Σε πρόσφατη ανάρτηση στο Facebook έκανα μια σύντομη μικρή αναφορά στον ιεράρχη Νικόλαο Παπανικολάου. Θα ήταν προσβολή πραγματικά χωρίς καμιά διάθεση υπερβολής αν περιοριζόμουν σε αυτή την και μόνο αναφορά.
Εκτενής αναφορά στο έργο του γίνεται στο βιβλίο της Κατερίνας Νικολαίδου – Ντάναση «ΚΑΙΣΑΡΕΙΑ, Η Μονή Τιμίου Προδρόμου στο Ζιντζιδερέ (Φλαβιανά) – Το Πνευματικό και Εκπαιδευτικό της Κέντρο της Καππαδοκίας, Κερμίρα – Μερσίνα –Ποτάμια (‘Α ΤΟΜΟΣ)». Είναι το αποτέλεσμα μακροχρόνιας και επίπονης έρευνας που ξεκίνησε μόλις ήρθε στα χέρια της συγγραφέως το αρχείο του Αναστάσιου Νικολαΐδη που είχε σπουδάσει στην Κατά Καισάρειαν Ιερατική Σχολή. Τελευταίος διευθυντής αυτής της σχολής ήταν ο Νικόλαος Γ. Παπανικολάου.
Η σημερινή δημοσίευση γίνεται και με αφορμή το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο που πριν 95 χρόνια συντελέστηκε η μεγαλύτερη τραγωδία του Ελληνικού Έθνους, της Μικρασιατικής Καταστροφής. Σε τέτοιες επετείους συνήθως αναζητούμε τα πρόσωπα που ευθύνονται.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η καταστροφή ήταν το πρωτογενές αποτέλεσμα της αιώνιας ασθένειας της ελληνικής φυλής της «φαγωμάρας». Υπήρχαν όμως άνθρωποι σε εκείνη την πολυτάραχη περίοδο που δεν τους ενδιέφερε τίποτα άλλο παρά μόνο να προσφέρουν και αγωνίστηκαν πεισματικά για την εκεί διατήρηση του ελληνισμού. Ένα από αυτά τα άτομα ήταν και Νικόλαος Παπανικολάου.
Ο Νικόλαος Γεωργίου Παπανικολάου γεννήθηκε στην Σιάτιστα το 1883. Ήταν γιος του γιατρού Γεωργίου Παπανικολάου που είχε καταγωγή από τα Γρεβενά. Το σπίτι του μάλλον πρέπει να βρισκόταν στην περιοχή που σήμερα ονομάζεται Μπούσινα κοντά στην οικία του τέως Δημάρχου Σπύρου Γκόγκου. Μόλις ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας συνέχισε τις σπουδές του στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης.
Δεν χρειάζεται να πω περισσότερα για το κλίμα εκείνης της περιόδου. Η Τουρκία βρίσκεται λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου απέναντι στην Ελλάδα ενώ έχει αρχίσει τις εκκαθαρίσεις του ελληνικού πληθυσμού.
Μέχρι το 1918 είναι παράλληλα διευθυντής της Ιερατικής Σχολής. Ποιος ήταν όμως ο ρόλος της σχολής.
Η Κατά Καισάρειαν Ροδοκανάκειος Ιερατική Σχολή όπως ήταν το πλήρες όνομα της ιδρύθηκε το 1882 από τον Πατριάρχη Ιωακείμ. Ο σκοπός της σχολής περιγράφεται από τον κανονισμό της. «.. την κατά Χριστόν μόρφωσιν και εκπαίδευσιν των εν αυτή διδασκομένων, παρασκευάζουσα αυτούς καταλλήλως εις το ιερατικόν αξίωμα και διδασκαλικόν επάγγελμα, ώστε δι΄ αυτού να βελτιωθή η κατάστασις του ιερού κλήρου εν τη Μικρά Ασία και κραταιώθη η Χριστιανική εκπαίδευσις των κατοίκων». Στη σχολή αυτή η μητέρα Ελλάδα προσπαθούσε να στείλει ότι καλύτερο δυναμικό είχε για να διδάξει και να προετοιμάσει τους δασκάλους που με την σειρά τους θα δίδασκαν στα ελληνόπουλα της Μικράς Ασίας και ιδίως σε περιοχές δυσπρόσιτες και φτωχές. Δάσκαλος της Σχολής υπήρξε και ο Αναστάσιος Δάνας, ο ιδρυτής της Παλαιοντολογικής Σχολής Σιάτιστας.
Η δράση του Σιατιστινού ιερωμένου δεν νομίζω ότι σκιαγραφείται καλύτερα από αυτούς που τον έζησαν, όπως ο Μιχαήλ Γιαβρόγλου ένας εκ των μαθητών της σχολής.
«Πρωτοσύγκελος του Μητροπολίτη ήταν ο Επίσκοπος Νεαπόλεως, ο Νικόλαος. Αυτός αντικαθιστούσε τον Μητροπολίτη. Ήταν ρέκτης (ακούραστος εργάτης), δραστήριος, τετραπέρατος, μοναδικός. Από την Σιάτιστα ήταν, όταν ήρθε στα μέρη μας δεν ήξερε τούρκικα, έμαθε ύστερα.»
«Στην εποχή του πρώτου παγκοσμίου πολέμου που υπήρχε πείνα, γύριζε με το άλογο του ο Πρωτοσύγκελος και μάζευε αλεύρι, σιτάρι, τρόφιμα για την Ιερατική Σχολή του Ζιντζιδερέ και για το εκεί ορφανοτροφείο. Ήταν γενναίος, ούτε πιστόλι είχε, ούτε σωματοφύλακα έπαιρνε μαζί του. Είχε αν ωραίο Ματζάρ ατί (ουγγαρέζικο άλογο)».
Χάρη στη δραστηριότητα του λειτούργησε η Ιερατική Σχολή του Ζιντζιδερέ και το Ορφανοτροφείο ως το 1917. Το 1916 – 1917, είχε το βαθμό του Γυμνασιάρχη της Ιερατικής Σχολή. Δεν εδίδασκε όμως, δεν είχε καιρό, άλλα καθήκοντα μεγαλύτερης σημασίας τον απασχολούσαν. Γυμνασιάρχευε ο αρχιμανδρίτης Κωνσταντινίδης. Δεν ξέρω αν ζει.
Το 1916 το Γυμνάσιο του Ζιντζιδερέ έγινε στρατιωτικό νοσοκομείο. Έφερναν τραυματίες του πρώτου πολέμου. Μας σύμπτυξε ο Πρωτοσύγκελος στο ορφανοτροφείο Θηλέων. Μετά το 1917, μας το πήραν και αυτό οι Τούρκοι. Νοίκιασε δυο σπίτια στους μαχαλάδες του Ζιντζιδερέ. Το ένα σπίτι ήταν ο κοιτώνας μας και το άλλο το διδακτήριο.
Μεγάλη επιρροή είχε ο Πρωτοσύγκελος Νικόλαος στην τουρκική κυβέρνηση. Τον εκτιμούσε πολύ ο Μουτεσαρίφης. Μετά την Μικρασιατική Εκστρατεία, οι Τούρκοι φανατίστηκαν. Για αυτό τον απελάσανε το 1922 στην Ελλάδα.
Μεγάλη φυσιογνωμία ο Νεαπόλεως Νικόλαος.»
Ο Νικόλαος Παπανικολάου είχε αντιληφθεί πλήρως την ύψιστη εθνική σημασία που είχε η λειτουργία της σχολής και για αυτό όπως εξάγεται από την μαρτυρία με «νύχια και με δόντια» προσπαθεί να την κρατήσει σε λειτουργία μέχρι τέλους.
Διωκόμενος από την Καισάρεια κατάφερε να φτάσει στην Κωνσταντινούπολη περνώντας από κακουχίες, προπηλακιζόμενος και βριζόμενος από τους Τούρκους.
Στα Γρεβενά (1924 -1933).
Την 9η Σεπτεμβρίου 1928 έκανε τα εγκαίνια του Ιερού Ναού του Αγίου Δημητρίου Σιάτιστας.
Έτσι το 1933 μεταβαίνει με σοβαρά προβλήματα υγείας στην καρδιά και στα νεφρά, στην Θεσσαλονίκη όπου και πεθαίνει την 15η Δεκεμβρίου 1933.
Ο Νικόλαος Παπανικολάου τιμήθηκε από το Ελληνικό Κράτος με το Παράσημο του Τάγματος του Σωτήρος. Στην πόλη μας δεν δόθηκε το όνομα του σε κανένα δρόμο, σε καμία πλατεία, δεν διοργανώθηκε καμία επίσημη εκδήλωση για να τιμηθεί όπως του αξίζει.
Δεν νομίζω όμως πως ο σεμνός ιεράρχης είχε ανάγκη από όλα αυτά. Του αρκούσε που έκανε το καθήκον του, στους ανθρώπους, στην πατρίδα. Γιατί όπως τονίζει και ο Μητροπολίτης Γρεβενών Σέργιος στο βιβλίο του «Η Εκκλησία των Γρεβενών» για το Νικόλαο θα μπορούσε να ειπωθεί το ρηθέν από τον Απόστολο Παύλο «άλλοις υπηρετών αναλίσκομαι».
Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Πολιτικός Μηχανικός, PhD
Θα ήθελα να ευχαριστήσω την Κατερίνα Νικολαίδου - Ντάναση για την προσφορά του Α' τόμου του έργου της με τίτλο "ΚΑΙΣΑΡΕΙΑ, Η Μονή Τιμίου Προδρόμου στο Ζιντζιδερέ (Φλαβιανά) – Το Πνευματικό και Εκπαιδευτικό της Κέντρο της Καππαδοκίας, Κερμίρα – Μερσίνα –Ποτάμια" και για τα υπόλοιπα στοιχεία που μου απέστειλε για την δράση του Νικόλαου Παπανικολάου. Αναμένουμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την έκδοση του Β' τόμου μέσα από τον οποίο θα μάθουμε για την δράση του Αναστάσιου Δάνα.
 |
| Νικόλαος Παπανικολάου (1883 -1933) |
Η σημερινή δημοσίευση γίνεται και με αφορμή το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο που πριν 95 χρόνια συντελέστηκε η μεγαλύτερη τραγωδία του Ελληνικού Έθνους, της Μικρασιατικής Καταστροφής. Σε τέτοιες επετείους συνήθως αναζητούμε τα πρόσωπα που ευθύνονται.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η καταστροφή ήταν το πρωτογενές αποτέλεσμα της αιώνιας ασθένειας της ελληνικής φυλής της «φαγωμάρας». Υπήρχαν όμως άνθρωποι σε εκείνη την πολυτάραχη περίοδο που δεν τους ενδιέφερε τίποτα άλλο παρά μόνο να προσφέρουν και αγωνίστηκαν πεισματικά για την εκεί διατήρηση του ελληνισμού. Ένα από αυτά τα άτομα ήταν και Νικόλαος Παπανικολάου.
Ο Νικόλαος Γεωργίου Παπανικολάου γεννήθηκε στην Σιάτιστα το 1883. Ήταν γιος του γιατρού Γεωργίου Παπανικολάου που είχε καταγωγή από τα Γρεβενά. Το σπίτι του μάλλον πρέπει να βρισκόταν στην περιοχή που σήμερα ονομάζεται Μπούσινα κοντά στην οικία του τέως Δημάρχου Σπύρου Γκόγκου. Μόλις ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας συνέχισε τις σπουδές του στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης.
Στην Μαρωνεία (1906 – 1914)
Το 1906 πήγε κοντά στον Μητροπολίτη Μαρωνείας, Θάσου και Σαμοθράκης Νικόλαο Σακκόπουλο. Οι ικανότητες του αναγνωρίστηκαν αμέσως από τον Μητροπολίτη που τον όρισε πρωτοσύγκελο της Μητρόπολης. Στην Μαρωνεία είχε να αντιμετωπίσει τους Εξαρχικούς Βούλγαρους στων οποίων την κατοχή ήταν η Δυτική Θράκη. Ήταν ακατάβλητο εμπόδιο στα σχέδια των Βουλγάρων με αποτέλεσμα να κακοποιηθεί βάναυσα από αυτούς και να συλληφθεί το 1913 για να μεταφερθεί στην Βουλγαρία. Τελικά μετά από ενέργειες του μητροπολίτη Νικολάου απελευθερώθηκε το 1914.Στην Καισάρεια (1914 – 1921)
Ο Νικόλαος Σακκόπουλος χρίζεται Μητροπολίτης στην Καισάρεια όπου τον ακολουθεί ο Παπανικολάου. Το 1918 ο Παπανικολάου χειροτονήθηκε επίσκοπος Νεαπόλεως. |
| Στα βάθη της Τουρκίας το Ζιντζί Δερέ (Φλαβιανά) |
Μέχρι το 1918 είναι παράλληλα διευθυντής της Ιερατικής Σχολής. Ποιος ήταν όμως ο ρόλος της σχολής.
 |
| Γεώργιος Παπανικολάου (1850-1916) |
Η δράση του Σιατιστινού ιερωμένου δεν νομίζω ότι σκιαγραφείται καλύτερα από αυτούς που τον έζησαν, όπως ο Μιχαήλ Γιαβρόγλου ένας εκ των μαθητών της σχολής.
«Πρωτοσύγκελος του Μητροπολίτη ήταν ο Επίσκοπος Νεαπόλεως, ο Νικόλαος. Αυτός αντικαθιστούσε τον Μητροπολίτη. Ήταν ρέκτης (ακούραστος εργάτης), δραστήριος, τετραπέρατος, μοναδικός. Από την Σιάτιστα ήταν, όταν ήρθε στα μέρη μας δεν ήξερε τούρκικα, έμαθε ύστερα.»
«Στην εποχή του πρώτου παγκοσμίου πολέμου που υπήρχε πείνα, γύριζε με το άλογο του ο Πρωτοσύγκελος και μάζευε αλεύρι, σιτάρι, τρόφιμα για την Ιερατική Σχολή του Ζιντζιδερέ και για το εκεί ορφανοτροφείο. Ήταν γενναίος, ούτε πιστόλι είχε, ούτε σωματοφύλακα έπαιρνε μαζί του. Είχε αν ωραίο Ματζάρ ατί (ουγγαρέζικο άλογο)».
Χάρη στη δραστηριότητα του λειτούργησε η Ιερατική Σχολή του Ζιντζιδερέ και το Ορφανοτροφείο ως το 1917. Το 1916 – 1917, είχε το βαθμό του Γυμνασιάρχη της Ιερατικής Σχολή. Δεν εδίδασκε όμως, δεν είχε καιρό, άλλα καθήκοντα μεγαλύτερης σημασίας τον απασχολούσαν. Γυμνασιάρχευε ο αρχιμανδρίτης Κωνσταντινίδης. Δεν ξέρω αν ζει.
Το 1916 το Γυμνάσιο του Ζιντζιδερέ έγινε στρατιωτικό νοσοκομείο. Έφερναν τραυματίες του πρώτου πολέμου. Μας σύμπτυξε ο Πρωτοσύγκελος στο ορφανοτροφείο Θηλέων. Μετά το 1917, μας το πήραν και αυτό οι Τούρκοι. Νοίκιασε δυο σπίτια στους μαχαλάδες του Ζιντζιδερέ. Το ένα σπίτι ήταν ο κοιτώνας μας και το άλλο το διδακτήριο.
Μεγάλη επιρροή είχε ο Πρωτοσύγκελος Νικόλαος στην τουρκική κυβέρνηση. Τον εκτιμούσε πολύ ο Μουτεσαρίφης. Μετά την Μικρασιατική Εκστρατεία, οι Τούρκοι φανατίστηκαν. Για αυτό τον απελάσανε το 1922 στην Ελλάδα.
Μεγάλη φυσιογνωμία ο Νεαπόλεως Νικόλαος.»
Ο Νικόλαος Παπανικολάου είχε αντιληφθεί πλήρως την ύψιστη εθνική σημασία που είχε η λειτουργία της σχολής και για αυτό όπως εξάγεται από την μαρτυρία με «νύχια και με δόντια» προσπαθεί να την κρατήσει σε λειτουργία μέχρι τέλους.
Διωκόμενος από την Καισάρεια κατάφερε να φτάσει στην Κωνσταντινούπολη περνώντας από κακουχίες, προπηλακιζόμενος και βριζόμενος από τους Τούρκους.
Στο Μελένικο (1921 – 1924)
Ο Παπανικολάου είναι πραγματικά ακούραστος. Δεν μένει στην Κωνσταντινούπολη. Αναπτύσσει εθνική δράση στο Σιδηρόκαστρο την περίοδο 1921 – 1924 ως τοποτηρητής της εκεί Μητροπόλεως.Στα Γρεβενά (1924 -1933).
Στα Γρεβενά (1924-1933)
Το 1924 εξελέγη μητροπολίτης Γρεβενών. Ήταν ο πρώτος και μοναδικός μητροπολίτης Μετσόβου όταν το Μέτσοβο υπαγόταν στην Μητρόπολη Γρεβενών (μέχρι το 1929) .Την 9η Σεπτεμβρίου 1928 έκανε τα εγκαίνια του Ιερού Ναού του Αγίου Δημητρίου Σιάτιστας.
Το τέλος
Ο Νικόλαος Παπανικολάου είχε εύθραυστη υγεία. Την περίοδο που σπούδαζε στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης αρρώστησε και διέκοψε τις σπουδές του για τρία χρόνια. Πέρασε πολλά και κατά την αιχμαλωσία του από τους Βούλγαρους και κατά την επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη από την Καισάρεια. Δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για την υγεία του. |
| Η αναγγελία του θανάτου του Νικόλαου Παπανικολάου (αρχείο Καλλιόπη Μπόντα) |
Ο Νικόλαος Παπανικολάου τιμήθηκε από το Ελληνικό Κράτος με το Παράσημο του Τάγματος του Σωτήρος. Στην πόλη μας δεν δόθηκε το όνομα του σε κανένα δρόμο, σε καμία πλατεία, δεν διοργανώθηκε καμία επίσημη εκδήλωση για να τιμηθεί όπως του αξίζει.
Δεν νομίζω όμως πως ο σεμνός ιεράρχης είχε ανάγκη από όλα αυτά. Του αρκούσε που έκανε το καθήκον του, στους ανθρώπους, στην πατρίδα. Γιατί όπως τονίζει και ο Μητροπολίτης Γρεβενών Σέργιος στο βιβλίο του «Η Εκκλησία των Γρεβενών» για το Νικόλαο θα μπορούσε να ειπωθεί το ρηθέν από τον Απόστολο Παύλο «άλλοις υπηρετών αναλίσκομαι».
 |
| Η Μονή Τιμίου Προδρόμου στην Καππαδοκία στην οποία στεγάστηκε η ιερατική σχολή [4, σελ. 27] |
Λάζαρος Γ. Κώτσικας
Πολιτικός Μηχανικός, PhD
Βιβλιογραφία
- ΚΑΙΣΑΡΕΙΑ, Η Μονή Τιμίου Προδρόμου στο Ζιντζιδερέ (Φλαβιανά) – Το Πνευματικό και Εκπαιδευτικό της Κέντρο της Καππαδοκίας, Κερμίρα – Μερσίνα –Ποτάμια, Κατερίνα Νικολάιδου - Ντανάση, Θεσσαλονίκη 2017.
- Η Εκκλησία των Γρεβενών, Μητροπολίτης Γρεβενών Σέργιος, Εκδόσεις Ι. Μήτρ, Γρεβενών, Γρεβενά (σελ. 75 - 79).
- Σιατιστέων Μνήμη, Λέυκωμα, Σύλλογος Σιατιστέων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1972 (Γ-133).
- Ελληνόφωνοι Καππαδόκες Λόγιοι, Μαρία Κ. Χωλιαδάκη, Διπλωματική Εργασία, Θεολογική Σχολή ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2007.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου