Κύριε Νιάρχο,
Αφορμή για την σύνταξη της επιστολής είναι η στήλη σας «ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΠΟΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ» και το κείμενο της Μερόπης Πρέκα (24/25 Φεβρουαρίου 2018) με τίτλο «ΣΤΟ ΕΜΙΝ ΑΓΑ, 1912». Δύο είναι οι λόγοι. Ένα μεγάλο ευχαριστώ και ένα παράπονο.
Ένα ευχαριστώ που προβάλλατε μια από τις προσωπικότητες της Σιάτιστας. Την μεγαλύτερη, ίσως Ελληνίδα ζωγράφο, την Θάλεια Φλωρά – Καραβία. Την ανταποκρίτρια των Βαλκανικών Πολέμων.
Στην λέξη παράπονο, δεν πρόσθεσα το επίθετο «μεγάλο», αλλά άφησε πικρία στους Σιατιστινούς. Αιτία, ο χαρακτηρισμός της γεννέτηρας της ζωγράφου για το έτος 1871, «Τότε ακόμα η Σιάτιστα ήταν ένα τουρκοχώρι με λάσπες».
Ποια είναι η εντύπωση που σχημάτισε, ο αναγνώστης για την Σιάτιστα του 1871; Ήταν ένα μικρό χωριό του οποίου στην συντριπτική πλειοψηφία οι κάτοικοι ήταν Τούρκοι, με χαμόσπιτα και λασπώδεις δρόμους, χωρίς καμία ιδιαίτερη ιστορία, ή σημάδια οικονομικής ακμής, δεν άφησε τίποτα στα γράμματα ή τις τέχνες καμιά προσφορά. Ας μου συγχωρέσετε το μακροσκελές της επιστολής μου, αλλά θέλω τεκμηριωμένα να σας στοιχειοθετήσω, γιατί η Σιάτιστα δεν είχε την εικόνα που παρουσιάζετε. Ας προστρέξουμε στις ιστορικές πηγές.
Η Θάλεια Φλωρά – Καραβία όταν επισκέφθηκε την πατρίδα της, λίγες μέρες μετά την απελευθέρωση, γράφει: «Η Σιάτιστα έχει την υπερηφάνειαν ότι ύψωσε την ελληνικήν σημαίαν μόνη της προτού έλθη ο στρατός. Με τας φήμας των νικών του Σαραντόπουρου και Σερβίων και πριν ακόμα γνωσθή η κατάληψις της Κοζάνης, μερικοί τολμηροί, ανυπόμονοι Σιατιστείς εξεσκούριασαν ολίγα κρυμμένα όπλα και εκήρυξαν την πόλιν Ελληνικήν». Μάλλον δύσκολο θα ήταν να ληφθεί τέτοια πρωτοβουλία σε ένα οικισμό που πλειοψηφούν οι Τούρκοι.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με ενθουσιασμό περιγράφει την Σιάτιστα, στις αρχές του Α’ Βαλκανικού Πολέμου στον Μιχαήλ Αναστασάκη τον επικεφαλής των Κρητικών εθελοντικών στρατιωτικών που ανέβαιναν στην Μακεδονία για να υποστηρίξουν το έργο του ελληνικού στρατού.
«Σεις, θα μεταβήτε εις Μακεδονίαν, καθώς και άλλα σώματα εξ άλλων επαρχιών, προς προστασίαν των απελευθερωθεισών πόλεων Κοζάνης και Σιατίστης, ένθα δρα επικινδύνως ο επίφοβος και υπολογίσιμος Μπεκήρ Αγάς, Τούρκος Αξιωματικός με ανεξαρτήτους Τουρκικές Δυνάμεις. Εκ του μαθητικού μου βίου εδιδάχθην ότι αι δύο ανωτέρω πόλεις, απετέλουν τους εθνικούς Ελληνικούς αδάμαντας της Μακεδονίας και εν αυταίς σφύζει και δρα από το 1821 ο Ελληνισμός. Επιθυμώ και απαιτώ από σας τους Κρήτας να δείξετε όλον τον ηρωϊσμόν σας και ανδρείαν προς ενίσχυσιν και άμυναν των πόλεων αυτών, εκ των επικειμένων απειλών και επιθέσεων των υπό τον Μπεκήρ Τούρκων.»
Μια άλλη μαρτυρία του Μιχαήλ Σχινά, Ταγματάρχη του Μηχανικού το 1886. Η ιδιότητα του δίνει μεγαλύτερη σημασία στην μαρτυρία. Πολύ μάλλον αφού βρισκόμαστε μόλις δεκαπέντε χρόνια μετά την γέννηση της ζωγράφου. Γράφει για την Σιάτιστα στο έργο του «ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ, Μακεδονίας, Ηπείρου, νέας οροθετικής γραμμής και Θεσσαλίας»
«Τέσσαρες μόνον είσοδοι λίαν οχυραί φέρουσι προς αυτήν δυο αμαξιταί εκ Καστοριάς και εκ Κοζάνης και δύο ημιονικοί εκ Γρεβενών και εκ του χωρίου Κοσκό.»
« … αι οικίαι αυτής οι μονονεισί λοθόκτιστοί αλλ’ ως έχουσαι τουφεκήθρας και κέιμεναι εν μέσω καλών κήπων, αποτελούσι εκάστη τούτων είδος οχυρού»
«δια δε της φιλοπονίας και φιλεργίας των κατοίκων και της εν αυτή βιομηχανίας συνεκέντρωσεν ικανόν πλούτον ένεκεν του οποίου Φλωροχώροι εκαλείτο και τα βλέμματα πολλών επέσυρε.»
Είναι μια ακμάζουσα οικονομικά κωμόπολη με μεγάλο πλούτο τόσο που να έχει τα προσωνύμιο «Φλωροχώρι». Η οικονομική ανάπτυξη της Σιάτιστας ξεκινά από τα μέσα του 17ου αιώνα και στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο στο εμπόριο που διεξήγαγαν μέσω των καραβανιών οι Σιατιστινοί πραματευτάδες. Με την Βενετία έως το 1750, με τα Βαλκάνια και την Κεντροδυτική Ευρώπη στην συνέχεια.
Ο πλούτος έφερε το κτίσιμο των αρχοντικών. Το αρχοντικό Μανούση (1763), το αρχοντικό της Πούλκως (1754), τα τέσσερα αρχοντικά της οικογενείας Τζώνου, το αρχοντικό Τζουρά, το αρχοντικό Χατζηγιαννίδη – Νεραντζόπουλου (1754), το αρχοντικό Αργυριάδη – Μαλιόγκα (1759), το αρχοντικό της Κυρά Σανούκως (1742), το αρχοντικό Αλεξίου (1760), το αρχοντικό Βοϊδομάτη (1669). Μνημεία, εξαίρετης αρχιτεκτονικής με πλούσιο διάκοσμο σε τοιχογραφίες, ξυλόγλυπτα ταβάνια και βιτρώ στους φεγγίτες. Το αρχοντικό Χατζημιχαήλ – Κανατσούλη (1757) με το Πάνθεον, το δωμάτιο που σε κάθε του επιφάνεια είναι ζωγραφισμένη μια ιστορία από την ελληνική μυθολογία. Όλα διασώζονται μέχρι και σήμερα.
Οι εκκλησίες της, από τις παλαιότερες της εποχής και πολύ όμορφα διακοσμημένες, η Αγία Παρασκευή (1677), ο Άγιος Μηνάς (1702), ο Προφήτης Ηλίας (1701) και πολλές άλλες.
«Η καθόλου Ελληνική αυτή κωμόπολης μετά των πέριξ αυτής Ελληνικών χωρίων δύναται να οπλίση περί τους 1500 άνδρας».
Καθόλου Τούρκοι δεν έμεναν στην Σιάτιστα, που επιβεβαιώνεται και από τους ιστορικούς που διηγούνται ότι την ημέρα της απελευθέρωσης στην Σιάτιστα υπήρχαν μόνο λίγοι αξιωματούχοι. Κανένα τζαμί, κανένας μιναρές δεν καταγράφεται ιστορικά να έχει κτιστεί. Το δυσπρόσιτο της περιοχής αποθάρρυνε τους κατακτητές. Αποπειράθηκαν να κάνουν ληστρικές επιδρομές με οικτρή αποτυχία.
«Της ανωτέρω δ’ ευημερίας της ένεκεν τέσσαρας αλλεπαλλήλους υπέστη επιθέσεις»
«Η κωμόπολις οικείται υπό 3.000 οικογενειών, και έχει 9 εκκλησίας, 4 σχολεία αρρένων εις συνοικία Χώρα, έτι δε 4 εκκλησίας και 3 σχολεία αρρένων εις συνοικία Γεράνας».
Μια κωμόπολη με συνολικά 13 εκκλησίες και 8 σχολεία. Οι Σιατιστινοί στην Ευρώπη του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης αφομοίωσαν τις καινούργιες ιδέες που αναδύθηκαν. Αναγνώρισαν την σημασία της μόρφωσης και η δημιουργία των σχολείων υπήρξε βασικό μέλημα τους. Στο έργο του εξ Ιωαννίνων λόγιου Γεώργιου Κωνσταντίνου «ΛΕΞΙΚΟ ΤΕΤΡΑΓΛΩΣΣΟΝ» (Ελληνικήν, πεζήν ήτοι απλήν Ρωμαίικήν, Λατινικήν και Ιταλικήν) που πρωτοεκδόθηκε το 1757, στην Βενετία, δίδεται ο κατάλογος των 29 σχολείων «που σήμερον σώζονται εις το ημέτερον γένος». Ανάμεσα τους και αυτό της Σιάτιστας. Το 1888, ο Ιωάννης Τραμπαντζής κτίζει το πρώτο Γυμνάσιο.
Τα παραπάνω συμπεράσματα επιβεβαιώνονται και από τον Γάλλο περιηγητή Φρανσουά Πουκεβίλ (1806), τον Νικόλαο Κλαδά που ηγήθηκε της πυροβολαρχίας που πολέμησε στην Σιάτιστα το 1912 και τον Βασίλειο Νικολαΐδη το 1859.
Μετά την πτώση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας στους Ναπολεόντειους Πολέμους, επήλθε οικονομική κάμψη. Η Σιάτιστα μπορεί να μην είχε την αίγλη του παρελθόντος αλλά ούτε το εθνικό φρόνημα χάθηκε και ποτέ δεν είχε φτάσει κοντά στο σημείο ώστε να καταντήσει λασποχώρι.
Ο καθηγητής αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ, Νικόλαο Μουτσόπουλος, στο έργο του «ΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ» αναφέρει για τις υποδομές του οικισμού τον 18ο αιώνα.
«Σε καμμιάν άλλη πόλη της Ελλάδας δεν είχαμε ως τότε πλήρες δίκτυο υδρεύσεως και υπονόμων σαν αυτό που χρηματοδότησαν οι απόδημοι Σιατιστινοί και κατασκευάστηκε στην πατρίδα τους» και συνεχίζει «Τους δρόμους των μαχαλάδων τους φρόντιζε ο προύχοντας, ο πιο πλούσιος του μαχαλά και τους έστρωνε με πέτρες, τους έκανε καλντεριμωτούς.» μουτσόπουλος.
Χαρακτήρισα στην αρχή της επιστολής μου, τη Θάλεια Φλωρά – Καραβία ως μια από τις σημαντικές προσωπικότητες της Σιάτιστας, γιατί δεν ήταν η μοναδική.
Οι αδερφοί Μαρκίδες Πούλιου, οι δημιουργοί, οι συντάκτες της πρώτης σωζόμενης ελληνικής εφημερίδας, της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» και οι μεγάλοι συμπαραστάτες του έργου του Ρήγα Φεραίου στον οποίο διέθεσαν το τυπογραφείο τους. Ο Θεοχάρης Τουρούντζιας εκτελέστηκε μαζί με τον εθνομάρτυρα Ρήγα.
Η οικογένεια Κασομούλη, δύο μέλη θυσιάστηκαν το 1821 (ο πατέρας Κωνσταντίνος σκοτώθηκε στην καταστροφή της Νάουσας), ο δε Νικόλαος εξιστορεί στα «ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ» όλες οι σημαντικές στιγμές της Επανάστασης, την καθημερινότητα, την αντίσταση, την θυσία των Ελεύθερων Πολιορκημένων.
Ο Μιχαήλ Παπαγεωργίου, έγραψε «ΤΟ ΜΕΓΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟΝ» για να μάθουν τα παιδιά του υπόδουλου γένους το ελληνικό αλφάβητο, την αριθμητική, τις βασικές αρχές της πίστης. Ο Γεώργιος Ζαβίρας καταγράφει στο «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟΝ» όλους τους Έλληνες λόγιους από την Άλωση μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα.
Ο Θεόδωρος Μανούσης, από τους πρώτους που δίδαξαν στο νεοσύστατο ελληνικό πανεπιστήμιο, ο πρωταγωνιστής των Μανούσειων. Ο μεγάλος εχθρός του Κωνσταντίνου Παπαρηγόπουλου, που η θέση της βυζαντινής αυτοκρατορίας στην ελληνική ιστορία προκάλεσε την μεγάλη τους διαμάχη. Γόνος της οικογένειας Μανούση και η Ειρήνη (Ίρινα) Μανούση που είχε την ιδέα της κατασκευής του Μεγάρου Μαξίμου και ήταν ο πρώτος του ένοικος, μαζί με τον σύζυγο της Γεώργιο Μάξιμο.
Η οικογένεια Ζάχου, ο Αριστοτέλης δεσπόζουσα μορφή της ελληνικής αρχιτεκτονικής των ετών 1908-1940, αλλά και νεωτεριστής δημιουργός ευρωπαϊκού διαμετρήματος, που δεν έχει πάρει ακόμη τη θέση που του αξίζει στην αρχιτεκτονική ιστορία της χώρας του και της Ευρώπης. Ο Αργύρης, συνεργάτης στον Μακεδονικό Αγώνα του Ίωνα Δραγούμη του οποίου το μνημείο δημιούργησε ο Αριστοτέλης Ζάχος. Ο οίκος Ζάχου είναι από τα μεγαλύτερα κεφάλαια στην ιστορία της Σιάτιστας.
Ο εκ των θεμελιωτών της ελληνικής λαογραφίας, ο Γεώργιος Μέγας.
Ο Χαρίλαος Περπέσσας, ο μεγάλος κλασσικός μουσικοσυνθέτης. Ο Ιωάννης Δεμερτζής ο τελευταίος πρωθυπουργός πριν την δικτατορία του Μεταξά. Ο Γεώργιος Παπάζωλης, ο πρωταγωνιστής των Ορλοφικών, οι λόγιοι αδερφοί Αργυριάδη, ο ζωγράφος Χριστόδουλος Ζωγράφος, μια μεγάλη λίστα, τόσες πολλές προσωπικότητες ξεκίνησαν από ένα τουρκοχώρι;
Η Σιάτιστα εγκαταλείφτηκε από το επίσημο ελληνικό κράτος, ποτέ όμως από τους αποδήμους της. Όπου και αν βρέθηκαν δεν την ξέχασαν ποτέ. Με τα χρήματα τους μετά από εκατό και πλέον χρόνια, ενισχύονται να σπουδάσουν τα παιδιά της. Η παιδεία πάντα το πρώτο μέλημα. Έκτισαν όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ιδιαίτερη μνεία, στους εθνικούς ευεργέτες, τους αδερφούς Παπαγεωργίου. Η μεγάλη τους προσφορά, το νοσοκομείο που φέρει και το όνομά τους στην Δυτική Θεσσαλονίκη.
Θεωρώ πλεονασμό να αναφέρω την πασίγνωστη φήμη που κατέχει η Σιάτιστα στο εμπόριο της γούνας. Ίσως και να ταυτίζεται μόνο με αυτή. Ούτε για τα όσα όλα συνθέτουν την ιστορία της, την υλική και την άυλη πολιτιστική της κληρονομιά, τα ήθη και τα έθιμά της, τα παραδοσιακά προϊόντα της, γιατί το κείμενο αυτό δεν θα αποτελούσε πλέον επιστολή.
Μια κληρονομιά, που έχουμε δυσκολίες να την προστατέψουμε, να την προβάλλουμε, όσο της αξίζει. Αποτέλεσμα των λαθών, στον σχεδιασμό και των επιλογών του παρελθόντος. Δεν έπρεπε όμως να ερευνηθεί η ιστορία της πόλης που γεννήθηκε η Θάλεια Φλωρά – Καραβία, αντί να απεικονίζεται το 1871 ως ένα «τουρκοχώρι με λάσπες»;
Σιάτιστα, 23 Μαΐου 2018
Μετά τιμής,
Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Αφορμή για την σύνταξη της επιστολής είναι η στήλη σας «ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΠΟΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ» και το κείμενο της Μερόπης Πρέκα (24/25 Φεβρουαρίου 2018) με τίτλο «ΣΤΟ ΕΜΙΝ ΑΓΑ, 1912». Δύο είναι οι λόγοι. Ένα μεγάλο ευχαριστώ και ένα παράπονο.
Ένα ευχαριστώ που προβάλλατε μια από τις προσωπικότητες της Σιάτιστας. Την μεγαλύτερη, ίσως Ελληνίδα ζωγράφο, την Θάλεια Φλωρά – Καραβία. Την ανταποκρίτρια των Βαλκανικών Πολέμων.
Στην λέξη παράπονο, δεν πρόσθεσα το επίθετο «μεγάλο», αλλά άφησε πικρία στους Σιατιστινούς. Αιτία, ο χαρακτηρισμός της γεννέτηρας της ζωγράφου για το έτος 1871, «Τότε ακόμα η Σιάτιστα ήταν ένα τουρκοχώρι με λάσπες».
Ποια είναι η εντύπωση που σχημάτισε, ο αναγνώστης για την Σιάτιστα του 1871; Ήταν ένα μικρό χωριό του οποίου στην συντριπτική πλειοψηφία οι κάτοικοι ήταν Τούρκοι, με χαμόσπιτα και λασπώδεις δρόμους, χωρίς καμία ιδιαίτερη ιστορία, ή σημάδια οικονομικής ακμής, δεν άφησε τίποτα στα γράμματα ή τις τέχνες καμιά προσφορά. Ας μου συγχωρέσετε το μακροσκελές της επιστολής μου, αλλά θέλω τεκμηριωμένα να σας στοιχειοθετήσω, γιατί η Σιάτιστα δεν είχε την εικόνα που παρουσιάζετε. Ας προστρέξουμε στις ιστορικές πηγές.
Η Θάλεια Φλωρά – Καραβία όταν επισκέφθηκε την πατρίδα της, λίγες μέρες μετά την απελευθέρωση, γράφει: «Η Σιάτιστα έχει την υπερηφάνειαν ότι ύψωσε την ελληνικήν σημαίαν μόνη της προτού έλθη ο στρατός. Με τας φήμας των νικών του Σαραντόπουρου και Σερβίων και πριν ακόμα γνωσθή η κατάληψις της Κοζάνης, μερικοί τολμηροί, ανυπόμονοι Σιατιστείς εξεσκούριασαν ολίγα κρυμμένα όπλα και εκήρυξαν την πόλιν Ελληνικήν». Μάλλον δύσκολο θα ήταν να ληφθεί τέτοια πρωτοβουλία σε ένα οικισμό που πλειοψηφούν οι Τούρκοι.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με ενθουσιασμό περιγράφει την Σιάτιστα, στις αρχές του Α’ Βαλκανικού Πολέμου στον Μιχαήλ Αναστασάκη τον επικεφαλής των Κρητικών εθελοντικών στρατιωτικών που ανέβαιναν στην Μακεδονία για να υποστηρίξουν το έργο του ελληνικού στρατού.
«Σεις, θα μεταβήτε εις Μακεδονίαν, καθώς και άλλα σώματα εξ άλλων επαρχιών, προς προστασίαν των απελευθερωθεισών πόλεων Κοζάνης και Σιατίστης, ένθα δρα επικινδύνως ο επίφοβος και υπολογίσιμος Μπεκήρ Αγάς, Τούρκος Αξιωματικός με ανεξαρτήτους Τουρκικές Δυνάμεις. Εκ του μαθητικού μου βίου εδιδάχθην ότι αι δύο ανωτέρω πόλεις, απετέλουν τους εθνικούς Ελληνικούς αδάμαντας της Μακεδονίας και εν αυταίς σφύζει και δρα από το 1821 ο Ελληνισμός. Επιθυμώ και απαιτώ από σας τους Κρήτας να δείξετε όλον τον ηρωϊσμόν σας και ανδρείαν προς ενίσχυσιν και άμυναν των πόλεων αυτών, εκ των επικειμένων απειλών και επιθέσεων των υπό τον Μπεκήρ Τούρκων.»
Μια άλλη μαρτυρία του Μιχαήλ Σχινά, Ταγματάρχη του Μηχανικού το 1886. Η ιδιότητα του δίνει μεγαλύτερη σημασία στην μαρτυρία. Πολύ μάλλον αφού βρισκόμαστε μόλις δεκαπέντε χρόνια μετά την γέννηση της ζωγράφου. Γράφει για την Σιάτιστα στο έργο του «ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ, Μακεδονίας, Ηπείρου, νέας οροθετικής γραμμής και Θεσσαλίας»
«Τέσσαρες μόνον είσοδοι λίαν οχυραί φέρουσι προς αυτήν δυο αμαξιταί εκ Καστοριάς και εκ Κοζάνης και δύο ημιονικοί εκ Γρεβενών και εκ του χωρίου Κοσκό.»
« … αι οικίαι αυτής οι μονονεισί λοθόκτιστοί αλλ’ ως έχουσαι τουφεκήθρας και κέιμεναι εν μέσω καλών κήπων, αποτελούσι εκάστη τούτων είδος οχυρού»
«δια δε της φιλοπονίας και φιλεργίας των κατοίκων και της εν αυτή βιομηχανίας συνεκέντρωσεν ικανόν πλούτον ένεκεν του οποίου Φλωροχώροι εκαλείτο και τα βλέμματα πολλών επέσυρε.»
Είναι μια ακμάζουσα οικονομικά κωμόπολη με μεγάλο πλούτο τόσο που να έχει τα προσωνύμιο «Φλωροχώρι». Η οικονομική ανάπτυξη της Σιάτιστας ξεκινά από τα μέσα του 17ου αιώνα και στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο στο εμπόριο που διεξήγαγαν μέσω των καραβανιών οι Σιατιστινοί πραματευτάδες. Με την Βενετία έως το 1750, με τα Βαλκάνια και την Κεντροδυτική Ευρώπη στην συνέχεια.
Ο πλούτος έφερε το κτίσιμο των αρχοντικών. Το αρχοντικό Μανούση (1763), το αρχοντικό της Πούλκως (1754), τα τέσσερα αρχοντικά της οικογενείας Τζώνου, το αρχοντικό Τζουρά, το αρχοντικό Χατζηγιαννίδη – Νεραντζόπουλου (1754), το αρχοντικό Αργυριάδη – Μαλιόγκα (1759), το αρχοντικό της Κυρά Σανούκως (1742), το αρχοντικό Αλεξίου (1760), το αρχοντικό Βοϊδομάτη (1669). Μνημεία, εξαίρετης αρχιτεκτονικής με πλούσιο διάκοσμο σε τοιχογραφίες, ξυλόγλυπτα ταβάνια και βιτρώ στους φεγγίτες. Το αρχοντικό Χατζημιχαήλ – Κανατσούλη (1757) με το Πάνθεον, το δωμάτιο που σε κάθε του επιφάνεια είναι ζωγραφισμένη μια ιστορία από την ελληνική μυθολογία. Όλα διασώζονται μέχρι και σήμερα.
Οι εκκλησίες της, από τις παλαιότερες της εποχής και πολύ όμορφα διακοσμημένες, η Αγία Παρασκευή (1677), ο Άγιος Μηνάς (1702), ο Προφήτης Ηλίας (1701) και πολλές άλλες.
«Η καθόλου Ελληνική αυτή κωμόπολης μετά των πέριξ αυτής Ελληνικών χωρίων δύναται να οπλίση περί τους 1500 άνδρας».
Καθόλου Τούρκοι δεν έμεναν στην Σιάτιστα, που επιβεβαιώνεται και από τους ιστορικούς που διηγούνται ότι την ημέρα της απελευθέρωσης στην Σιάτιστα υπήρχαν μόνο λίγοι αξιωματούχοι. Κανένα τζαμί, κανένας μιναρές δεν καταγράφεται ιστορικά να έχει κτιστεί. Το δυσπρόσιτο της περιοχής αποθάρρυνε τους κατακτητές. Αποπειράθηκαν να κάνουν ληστρικές επιδρομές με οικτρή αποτυχία.
«Της ανωτέρω δ’ ευημερίας της ένεκεν τέσσαρας αλλεπαλλήλους υπέστη επιθέσεις»
«Η κωμόπολις οικείται υπό 3.000 οικογενειών, και έχει 9 εκκλησίας, 4 σχολεία αρρένων εις συνοικία Χώρα, έτι δε 4 εκκλησίας και 3 σχολεία αρρένων εις συνοικία Γεράνας».
Μια κωμόπολη με συνολικά 13 εκκλησίες και 8 σχολεία. Οι Σιατιστινοί στην Ευρώπη του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης αφομοίωσαν τις καινούργιες ιδέες που αναδύθηκαν. Αναγνώρισαν την σημασία της μόρφωσης και η δημιουργία των σχολείων υπήρξε βασικό μέλημα τους. Στο έργο του εξ Ιωαννίνων λόγιου Γεώργιου Κωνσταντίνου «ΛΕΞΙΚΟ ΤΕΤΡΑΓΛΩΣΣΟΝ» (Ελληνικήν, πεζήν ήτοι απλήν Ρωμαίικήν, Λατινικήν και Ιταλικήν) που πρωτοεκδόθηκε το 1757, στην Βενετία, δίδεται ο κατάλογος των 29 σχολείων «που σήμερον σώζονται εις το ημέτερον γένος». Ανάμεσα τους και αυτό της Σιάτιστας. Το 1888, ο Ιωάννης Τραμπαντζής κτίζει το πρώτο Γυμνάσιο.
Τα παραπάνω συμπεράσματα επιβεβαιώνονται και από τον Γάλλο περιηγητή Φρανσουά Πουκεβίλ (1806), τον Νικόλαο Κλαδά που ηγήθηκε της πυροβολαρχίας που πολέμησε στην Σιάτιστα το 1912 και τον Βασίλειο Νικολαΐδη το 1859.
Μετά την πτώση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας στους Ναπολεόντειους Πολέμους, επήλθε οικονομική κάμψη. Η Σιάτιστα μπορεί να μην είχε την αίγλη του παρελθόντος αλλά ούτε το εθνικό φρόνημα χάθηκε και ποτέ δεν είχε φτάσει κοντά στο σημείο ώστε να καταντήσει λασποχώρι.
Ο καθηγητής αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ, Νικόλαο Μουτσόπουλος, στο έργο του «ΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ» αναφέρει για τις υποδομές του οικισμού τον 18ο αιώνα.
«Σε καμμιάν άλλη πόλη της Ελλάδας δεν είχαμε ως τότε πλήρες δίκτυο υδρεύσεως και υπονόμων σαν αυτό που χρηματοδότησαν οι απόδημοι Σιατιστινοί και κατασκευάστηκε στην πατρίδα τους» και συνεχίζει «Τους δρόμους των μαχαλάδων τους φρόντιζε ο προύχοντας, ο πιο πλούσιος του μαχαλά και τους έστρωνε με πέτρες, τους έκανε καλντεριμωτούς.» μουτσόπουλος.
Χαρακτήρισα στην αρχή της επιστολής μου, τη Θάλεια Φλωρά – Καραβία ως μια από τις σημαντικές προσωπικότητες της Σιάτιστας, γιατί δεν ήταν η μοναδική.
Οι αδερφοί Μαρκίδες Πούλιου, οι δημιουργοί, οι συντάκτες της πρώτης σωζόμενης ελληνικής εφημερίδας, της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» και οι μεγάλοι συμπαραστάτες του έργου του Ρήγα Φεραίου στον οποίο διέθεσαν το τυπογραφείο τους. Ο Θεοχάρης Τουρούντζιας εκτελέστηκε μαζί με τον εθνομάρτυρα Ρήγα.
Η οικογένεια Κασομούλη, δύο μέλη θυσιάστηκαν το 1821 (ο πατέρας Κωνσταντίνος σκοτώθηκε στην καταστροφή της Νάουσας), ο δε Νικόλαος εξιστορεί στα «ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ» όλες οι σημαντικές στιγμές της Επανάστασης, την καθημερινότητα, την αντίσταση, την θυσία των Ελεύθερων Πολιορκημένων.
Ο Μιχαήλ Παπαγεωργίου, έγραψε «ΤΟ ΜΕΓΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟΝ» για να μάθουν τα παιδιά του υπόδουλου γένους το ελληνικό αλφάβητο, την αριθμητική, τις βασικές αρχές της πίστης. Ο Γεώργιος Ζαβίρας καταγράφει στο «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟΝ» όλους τους Έλληνες λόγιους από την Άλωση μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα.
Ο Θεόδωρος Μανούσης, από τους πρώτους που δίδαξαν στο νεοσύστατο ελληνικό πανεπιστήμιο, ο πρωταγωνιστής των Μανούσειων. Ο μεγάλος εχθρός του Κωνσταντίνου Παπαρηγόπουλου, που η θέση της βυζαντινής αυτοκρατορίας στην ελληνική ιστορία προκάλεσε την μεγάλη τους διαμάχη. Γόνος της οικογένειας Μανούση και η Ειρήνη (Ίρινα) Μανούση που είχε την ιδέα της κατασκευής του Μεγάρου Μαξίμου και ήταν ο πρώτος του ένοικος, μαζί με τον σύζυγο της Γεώργιο Μάξιμο.
Η οικογένεια Ζάχου, ο Αριστοτέλης δεσπόζουσα μορφή της ελληνικής αρχιτεκτονικής των ετών 1908-1940, αλλά και νεωτεριστής δημιουργός ευρωπαϊκού διαμετρήματος, που δεν έχει πάρει ακόμη τη θέση που του αξίζει στην αρχιτεκτονική ιστορία της χώρας του και της Ευρώπης. Ο Αργύρης, συνεργάτης στον Μακεδονικό Αγώνα του Ίωνα Δραγούμη του οποίου το μνημείο δημιούργησε ο Αριστοτέλης Ζάχος. Ο οίκος Ζάχου είναι από τα μεγαλύτερα κεφάλαια στην ιστορία της Σιάτιστας.
Ο εκ των θεμελιωτών της ελληνικής λαογραφίας, ο Γεώργιος Μέγας.
Ο Χαρίλαος Περπέσσας, ο μεγάλος κλασσικός μουσικοσυνθέτης. Ο Ιωάννης Δεμερτζής ο τελευταίος πρωθυπουργός πριν την δικτατορία του Μεταξά. Ο Γεώργιος Παπάζωλης, ο πρωταγωνιστής των Ορλοφικών, οι λόγιοι αδερφοί Αργυριάδη, ο ζωγράφος Χριστόδουλος Ζωγράφος, μια μεγάλη λίστα, τόσες πολλές προσωπικότητες ξεκίνησαν από ένα τουρκοχώρι;
Η Σιάτιστα εγκαταλείφτηκε από το επίσημο ελληνικό κράτος, ποτέ όμως από τους αποδήμους της. Όπου και αν βρέθηκαν δεν την ξέχασαν ποτέ. Με τα χρήματα τους μετά από εκατό και πλέον χρόνια, ενισχύονται να σπουδάσουν τα παιδιά της. Η παιδεία πάντα το πρώτο μέλημα. Έκτισαν όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ιδιαίτερη μνεία, στους εθνικούς ευεργέτες, τους αδερφούς Παπαγεωργίου. Η μεγάλη τους προσφορά, το νοσοκομείο που φέρει και το όνομά τους στην Δυτική Θεσσαλονίκη.
Θεωρώ πλεονασμό να αναφέρω την πασίγνωστη φήμη που κατέχει η Σιάτιστα στο εμπόριο της γούνας. Ίσως και να ταυτίζεται μόνο με αυτή. Ούτε για τα όσα όλα συνθέτουν την ιστορία της, την υλική και την άυλη πολιτιστική της κληρονομιά, τα ήθη και τα έθιμά της, τα παραδοσιακά προϊόντα της, γιατί το κείμενο αυτό δεν θα αποτελούσε πλέον επιστολή.
Μια κληρονομιά, που έχουμε δυσκολίες να την προστατέψουμε, να την προβάλλουμε, όσο της αξίζει. Αποτέλεσμα των λαθών, στον σχεδιασμό και των επιλογών του παρελθόντος. Δεν έπρεπε όμως να ερευνηθεί η ιστορία της πόλης που γεννήθηκε η Θάλεια Φλωρά – Καραβία, αντί να απεικονίζεται το 1871 ως ένα «τουρκοχώρι με λάσπες»;
Σιάτιστα, 23 Μαΐου 2018
Μετά τιμής,
Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου