισματικά, απόγεμα Παρασκευής 5 Μαρτίου στις 3-4. Ο Μπούνος ακούγοντας τη μάχη θορυβήθηκαν και για καλή μας τύχη βγήκε ο πολίτης Γιάννης Νεράντζης και φώναζε: «Όσοι έχετε όπλα, να κατεβούμε στα Χαΐρια, έρχονται οι Ιταλοί να μας κάψουν σε μισή ώρα». Έρχονται καμιά 30αριά πολίτες. Ενωνόμαστε, μ’ αποτέλεσμα να γίνει λυσσώδης μάχη και ν’ αναγκαστούν οι Ιταλοί να στείλουν άλλη διμοιρία στους πρόποδες, για αντιμετώπισή μας. Φωνάζουμε: «Ιταλοί, Παραδοθείτε!». Αυτοί μας απαντούν: «Ελάτε να παραδοθούμε». Αλλά μόλις κάναμε να προχωρέσουμε, έρχονταν τα πυρά βροχή. Εδώ αναφέρω ένα θλιβερό γεγονός. Όπως μαχόμασταν και ήμασταν στο έδαφος, ακούω από πίσω μου έναν να μου λέει: «Σήκω, θα παραδοθούν» και με δρασκελίζει. Βλέπω τον πολίτη Γούτα Παναγιώτη με πιστόλι στο χέρι και οι Ιταλοί να φωνάζουν: «Ελάτε να παραδοθούμε», αλλά συνάμα έριχναν στο ψαχνό. Του λέγω: «Κάτσε κάτω. Αυτό το παιχνίδι μάς το λεν ώρες ολόκληρες». Δεν με άκουσε… Δεν πρόλαβε να προχωρέσει 10 βήματα. Τον βλέπω με τα δυο του χέρια στα γεννητικά του όργανα, σκυφτός μου λέγει: «Τραυματίστηκα». «Μπορείς να περπατήσεις»; ρωτώ. «Δεν ξέρω. Είμαι ζεστός ακόμα». Φώναξα έναν σύντροφό μας. Του λέγω: «Πάρτον και πήγαινέ τον απάνω στη Σιάτιστα». Δυστυχώς, δεν ξημέρωσε και υπέκυψε τα μεσάνυχτα. Ήταν και το πρώτο θύμα.

Η μάχη συνεχίζεται και μας πιάνει το σούρουπο. Τα σχέδια των Ιταλών ανατρέπονται. Η μάχη συνεχίζεται. Μέσ’ στο σκοτάδι ακούμε φωνές «Αέρα!» ψηλά απ’ το ύψωμα. Τα τμήματα που ήταν στη Σιάτιστα έκαναν επίθεση στους Ιταλούς και τους μαζεύανε σαν τα πρόβατα στην κατηφόρα. Ενωνόμαστε με τα τμήματα από Σιάτιστα κι εμείς. Ένα βουητό «Αέρα!», ακουγόταν. Βροντούσε ο τόπος. Στη διασταύρωση Κατσέλη-Γρεβενών και Κοζάνης αρχίζει να βάζει το πυροβολικό από το λοφίσκο Φαρδυκάμπου. Αντί να καθηλώσει εμάς, καθηλώνει τους Ιταλούς, διότι τα βλήματα ήταν εγκαιροφλεγή, σκάζαν στα κεφάλια των Ιταλών και δημιουργείται πανδαιμόνιο. Φωνές, ουρλιαχτά, κι εμάς να φωνάζουμε «Αέρα!». Ύστερα από 20 λεπτά οι Ιταλοί συνεννοήθηκαν με φωτοβολίδες και σταμάτησαν το πυροβολικό. Εμείς συνεχίσαμε να τους μαζεύουμε σαν τα πρόβατα με «Αέρα!». Τους κατεβάσαμε ως τη βάση πυρός στο λοφίσκο Φαρδυκάμπου. Τους πλησιάσαμε στα 150 μ. περίπου κι άρχισε διάλογος Ιταλών-Καραϊσκάκη και ανθυπ/γού Χατζηζήση Κωνσταντίνου ή Γρίβα. Αντάλλαξαν λέξεις κι αφού βεβαιώθηκαν οι Ιταλοί ότι συγκεντρώθηκαν στον καταυλισμό τους, άρχισαν τα πυρά με ό,τι είχαν και δεν είχαν. Καιγόταν ο τόπος. Ευτύχημα για τα τμήματά μας ότι πιάσαμε ένα κοίλωμα, γούρνα κι οι Ιταλοί ήταν πάνω στο λοφίσκο, οπότε τα πυρά έφευγαν λίγο πιο πάνω. Για μισή ώρα με τα πυρά δε βγάλαμε άχνα. Εγώ τότε έσκαψα με τη μούρη μου στο χώμα. Νόμιζες περνούσαν εκατομμύρια σφαίρες άκρη στο σώμα μου. Μετά σίγησαν για ένα τέταρτο. Αυτό βοήθησε να περάσουμε στην άλλη μεριά, σε κάτι κοντολάκκια, οπότε μας προστάτευε το έδαφος. Ήταν απυρόβλητο. Συμπτυχθήκαμε για Σιάτιστα. Στις «Τσιποτούρες» συγκεντρωθήκαμε. Ανταμωθήκαμε με τους καπεταναίους Καραϊσκάκη και Στέλιο Κατσόγιαννο 2 ομάδες. Στήσαμε ενέδρα στο δρόμο Τσιποτούρας και μια ενέδρα στη ράχη Σ΄κιάς, ως τα μεσάνυχτα η ώρα 12, οπότε μας αντικατάστησαν άλλες δυο ομάδες. Βγήκαμε στη Σιάτιστα και φάγαμε.

Η Οργάνωση με τους αξιωματικούς της Σιάτιστας στο μεταξύ είχαν ολονύχτια σύσκεψη, αν δεν απατώμαι στου Χρίστου Δαρδάλη ή Παυσανία το σπίτι. Εκεί ορισμένοι αξιωματικοί Κωνσταντίνος Μπέντας και Νίκος Καλύβας διαφωνούσαν για το αν έπρεπε να ξεσηκώσουν όλη τη Σιάτιστα, αλλά επικράτησε η γνώμη της Πολιτικής Οργάνωσης και κύρια των Γιώργου Μέντζα, Γιώργου Σίμου, Γιώργου Σιάσιου και Χαρίλαου Βανίδη, οπότε στις 3 τα χαράματα η οργάνωση με συνδέσμους και τηλεβόες ειδοποιεί τον κόσμο να κατεβεί με όπλα στου «Αγά τον Τσιοσμέ».

Συγκεντρωθήκαμε νύχτα όλοι, εκεί κι ο Καραϊσκάκης με τους αξιωματικούς άρχισε να παραδίδει διμοιρίες πολιτών-οπλιτών και ανά 5 ή ανά 8 αντάρτες στους αξιωματικούς. Πήραν τις κατευθύνσεις από τον Καραϊσκάκη οι ανθυπολοχαγοί για κυκλωτική κίνηση σε βάρος των Ιταλών και πλησίασμα όσο γίνεται μεγαλύτερο. Ξεκινάμε προς συνάντηση των Ιταλών. Η διμοιρία μου πήρε το δεξιό τομέα προς «κοντολάκκια» και προχωρούμε χαράματα. Στα 500 μ. ακούμε 3 πιστολιές μπροστά μας στα 20 μ. Ήταν αξιωματικοί Ιταλοί, έκαναν αναγνώριση. Εκεί τραυματίστηκε ο Νικόλαος Μάνιος ή «Γάλλος». Εμείς τρέχουμε από πίσω τους. Πλησιάζουμε περί τα 100μ. στον καταυλισμό τους, οπότε μας αρχινούν τα πυρά. Πιάνουμε θέση στο ίδιο σημείο περί τα 150 μ. απόσταση από τους Ιταλούς κι αρχίζει η μάχη. Έφεξε για καλά η μέρα. Τα πυρά ό,τι είχαμε και δεν είχαμε, όλα εν ενεργεία. Κατά τις 11 φτάνουν 2 αεροπλάνα κι αρχεύουν αναγνωρίσεις και να μυδραλιοβολούν. Βλέπουμε απέναντι στου Καφάση το λοφίσκο τους Ιταλούς, ορισμένους να παίρνουν τα πλαίσια στα κεφάλια και να κάνουν σχηματισμούς για τα αεροπλάνα. Τους βάζουμε στο στατήρι και τα εγκατέλειψαν χωρίς σχηματισμούς. Τα αεροπλάνα μυδραλιοβολούσαν συνέχεια. Η μάχη συνεχίζεται. Η σάλπιγγα να κρούει «Αέρα!». Για μια στιγμή βλέπω το όπλο μου να βγάζει καπνούς από τα ξύλα. Κουκίντσιν. Παίρνου άλλου όπλου. Όπους σκόπευα, μου κοπανάει μια ριπή ένας Ιταλός κι μ’ ξουρίζ΄ όλα τα μαλλιά απ’ του κιφάλ΄. Η μάχη συνεχίζεται και φτάνει το απόγεμα. Έρχονται δυο αεροπλάνα πάλι. Το ένα μυδραλιοβολεί, τ’ άλλο προσπαθεί να κάνει ρίψεις. Ρίχνει 5 δέματα κι απ’ αυτά τα 3 πέφτουν πίσω στο δικό μας μέρος και τα 2 στο διάμεσο μεταξύ Ιταλών και εμάς. Σηκώνονταν οι Ιταλοί να τα πάρουν, τους βάζαμε εμείς. Σ΄κώνουμάσταν ιμείς, μας έβαζαν οι Ιταλοί. Φτάνει το βράδυ. Αρχίζει να σκοτεινιάζει. Οι φωνές τάραζαν τον τόπο: «Αέρα!» και «Παραδοθείτε!». Το ίδιο φώναζαν κι οι Ιταλοί: «Ελάτε να παραδοθούμε». Ζήτησαν να σταματήσουν τα πυρά. Με πολλά βάσανα συνεννοηθήκαμε και σταμάτησαν. Τότε ακούμε ομοβροντία. Σείστηκε ο τόπος. Οι Ιταλοί ανατίναξαν τα πυρομαχικά. Εμείς φοβηθήκαμε ότι θα κάνουν επίθεση. Αρχίζουμε να βάζουμε ό,τι είχαμε και δεν είχαμε. Για μια στιγμή αρχίζει ο διάλογος. Οι Ιταλοί ζητούσαν το δικό μας Ταγματάρχη κι εμείς το δικό τους. Αυτό το βιολί συνέχισε για κάμποση ώρα. Τους πείσαμε τελικά να ‘ρθει ο δικό τους Ταγματάρχης. Ξεκινάει ο δικός τους στο δημόσιο με 2 στρατιώτες και προχωρούν. Έφτασαν στα 10 μ. Φωνάζει ο Καραϊσκάκης ή ο Υψηλάντης, δε θυμάμαι ακριβώς, να ρίξει ο Ταγματάρχης το πιστόλι στο δημόσιο ν’ ακουστεί, και την εξάρτησή του. Οι 2 Ιταλοί που ακολουθούσαν λένε: «Έχω κι εγώ 2 βόμβες, έχω κι εγώ 2 βόμβες». Φαίνεται πως ο ένας ήταν διερμηνέας. Συναντιούνται με τους δικούς μας. Ζητούν να τους επιτρέψουν να μπουν στη Σιάτιστα, να τηλεφωνήσουν στη Λάρισα κι ανάλογα να πράξουν. Οι δικοί μας τους ζητούν να παραδοθούν. Σε αρνητική απάντηση του Ιταλού Ταγματάρχη, ο Καραϊσκάκης του ακούμπησε το πιστόλι στο αυτί και του είπε: «Είσαι αιχμάλωτος. Δώσε εντολή στους άντρες σου να αφήνουν τον οπλισμό τους, να προχωρούν ανά δυάδες και στο δημόσιο». Τότε άρχισαν οι Ιταλοί να παραδίνονται και να μας αγκαλιάζουν σα να ήμασταν αδέρφια. Τους είχε θερίσει η πείνα και η δίψα.

Δεν αναφέρομαι σε λεπτομέρειες που έχουν ξαναγράφτηκαν από άλλους συναγωνιστές μου. Θ’ αναφερθώ σε μια λεπτομέρεια που δεν ξαναναφέρθηκε. Έρχεται ο Τ. Τάρης και λέει: Ρε παιδιά, ελάτε εδώ, είναι καμιά 50ριά δε θέλουν να παραδοθούν. Πηγαίνουμε. Τους βγάζουμε από τα χαρακώματα, τους βγάζουμε την εξάρτηση και τους οδηγούμε στο δρόμο και μετά στη θέση που, ως 1987 υπήρχε η Αποστολική Διακονία. Εκεί τους δώσαμε ψωμί και νερό χαρανιά ολόκληρα. Την άλλη μέρα, πρωί έρχονται 2 αεροπλάνα, βομβαρδίζουν τη Σιάτιστα, σκοτώνουν δυο άτομα, την αδελφή του γιατρού Γκερεχτέ και τη γυναίκα του Νίκου Κεραμάρη (δε θυμάμαι ονόματα). Την ίδια στιγμή Καραϊσκάκης, Κατσόγιαννος, Αλέκος Ρόσιος, Βενετσανόπουλος παίρνουν συνοδεία τον Ταγματάρχη τον Ιταλό και πάνε στο Ταχυδρομείο, στο τηλέφωνο και τον υποχρεώνουν να τηλεφωνήσει στη Λάρισα τη Μεραρχία με διερμηνέα το Μήκατσια Γιάννη. Σ’ ερώτηση του Μέραρχου αν κατέλαβε ο Ταγματάρχης τη Σιάτιστα, αυτός του απαντά πως την κατέλαβε… αιχμάλωτος…! Απάντηση στην άλλη άκρη του σύρματος: «Σε καταδικάζω σε θάνατο». Απάντηση: «Κι έτσι εις θάνατον είμαι κι αλλιώς εις θάνατον. Αν ξαναβομβαρδίσεις, θα μας σφάξουν όλους». Έτσι αποφεύχθηκε ο βομβαρδισμός της Σιάτιστας. Αυτή ήταν η Μάχη του Φαρδύκαμπου. Οι υπόλοιπες λεπτομέρειες ξαναγράφτηκαν και δε θέλω να κουράσω τους αναγνώστες της εφημερίδας»

Υστερόγραφο: από προφορική αφήγηση του ίδιου του Μιχ. Τσιαούση, αλλά και του ξαδέλφου του, αείμνηστου πια Χρίστου Π. Τσιαούση (Κλιάια), σε τρίτο πρόσωπο, οι δυο τους ξέροντας σε ποιο σημείο ήταν παραχωμένα (θαμμένα) όπλα από τους υποχωρήσαντες πολεμιστές του πολέμου στην Αλβανία το ’40, στο Ντερβένι και στην Τσερβένα Σιάτιστας, την καταλληλότερη στιγμή του αγώνα που κινδύνευε η Σιάτιστα, τα ξεπαράχωσαν (ξέθαψαν), τα καθάρισαν και τα διέθεσαν στους Σιατιστινούς αγωνιστές των μαχών Βίγλας-Φαρδύκαμπου».

Αυτή ήταν η αφήγηση ενός γενναίου, σπουδαίου μαχητή, που για πρώτη φορά έμπαινε στην κολυμβήθρα του πυρός για τα καλά, ακολουθώντας το παράδειγμα του γενναίου πατέρα του, δίχως καμιά έπαρση και περιαυτολογία, απλή, ουσιαστική, όπως σχεδόν έχει διασωθεί από όλους όσοι συμμετείχαν σ’ αυτό το θαύμα που λέγεται Φαρδύκαμπος και για το οποίο ο καθένας είπε την αλήθειά του, όπως παραδέχεται ότι την έζησε από την πλευρά του, με απόσταση βέβαια αρκετών ετών από τα γεγονότα και για τα οποία τα ραδιόφωνα της Ευρώπης έλεγαν: «Δεν θα λέμε πως οι Έλληνες πολεμούν σαν τα λιοντάρια, αλλά τα λιοντάρια σα Σιατιστινοί!»

Όσο για το πώς αντάμειψε η πατρίδα τα παιδιά της και το γενναίο Μιχάλη, καλύτερα ας τα ξεχάσουμε. Εδώ ισχύει αυτό που είπε κάποτε η Μαντώ Μαυρογένους, το ’21: «Τι έχω προσφέρει στον αγώνα εγώ; Εγώ, η Μαντώ Μαυρογένους; Τίποτα».

Μιχάλη, ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ σου κι όλων των γενναίων Αντιστασιακών που κράτησαν κάποτε την πατρίδα όρθια και αδούλωτη και δεν την πρόδωσαν!

Βασιλική Γ. Σιάσιου

ΧΡΙΣΤΟΣ ΤΣΑΝΑΣΙΔΗΣ, «Το έθιμο των Κλαδαριών στη Σιάτιστα»

Σήμερα το βράδυ, 23 Δεκέμβρη, στη Σιάτιστα το έθιμο των «Κλαδαριών».Στην ουσία το δρώμενο αυτό αποτελεί επιβίωση μαγικού τρόπου συμπεριφοράς που αποσκοπεί στην αποτροπή και απομάκρυνση των κακών ή την προσέλκυση και προσοικείωση των αγαθών που προέρχονται από το φυσικό περιβάλλον ή από ένα κόσμο υπέρτερων δυνάμεων. Τη μαγική σκέψη τέτοιων συμπεριφορών παγανιστικής προέλευσης, ο λαϊκός άνθρωπος την κάνει ορατή πίσω από το θρησκευτικό – χριστιανικό πέπλο, με τη μετατροπή της σε τελετουργία και, τελικά, σε θρησκευτικό δρώμενο.

Για τον άνθρωπο αυτόν του λαού, τη σχέση αυτή με το φυσικό περιβάλλον ή τις υπέρτερες δυνάμεις, διέπει απλά η αρχή του «do ut des», σου δίνω για να μου δώσεις, (αναλογική μαγεία) που είναι η βάση κάθε φυσικής λατρείας. Μαρτυρίες τέτοιας λατρείας, που περιμένει  ανταπόδοση, υπάρχουν πάρα πολλές, με τη μαγική χρήση της φωτιάς και του φωτός της. Τις συναντάμε σε πολλές μεριές της γης (ενδεικτικά αναφέρουμε τη Σουηδία, στις 13 Δεκέμβρη, στη γιορτή της Santa Lucia). Αυτές οι μαρτυρίες λατρείας αποτελούν τη βάση της λατρευτικής σχέσης του ανθρώπου με τη θεότητα. 

Saturnalia (1783) πίνακας του Antoine-François Callet

Με την προσαρμογή και αφομοίωση των δρώμενων αυτών στη θρησκευτική πίστη, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η εκκλησία υποχώρησε, υποχρεώθηκε να ανεχθεί τις παλιές παγανιστικές πίστεις και δοξασίες, που συνέχιζαν να τις εγκολπώνονται τα λαϊκά στρώματα. Και πως αυτό ήταν μια νίκη των λαϊκών στρωμάτων. Όμως, η Εκκλησία που ένιωθε πια ασφαλής κάτω από την προστασία της κρατικής εξουσίας, δε φοβόταν τις «εθνικές» επιβιώσεις, αφού δεν κινδύνευαν πια να μεταλλαχθούν και σε στασιαστικά κινήματα. Άρχισε μια τεράστια θεολογική προσπάθεια, της μετασήμανσης των ίδιων μορφών λατρείας προς το πνευματικότερο. Οι προχριστιανικές θρησκείες διείσδυσαν και στις ιερότερες, τις καιριότερες στιγμές της χριστιανικής θρησκείας: Στις μεγάλες δεσποτικές γιορτές του Δωδεκαημέρου που έχουν προχριστιανικούς πυρήνες (ρωμαϊκά Σατουρνάλια, Καλάνδες, Βοτά, περσική γιορτή των γενεθλίων του Μίθρα, του αήττητου Ήλιου, που γινόταν στις 25 Δεκεμβρίου με παγκόσμια εξάπλωση στα χρόνια του Σεβήρου και ιδιαίτερα του Αυρηλιανού και εξής). Σημασία είχε πλέον να μην τελούνται οι ίδιες αυτές εκδηλώσεις ρωμαϊκά αλλά χριστιανικά, «interpretatio christiana»! 

Αυτές οι «χρήσεις» και πρακτικές αποτελούσαν μέρος της accommodatio, της συνέχισης και προσαρμογής των παγανιστικών στοιχείων του αναπτυγμένου ελληνορωμαϊκού πολιτισμού στη χριστιανική θρησκεία.

Έτσι, δεν προκαλεί πλέον έκπληξη το κοινό σημείο στα λόγια όσων ρωτήσουμε για την αιτία που κάθε χρόνο αναβιώνει σταθερά το έθιμο των Κλαδαριών με την απάντηση: «για να ζεστάνουμε το Χριστό». Και για παρόμοιο λόγο εξηγείται και η συμπύκνωση τέλεσης στην ίδια χρονική περίοδο και του εθίμου των «Σούρουβων» και των «Μπουμπουσιαριών» (καρναβαλιών) στη Σιάτιστα. 

Χρ. Τσανασίδης, Διδάκτωρ Πολιτισμικών Σπουδών Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

ΟΙ «ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ, ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ

Στις Πολιτιστικές Διαδρομές του Συμβουλίου της Ευρώπης, περιοχές και πόλεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και των γειτονικών τους χωρών που συνδέονται ιστορικά ή πολιτιστικά συνεργάζονται σε έναν κοινό φορέα για να αναδείξουν και να αξιοποιήσουν τον ισχυρό τους δεσμό.

Διοργανώνονται ανταλλαγές και συναντήσεις άλλων φορέων των μετεχόντων στην Πολιτιστική Διαδρομή, εκπαιδευτικές δράσεις, σεμινάρια, φόρουμ, συνέδρια, ανταλλαγές επισκεπτών με αφορμή πχ μιας πολιτιστικής εκδήλωσης και άλλες δράσεις.

Η ιστοσελίδα των Πολιτιστικών Διαδρομών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου

Στόχος; Η αξιοποίηση της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς των μελών της Πολιτιστικής Διαρομής για την προώθηση του πολιτιστικού τουρισμού επιζητώντας την βιώσιμη ανάπτυξη.

Στην ιστοσελίδα με διεύθυνση https://www.coe.int/en/web/cultural-routes/by-theme διαβάζουμε την λίστα με τις πιστοποιημένες και υπό συνεχή αξιολόγηση Πολιτιστικές Διαδρομές, τους συνέργους τους, την ιστοσελίδα κάθε διαδρομής όπου ενημερωνόμαστε για το ιστορικό των παλιών και το πρόγραμμα των νέων δράσεων της.

«Οι Δρόμοι των Βίκινγκς», «Οι δρόμοι της Ελιάς (ο φορές διαχείρισης έχει έδρα στην Καλαμάτα», «Η διαδρομή του Κυρίλλου & του Μεθοδίου», «Οι Δρόμοι του Κρασιού», «Οι Δρόμοι των Εμπόρων Φοινίκων» είναι μερικές από τις διαδρομές.

Με απλά λόγια, μια πόλη σαν την Σιάτιστα θα μπορούσε να αποκτήσει θέση σε ένα δίκτυο με πόλεις της Ελλάδας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ασίας, της Αφρικής έχοντας ως μια προοπτική την διεύρυνση της πολύ μικρής μας τουριστικής αγοράς και ένα μεγάλο όφελος, την εξωστρέφεια.

Φανταστείτε, αν για το έθιμο του Δεκαπενταύγουστου προσκαλούσαμε εκπροσώπους των συνέργων, ποια θα ήταν τα οφέλη μας. Θα καταναλώνανε τα τουριστικά μας προϊόντα (ξεναγήσεις σε επισκέψιμα μνημεία & τουριστικά αξιοθέατα, τοπικές συνταγές & τοπικά προϊόντα) άνθρωποι με τους οποίους ανοίξαμε μεγάλα κανάλια επικοινωνίας μέσω της Πολιτιστικής Διαδρομής. Άνθρωποι που θα μετάφεραν τις εμπειρίες τους στις πατρίδες τους.

Ποιες είναι όμως οι πόλεις της Ελλάδας, των Βαλκανίων, της Ευρώπης, της Ασίας, της Αφρικής που έχουμε κοινά ιστορικά ή πολιτιστικά στοιχεία;

Θα δώσω κάποια ονόματα. Σιάτιστα, Κοζάνη, Καστοριά, Βέροια, Γιάννενα, Χίος, Μελένικο, Σέμλινο, Μοναστήρι, Βελιγράδι, Βουδαπέστη, Βουκουρέστι, Κωνσταντινούπολη, Αλεξάνδρεια, Βενετία, Βιέννη, Οδησσός.

Μήπως οι κοινοί μας δεσμοί με αυτές τις πόλεις άρχισαν να δημιουργούνται πριν από διακόσια πενήντα και πλέον χρόνια με τα ταξίδια των εμπορικών καραβανιών και των εμπορικών στόλων;

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

Πολιτικός Μηχανικός, PhD

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ 2021 ΚΑΙ ΜΕΤΑ

Ξημέρωσε η 4η Νοεμβρίου 2021. Σήμερα η Σιάτιστα γιορτάζει τα ελευθέρια της. Όσα αφορούν την ιστορική σημασία της Μάχης της Σιάτιστας και εκτυλίχθησαν σε αυτήν, τα ακούσαμε και θα τα ακούσουμε πολλές φορές ακόμα. Στο Ύψωμα «Λοχαγού Γεωργίου Καπιτσίνη» κρίθηκε μεταξύ πολλών άλλων, το μέλλον της Σιάτιστας από το 1912 και πέρα.

Σήμερα, αυτό που πρέπει να αναλογιστούμε είναι το μέλλον της πόλης μας από το 2021 και μετά. Βρισκόμαστε σε μια περίοδο που ένας συνδυασμός αρνητικών παραγόντων δημιούργησε ένα δυσοίωνο οικονομικό περιβάλλον που τις επιπτώσεις του, όλοι τις αντιλαμβανόμαστε πλέον. Τα βλέπουμε στην καθημερινότητα μας. Η αλήθεια για την γούνα είναι πικρή και αρχίζουμε και την αποδεχόμαστε πλέον. Όλοι διαπιστώνουμε, πως πρέπει να αλλάξουμε πορεία!

Ο αείμνηστος καθηγητής της Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ Νικόλαος Μουτσόπουλος είχε γράψει το 1971 για το που πρέπει να στραφεί η Σιάτιστα προκειμένου να βρει μια σταθερή πορεία ανάπτυξης. 

"Την παλιά Σιάτιστα όμως, που υπάρχει ακόμα στις μέρες μας, έχουμε καθήκον να την σώσουμε. Και η προσπάθεια της σωτηρίας πρέπει να αρχίσει σαν μια ανάγκη εσωτερική, σαν μια δικαίωση της σημασίας της, πρώτα από τους ίδιους τους Σιατιστινούς, που πρέπει να αγωνισθούν και να πείσουν και του άλλους. 

Κανένα κίνημα δεν έχει αξία, δεν είναι αληθινό, αν έρθει σαν σωτηρία από έξω, σαν μια μετάγγιση σε νεκρό οργανισμό. Η σωτηρία θα είναι τότε μουσειακή. Αν η απαίτηση της διατηρήσεως των μοναδικών μνημείων της γίνει με συνεχή σε ένταση και διάρκεια από τους ίδιους τους Σιατιστινούς (και υπάρχουν πολλοί που μπορούν να διαφεντέψουν τον δίκαιο αγώνα), θα δικαιολογήσει και των άλλων μας τις προσπάθειες και τις μικρές μας καταβολές και την αγάπη μας.

Τότε θα γίνει η Σιάτιστα προσκύνημα, μουσείο και παράδειγμα σ' όλη την Βαλκανική.

Και πρέπει να σωθεί η Σιάτιστα, γιατί της αξίζει.

Για αν χαθούν τα αρχοντικά, χάθηκε και η Σιάτιστα."

Ο Νικόλαος Μουτσόπουλος αγνοήθηκε επιδεικτικά, γιατί ήμασταν πεπεισμένοι ότι το εμπόριο της γούνας θα έχει μια σταθερή πορεία, τα κέρδη από αυτό επενδύθηκαν όπου επενδύθηκαν, τα αποτελέσματα γνωστά! Είδαμε τι έγινε σε περιοχές όπως το Νυμφαίο, όπως την Αράχωβα, το Μέτσοβο.

Τώρα πλέον υπάρχει η προοπτική που πρότεινε ο Νικόλαος Μουτσόπουλος, όταν τα ιδιωτικά διατηρητέα καταρρέουν, οι ιδιοκτήτες τους στην πλειοψηφία τους είναι οικονομικά εξασθενημένοι και η Ελληνική Πολιτεία το μόνο που θέλει είναι να μην χρεωθεί, αυτή, την καταστροφή της υλικής πολιτιστικής μας κληρονομιάς; Οι εξαγγελίες για το περίφημο πρόγραμμα «ΔΙΑΤΗΡΩ» χάθηκαν κάπου στην διαδρομή. 

Πολλοί θα πουν ότι επαναλαμβάνομαι και ότι όλα όσα λέω είναι ανέφικτα!  Αυτοί μάλλον έχουν μια καλύτερη πρόταση την οποία δεν μας την αποκαλύπτουν.

Χρόνια μας Πολλά!

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

Πολιτικός Μηχανικός PhD

ΤΟ ΠΑΡΕΚΛΗΣΙΟ ΤΗΣ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ

Σήμερα με δαπάνη των έργων που έγινε εξ ολοκλήρου από την κα Ναούμα Ταχμιτζή έγιναν τα Θυρανοίξια του παρεκλήσιου της Παναγίας (Ζωοδόχου Πηγής) του Αγίου Δημητρίου της Σιάτιστας.

 Η επιστολή αυτή με ημερομηνία 3 Νοεμβρίου 1928 περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Αναστάσιου Δάρδα «Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ». Αποστολέας της είναι ο Σιατιστινός αρχιτέκτονας Αριστοτέλης Ζάχος και παραλήπτης ο τότε Μητροπολίτης Σισανίου & Σιατίστης Διόδωρος.

Σε αυτήν ο Ζάχος ενημερώνει ουσιαστικά την εκκλησιαστική επιτροπή του Αγίου Δημητρίου Σιάτιστας ότι αποδέχεται την πρόταση τους να αναλάβει να συντάξει την μελέτη για την κατασκευή του παρεκκλησιού της Παναγίας (Ζωοδόχου Πηγής). Την αμοιβή του 15.000δρχ την δωρίζει στην επιτροπή με τον όρο το παρεκκλήσιο να κατασκευαστεί τηρώντας απόλυτα τα σχέδια που αυτός θα υποβάλλει. Ο Ζάχος είχε την πικρή εμπειρία του κυρίως ναού όπου η μελέτη του, λόγω του κόστους, δεν τηρήθηκε τελικά.

Οι εργασίες άρχισαν το 1935 και συνεχίστηκαν μέχρι το 1940. Τα σχέδια που ολοκλήρωσε ο Αριστοτέλης Ζάχος την 29^η Απριλίου 1931 είναι μέρος από το αρχείο του Νικόλαου Μουτσόπουλου που δωρήθηκε στο Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών του Νομού Κοζάνης. Ένα από αυτά τα σχέδια είναι και αυτό της κάτοψης το οποίο περιλαμβάνεται και αυτό στο ίδιο βιβλίο του Αναστάσιου Δάρδα.

 

Για την ιστορία και ο αρχικός ναός του Αγίου Δημητρίου είχε παρεκκλήσι αφιερωμένο και αυτό στην Παναγία το οποίο διασώθηκε από την πυρκαγιά. Ο Αριστοτέλης Ζάχος όμως θεώρησε πως θα ήταν καλύτερο να κατεδαφιστεί καθώς δεν θα ταίριαζε με την μορφή και την μεγαλοπρέπεια του κυρίως ναού που θα ανεγειρόταν.

Ο Αριστοτέλης Ζάχος στο γραφείο του στην οικία του στην Αθήνα

Όλες αυτές οι πολύτιμες αυτές ιστορικές πληροφορίες προέρχονται από το βιβλίο του Αναστάσιου Δάρδα «Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ». 

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

Πολιτικός Μηχανικός, PhD

ΟΙ ΣΙΑΤΙΣΤΙΝΟΙ ΜΑΡΚΙΔΕΣ ΠΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΣΤΟ ‘21

Την 14^η Ιουλίου 1789, καταλήφθηκε από τους εξεγερμένους Γάλλους η Βαστίλη, το κτίριο που για τον γαλλικό λαό συμβόλιζε την τυραννική ολιγαρχική εξουσία. Την 22^η Αυγούστου 1791 δημοσιεύεται από τους Σιατιστινούς αδερφούς Μαρκίδες Πούλιου, τον Πούπλιο και τον Γεώργιο το 68^ο φύλλο της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» της πρώτης σωζόμενης ελληνικής εφημερίδας. Τι έχει ξεχωριστό λοιπόν το τετρασέλιδο αυτό φύλλο της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ»;

 Από αυτό ξεκινά η δημοσίευση, η γνωστοποίηση των ψηφισμάτων της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης που συστάθηκε μετά την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης. Η Γαλλική Εθνοσυνέλευση ξεκινούσε το νομοθετικό της έργο, τους νόμους με τους οποίους θα διοικούνταν το γαλλικό κράτος. Όπως τυπώνεται στην δεύτερη σελίδα του φύλλου της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» μεταφέρω το απόσπασμα,

 «μετά ταύτα έπρεπε να αναγνώσει κάποιος Τερέτ τον κατάλογον των νέων νόμων, οποίος ενέχει τα ακόλουθα, 1) την φανέρωσιν των δικαιωμάτων των ανθρώπων και πολιτών».

 Πρόκειται για την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το θεμελιώδες κείμενο της Γαλλικής Επανάστασης, η φωτιά που θα εξάπλωνε τις φιλελεύθερες ιδέες της επανάστασης στα υπόλοιπα έθνη, στον υπόδουλο ελληνισμό.

 Στην τελευταία σελίδα πρώτο - μεταφράζονται στα ελληνικά από τους Μαρκίδες οι βασικές αρχές με τις οποίες πρέπει να κυβερνάται κάθε λαός,

 «1. Οι άνθρωποι γενώνται ελεύθεροι και όμοιοι κατά τα δίκαια και μόνων. Τα προτερήματα μιας συντροφιάς αποδίδωνται μόνον εις το κοινόν συμφέρον».

 Σιγά – σιγά οι Έλληνες θα ξεκινούσαν να διαβάζουν αυτές τις γραμμές από τον ένα στον άλλο, θα άρχισαν να αναγνωρίζουν ότι ως άνθρωποι έχουν δικαιώματα. Δεν υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα στον μπέη, τον δεσπότη, τον κοτζαμπάση, τον απλό άνθρωπο ανεξάρτητα αν είναι Οθωμανός ή χριστιανός, δεν υπάρχει ραγιάς!»

Έτσι το αντιλήφθηκε και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης που εξομολογήθηκε: «Η Γαλλική Επανάσταση Βοήθησε τους ανθρώπους να ανοίξουν τα μάτια τους και να ριζώσει η δικαιοσύνη στον κόσμο, να ξεχωριστούν τα όρια της εξουσίας και της υποταγής, οι Βασιλιάδες να μην είναι πλέον σαν θεοί στη γη. Η δικαιοσύνη είναι η πραγματική Βασίλισσα και η θαυματουργή εικόνα των ανθρώπων. Όταν όμως είδα ότι στα συμβούλια της Βιέννης δεν έγινε τίποτα καλό για μας, απελπίστηκα από τους ξένους και είπα ότι δεν έχουμε άλλη ελπίδα λύτρωσης εκτός από τον εαυτό μας και τον Θεό»

Οι Μαρκίδες οκτώ μήνες μετά το ξεκίνημα της ιστορικής τους διαδρομής, όταν την 31^η Δεκεμβρίου 1790 δημοσίευσαν το πρώτο φύλλο της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» στην Βιέννη, κάνουν το πρώτο καλό για τους συμπατριώτες τους επιτελώντας και τον ρόλο τους ως οι πρώτοι Έλληνες δημοσιογράφοι.

Τα δύο αδέρφια το 1791, δεν έχουν γνωρίσει ακόμα τον Ρήγα Βελεστινλή και ότι δημοσιεύεται στην εφημερίδα τους είναι αποκλειστική επιλογή τους. Είναι περίεργο πράγματι πως επέλεξαν να δημοσιεύσουν αυτό το κείμενο «μπαρούτι» για το πολιτικό κατεστημένο της εποχής τους. Ακόμα πιο περίεργο είναι πως δεν είχαν καμία επίπτωση για την ενέργεια τους αυτή από τις αυστριακές αρχές.

Όπως είναι λάθoς να λέμε ότι η Χάρτα τυπώθηκε στο τυπογραφείο τους, είναι ακόμα μεγαλύτερο λάθος να νομίζουμε πως οι Μαρκίδες ήταν απλά οι τυπογράφοι που προσέφεραν το τυπογραφείο τους στο Ρήγα. Υποβαθμίζουμε την προσφορά τους. Επιβεβαιώνεται αυτό και από την έκδοση της Διακήρυξης αλλά και από τις ομολογίες των συντρόφων του Ρήγα που λένε ότι ο Ρήγας συζητούσε τα πάντα σε ένα δωμάτιο με τον Γεώργιο Πούλιο, «το κακό αγγείον» όπως τον χαρακτήρισαν οι Αυστριακοί, τον άνθρωπο που ακόμα και οι ίδιοι απορούσαν με τον τρόπο που μυστικά κατάφερνε και ενεργούσε.

 Στην ιστορία ποτέ δεν πρέπει να μιλάμε με το «αν» αλλά με τα γεγονότα. Άρα ήταν μια πολύ καλή συγκυρία για τον Ρήγα Βελεστινλή να βρει τα δύο αδέρφια στην Βιέννη. Τους ανθρώπους που θα αναλάμβαναν, την εκτύπωση και την διακίνηση του υλικού του, τους ανθρώπους που θα τον χρηματοδοτούσαν και που από ότι δείχνουν ελάχιστες οι πληροφορίες που υπάρχουν και μετά την σύλληψη του Ρήγα, προσπάθησαν να συνεχίσουν την δράση τους.

Αυτό που χρήζει, αυτό που έχουμε χρέος ως Σιατιστινοί είναι να αναδείξουμε τον μεγάλο ρόλο που είχε η «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» στις εξελίξεις που ακολούθησαν, σε πείσμα όλων όσων παραγνωρίζουν την συμβολή του προεπαναστατικού τύπου.

Και σίγουρα δεν είναι μόνο χρέος μας, αλλά και ευκαιρία για τον τόπο μας!

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

Πολιτικός Μηχανικός, PhD

ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ, 28 Μαΐου 1824 , Ο Σιατιστινός Δημήτριος Παυλίδης στέλνει επιστολή στον δάσκαλο του Αδαμάντιο Κοραή ζητώντας του βιβλία για το σχολείο του Μεσολογγίου

Απόγευμα της 5ης Σεπτεμβρίου 1805. Στην Τσερβένα της Σιάτιστας ανηφορίζουν τρεις άνθρωποι. Οι δύο έχουν αναλάβει να ξεναγήσουν, τον νεόφερτο ξένο στην Σιάτιστα, στο πανέμορφο φυσικό περιβάλλον της μοναδικής μέχρι και σήμερα περιοχής του Βοΐου. Πρόκειται για τον Άγγλος περιηγητή William Leak. Τις εμπειρίες του από τα ταξίδια του στην Ελλάδα τις κατέγραψε στο έργο του «Ταξίδια στην Βόρεια Ελλάδα». 

Οι ξεναγοί του Leak είναι ο Kyr N που για τον Ιωάννη Τόζη (ΣΙΑΤΙΣΤΙΝΑ) είναι ο Γεώργιος Νιόπλιος. Αν είναι όντως μιλάμε για αυτόν, είναι ο έμπορος και προεστός που έσωσε την Σιάτιστα από τις επιδρομές Τουρκαλβανών και από τον αιμοδιψή Χουρσίτ Πασά, τον εξολοθρευτή του Αλή Πασά, ο εγγονός του λόγιου Γεώργιου Ρούση, γιού του ξακουστού Επίσκοπου Ζωσιμά. Ο Ζωσιμάς ήταν κάτι παραπάνω από θρησκευτικός ηγέτης για την Σιάτιστα. Στα σχεδόν εξήντα χρόνια που έμεινε στον θρόνο του, η Σιάτιστα έζησε τον δικό της χρυσό αιώνα. Ο Ζωσιμάς δεν δίστασε να ζητήσει εξωτερική βοήθεια για να ξεκινήσει επανάσταση στην Μακεδονία.

Ο δεύτερος ξεναγός είναι ο Γάλλος γιατρός Paul Renaud. Όπως γράφει ο Leak, o Paul Renaud είχε εγκατασταθεί μόνιμα στην Σιάτιστα και εργαζόταν ως έμμισθος γιατρός. Είχε άλλα δύο αδέρφια, ο ένας μάλιστα διατέλεσε επίτροπος (κυβερνήτης) την εποχή της Γαλλοκρατίας στην Ζάκυνθο. Από μια σύντομη ερευνά θα ανακαλύψουμε, από την βιογραφία του Γεώργιου Τερτσέτη δικαστή και συγγραφέα των απομνημονευμάτων του Γέρου του Μοριά, πως ο ιερέας που βάφτισε τον Τερτσέτη στην Ζάκυνθο ονομαζόταν Νικόλαος Renaud. Έχουν άραγε σχέση ο Νικόλαος και ο Paul;

Γιος του Paul Renaud ήταν ο δάσκαλος Δημήτριος Παύλου (Παυλίδης). Γιατί έμεινε στην ιστορία; Ο συμπατριώτης του ο Νικόλαος Κασομούλης τον βρίσκει στο Μεσολόγγι να έχει αναλάβει την μετάφραση των γαλλικών κειμένων του ιατρού Ιάκωβου Μάγερ που δημοσίευε ο Ολλανδός φιλέλληνας στα «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ». Όμως ο Παυλίδης δεν ήταν απλά ένας μεταφραστής.

Διαβάζουμε στα «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» της 4 Ιουνίου 1824 (σελίδα 4, φύλλο αρ. 45): «Σήμερον ήνοιξεν ο κύριος Δημήτριος Παύλου το σχολείον της Παλαιάς Ελληνικής και Γαλλικής Διαλέκτου με έναν πρόλογον άξιον της παιδείας και του πνεύματος του. Ο νέος ούτος είναι μαθητής του περίφημου Κοραή, είμεθα δε ευέλπιδες ότι τα αισθήματα, τα οποία έδειξεν σήμερον θέλουν ωφελήσει τα μέγιστα την νεολαίαν, της Ελλάδος, την οποία η πόλις μας ενεπιστεύθη εις την προνοιάν του.»

 

Στο δάσκαλο Δημήτριο Παύλου, λίγους μήνες πριν φτάσει ο Κιουταχής Πασάς για να ξεκινήσει την Δεύτερη Πολιορκία, οι Μεσολογγίτες εμπιστεύθηκαν να μορφώσουν τα παιδιά τους. Όχι άδικα πρόκειται για μαθητή του «περίφημου Κοραή». Πολλοί γνωρίζουμε την επιστολή του Οδυσσέα Ανδρούτσου στον Αδαμάντιο Κοραή μέσω της εφημερίδας «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ». Στην εφημερίδα όμως δημοσιεύεται και μια άλλη επιστολή προς τον Αδαμάντιο Κοραή, αυτή του μαθητή του Δημήτριου Παυλίδη. Συγκεκριμένα στο φύλλο 43, της 28ης Μαΐου 1825 δημοσιεύεται στην προτελευταία σελίδα η επιστολή με τίτλο:

«Επιστολή του Κ. Δημητρίου Παύλου προς τον Κύριον Α. Κοραήν εις Παρισίους»

Η επιστολή καταλαμβάνει μια ολόκληρη σελίδα της εφημερίδας. Ο Παύλου ξεκινά εγκωμιάζοντας την προσπάθεια του δασκάλου του να πείσει τους Έλληνες για την αξία των γραμμάτων για την αφύπνιση του Γένους.

«Ότε ήρχισες να προσκαλής το Γένος μας εις τον φωτισμόν του, δεν είχεν ήδη δοκιμάσει, ν’ αποτεινάξει επανώθεν του τον αισχρόν της δουλείας ζυγόν.»

«Ανακάλεσες λοιπόν με φωνήν αληθούς Πατριώτου τους κοιμώμενους ομογενείς σου, από το ξεοφερόν της αμάθειας λήθαργον εις το φως των προγόνων των»

Συνεχίζει, περιγράφοντας πως βίωναν οι μαθητές του Κοραή την διδασκαλία του πνευματικού τους πατέρα.

«Πόσο [εχάρη η φιλόσοφος ψυχή σου] ότε μας ίδες ολόγυρά σου να προσμένωμεν ανυπόμονοι τας από στοματός σοφάς οδηγίας σου! Και πόσον όχι, όταν μας εγνώρισες όλους αναμμένους από το καταφλεξάν σε ιερόν του πατριωτισμού πυρ!»

Ο Παύλου ανακοινώνει συγκινημένος την απόφαση των Μεσολογγιτών για την δημιουργία σχολείου, «Αλλά το Μεσολόγγι περίφημο ήδη δια τα μεγάλα των Ελλήνων ανδραγαθήματα, γνωστόν δια την ες Μεσολογγίτην πολιτογράφησιν του Ενδοξότατου των ποιητών της Αγγλίας Λόρδου Βύρωνος, πρώτον αυτό συσταίνει σχολείον δια τα τέκνα των καταμαχομένων τους βαρβάρους Ελλήνων».

Το βάρος που θα αναλάβει, ο νεαρός δάσκαλος το θεωρεί μεγάλο. «Ότε οι Μεσολογγίται με επρόβαλαν ν’ αναδεχθώ το σχολέιον των εις βάρις μου, αν και το εύρισκα βάρος, υπέρ τα δυνάμεις μου μέγα». Αλλά για το καλό των Μεσολογγιτών, ο ταπεινός Παυλίδης «πεποιθώς άλλως οι αι σοφαί και φρόνιμοι συμβουλαί σου θέλουν μ’ οδηγεί πάντοτε εις του έργου την ευδοκίμησιν ενόσω και δεν παρρησιασθή ο αξιώτερος μου να το δεχθή επάνω του».

Σχολειό χωρίς βιβλία είναι εργαστήριο χωρίς εργαλεία. «Κατά δυστυχίαν το σχολείον μας δεν ουδ’ εν βιβλίον». «ούτε η πόλις μας είναι εις κατάστασιν δια την ώρα να προμηθευθεί τουλάχιστον από τα αναγκαιότερα εις την παρούσαν χρείαν».

Ο Δημήτριος Παύλου (Παυλίδης) κάνει μια ευγενική παράκληση προς χάρη των παιδιών του Μεσολογγίου. «Αλλ’ ελπίζομεν αδιστάκτως, ότι και σύ θέλεις μας στείλει την σειράν των συγγραφένων όσους εσύ εξέδωκες εις όφελος και των ξένων και των ομογενών λογίων, και άλλους των σοφών της Ευρώπης θέλεις και δι ημάς τώρα, ως άλλοτε δια τους Χίους, γράφων προς αυτούς παρακινήσει να προφθάσουν με βιβλία της τωρινής μας χρειάς».

Η επιστολή κλείνει με τον αποχαιρετισμό ενός Έλληνα στον δάσκαλο του Γένους.

 

Η τελευταία σελίδα της εφημερίδας δημοσιεύει μετά την είδηση για την δημιουργία του σχολείου. Την αναγγελία την γράφει και πάλι ο Δημήτριος Παύλου (Παυλίδης). Εξυμνεί το παρελθόν των Μεσολογγιτών στα γράμματα και καλεί τους Μεσολογγίτες να γράψουν τα παιδιά στο διτάξιο σχολείο όπου θα διδαχθούν ελληνικά και γαλλικά.

Στην Έξοδο του Μεσολογγίου είναι άγνωστο τι απέγινε ο Δημήτριος Παύλου. Ο συμπατριώτης του Νικόλας Κασομούλης μας πληροφορεί ότι ήρθε σε σύγκρουση με τον απρόβλεπτο Ιάκωβο Μάγερ. Από τα στοιχεία που διάσπαρτα υπάρχουν γίνεται αντιληπτό ότι θα πρέπει να γίνει μεγάλη έρευνα για το ποιος ακριβώς ήταν ο πατέρας του Δημητρίου Παυλίδη, πως βρέθηκε στην Σιάτιστα, και ποιο ήταν το έργο του νεαρού αυτού δασκάλου.

Ασφαλώς όμως καταλήγουμε σε ένα συμπέρασμα. 

Ο νεαρός Σιατιστινός Δημήτριος Παύλου (Παυλίδης), ο γιος του Γάλλου ιατρού Paul Renaud, που άφησε την ασφάλεια του Παρισιού και επέστρεψε στο Μεσολόγγι, κυριολεκτικά μπήκε μέσα στην φωτιά, είναι ο συνδετικός κρίκος της πρώτης ιστορικά σωζόμενης εφημερίδας της προεπαναστατικής Ελλάδας της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» των αδελφών Σιατιστινών Μαρκίδων Πούλιου και της ιστορικότερης εφημερίδας της Επανάστασης, τα «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» που τυπώθηκε στη Ιερή Πόλη του 21.

Ένα ακόμα πρόσωπο που συνδέει την Σιάτιστα με το Μεσολόγγι!

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

Πολιτικός Μηχανικός, PhD

[Ευχαριστώ για τις πολύτιμες πληροφορίες την κ. Καλλιόπη Μπόντα]