ΧΡΙΣΤΟΣ ΤΣΑΝΑΣΙΔΗΣ, «Το έθιμο των Κλαδαριών στη Σιάτιστα»

Σήμερα το βράδυ, 23 Δεκέμβρη, στη Σιάτιστα το έθιμο των «Κλαδαριών».Στην ουσία το δρώμενο αυτό αποτελεί επιβίωση μαγικού τρόπου συμπεριφοράς που αποσκοπεί στην αποτροπή και απομάκρυνση των κακών ή την προσέλκυση και προσοικείωση των αγαθών που προέρχονται από το φυσικό περιβάλλον ή από ένα κόσμο υπέρτερων δυνάμεων. Τη μαγική σκέψη τέτοιων συμπεριφορών παγανιστικής προέλευσης, ο λαϊκός άνθρωπος την κάνει ορατή πίσω από το θρησκευτικό – χριστιανικό πέπλο, με τη μετατροπή της σε τελετουργία και, τελικά, σε θρησκευτικό δρώμενο.

Για τον άνθρωπο αυτόν του λαού, τη σχέση αυτή με το φυσικό περιβάλλον ή τις υπέρτερες δυνάμεις, διέπει απλά η αρχή του «do ut des», σου δίνω για να μου δώσεις, (αναλογική μαγεία) που είναι η βάση κάθε φυσικής λατρείας. Μαρτυρίες τέτοιας λατρείας, που περιμένει  ανταπόδοση, υπάρχουν πάρα πολλές, με τη μαγική χρήση της φωτιάς και του φωτός της. Τις συναντάμε σε πολλές μεριές της γης (ενδεικτικά αναφέρουμε τη Σουηδία, στις 13 Δεκέμβρη, στη γιορτή της Santa Lucia). Αυτές οι μαρτυρίες λατρείας αποτελούν τη βάση της λατρευτικής σχέσης του ανθρώπου με τη θεότητα. 

Saturnalia (1783) πίνακας του Antoine-François Callet

Με την προσαρμογή και αφομοίωση των δρώμενων αυτών στη θρησκευτική πίστη, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η εκκλησία υποχώρησε, υποχρεώθηκε να ανεχθεί τις παλιές παγανιστικές πίστεις και δοξασίες, που συνέχιζαν να τις εγκολπώνονται τα λαϊκά στρώματα. Και πως αυτό ήταν μια νίκη των λαϊκών στρωμάτων. Όμως, η Εκκλησία που ένιωθε πια ασφαλής κάτω από την προστασία της κρατικής εξουσίας, δε φοβόταν τις «εθνικές» επιβιώσεις, αφού δεν κινδύνευαν πια να μεταλλαχθούν και σε στασιαστικά κινήματα. Άρχισε μια τεράστια θεολογική προσπάθεια, της μετασήμανσης των ίδιων μορφών λατρείας προς το πνευματικότερο. Οι προχριστιανικές θρησκείες διείσδυσαν και στις ιερότερες, τις καιριότερες στιγμές της χριστιανικής θρησκείας: Στις μεγάλες δεσποτικές γιορτές του Δωδεκαημέρου που έχουν προχριστιανικούς πυρήνες (ρωμαϊκά Σατουρνάλια, Καλάνδες, Βοτά, περσική γιορτή των γενεθλίων του Μίθρα, του αήττητου Ήλιου, που γινόταν στις 25 Δεκεμβρίου με παγκόσμια εξάπλωση στα χρόνια του Σεβήρου και ιδιαίτερα του Αυρηλιανού και εξής). Σημασία είχε πλέον να μην τελούνται οι ίδιες αυτές εκδηλώσεις ρωμαϊκά αλλά χριστιανικά, «interpretatio christiana»! 

Αυτές οι «χρήσεις» και πρακτικές αποτελούσαν μέρος της accommodatio, της συνέχισης και προσαρμογής των παγανιστικών στοιχείων του αναπτυγμένου ελληνορωμαϊκού πολιτισμού στη χριστιανική θρησκεία.

Έτσι, δεν προκαλεί πλέον έκπληξη το κοινό σημείο στα λόγια όσων ρωτήσουμε για την αιτία που κάθε χρόνο αναβιώνει σταθερά το έθιμο των Κλαδαριών με την απάντηση: «για να ζεστάνουμε το Χριστό». Και για παρόμοιο λόγο εξηγείται και η συμπύκνωση τέλεσης στην ίδια χρονική περίοδο και του εθίμου των «Σούρουβων» και των «Μπουμπουσιαριών» (καρναβαλιών) στη Σιάτιστα. 

Χρ. Τσανασίδης, Διδάκτωρ Πολιτισμικών Σπουδών Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης