ΧΡΙΣΤΟΣ ΤΣΑΝΑΣΙΔΗΣ, «Το έθιμο των Κλαδαριών στη Σιάτιστα»

Σήμερα το βράδυ, 23 Δεκέμβρη, στη Σιάτιστα το έθιμο των «Κλαδαριών».Στην ουσία το δρώμενο αυτό αποτελεί επιβίωση μαγικού τρόπου συμπεριφοράς που αποσκοπεί στην αποτροπή και απομάκρυνση των κακών ή την προσέλκυση και προσοικείωση των αγαθών που προέρχονται από το φυσικό περιβάλλον ή από ένα κόσμο υπέρτερων δυνάμεων. Τη μαγική σκέψη τέτοιων συμπεριφορών παγανιστικής προέλευσης, ο λαϊκός άνθρωπος την κάνει ορατή πίσω από το θρησκευτικό – χριστιανικό πέπλο, με τη μετατροπή της σε τελετουργία και, τελικά, σε θρησκευτικό δρώμενο.

Για τον άνθρωπο αυτόν του λαού, τη σχέση αυτή με το φυσικό περιβάλλον ή τις υπέρτερες δυνάμεις, διέπει απλά η αρχή του «do ut des», σου δίνω για να μου δώσεις, (αναλογική μαγεία) που είναι η βάση κάθε φυσικής λατρείας. Μαρτυρίες τέτοιας λατρείας, που περιμένει  ανταπόδοση, υπάρχουν πάρα πολλές, με τη μαγική χρήση της φωτιάς και του φωτός της. Τις συναντάμε σε πολλές μεριές της γης (ενδεικτικά αναφέρουμε τη Σουηδία, στις 13 Δεκέμβρη, στη γιορτή της Santa Lucia). Αυτές οι μαρτυρίες λατρείας αποτελούν τη βάση της λατρευτικής σχέσης του ανθρώπου με τη θεότητα. 

Saturnalia (1783) πίνακας του Antoine-François Callet

Με την προσαρμογή και αφομοίωση των δρώμενων αυτών στη θρησκευτική πίστη, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η εκκλησία υποχώρησε, υποχρεώθηκε να ανεχθεί τις παλιές παγανιστικές πίστεις και δοξασίες, που συνέχιζαν να τις εγκολπώνονται τα λαϊκά στρώματα. Και πως αυτό ήταν μια νίκη των λαϊκών στρωμάτων. Όμως, η Εκκλησία που ένιωθε πια ασφαλής κάτω από την προστασία της κρατικής εξουσίας, δε φοβόταν τις «εθνικές» επιβιώσεις, αφού δεν κινδύνευαν πια να μεταλλαχθούν και σε στασιαστικά κινήματα. Άρχισε μια τεράστια θεολογική προσπάθεια, της μετασήμανσης των ίδιων μορφών λατρείας προς το πνευματικότερο. Οι προχριστιανικές θρησκείες διείσδυσαν και στις ιερότερες, τις καιριότερες στιγμές της χριστιανικής θρησκείας: Στις μεγάλες δεσποτικές γιορτές του Δωδεκαημέρου που έχουν προχριστιανικούς πυρήνες (ρωμαϊκά Σατουρνάλια, Καλάνδες, Βοτά, περσική γιορτή των γενεθλίων του Μίθρα, του αήττητου Ήλιου, που γινόταν στις 25 Δεκεμβρίου με παγκόσμια εξάπλωση στα χρόνια του Σεβήρου και ιδιαίτερα του Αυρηλιανού και εξής). Σημασία είχε πλέον να μην τελούνται οι ίδιες αυτές εκδηλώσεις ρωμαϊκά αλλά χριστιανικά, «interpretatio christiana»! 

Αυτές οι «χρήσεις» και πρακτικές αποτελούσαν μέρος της accommodatio, της συνέχισης και προσαρμογής των παγανιστικών στοιχείων του αναπτυγμένου ελληνορωμαϊκού πολιτισμού στη χριστιανική θρησκεία.

Έτσι, δεν προκαλεί πλέον έκπληξη το κοινό σημείο στα λόγια όσων ρωτήσουμε για την αιτία που κάθε χρόνο αναβιώνει σταθερά το έθιμο των Κλαδαριών με την απάντηση: «για να ζεστάνουμε το Χριστό». Και για παρόμοιο λόγο εξηγείται και η συμπύκνωση τέλεσης στην ίδια χρονική περίοδο και του εθίμου των «Σούρουβων» και των «Μπουμπουσιαριών» (καρναβαλιών) στη Σιάτιστα. 

Χρ. Τσανασίδης, Διδάκτωρ Πολιτισμικών Σπουδών Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

ΟΙ «ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ, ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ

Στις Πολιτιστικές Διαδρομές του Συμβουλίου της Ευρώπης, περιοχές και πόλεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και των γειτονικών τους χωρών που συνδέονται ιστορικά ή πολιτιστικά συνεργάζονται σε έναν κοινό φορέα για να αναδείξουν και να αξιοποιήσουν τον ισχυρό τους δεσμό.

Διοργανώνονται ανταλλαγές και συναντήσεις άλλων φορέων των μετεχόντων στην Πολιτιστική Διαδρομή, εκπαιδευτικές δράσεις, σεμινάρια, φόρουμ, συνέδρια, ανταλλαγές επισκεπτών με αφορμή πχ μιας πολιτιστικής εκδήλωσης και άλλες δράσεις.

Η ιστοσελίδα των Πολιτιστικών Διαδρομών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου

Στόχος; Η αξιοποίηση της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς των μελών της Πολιτιστικής Διαρομής για την προώθηση του πολιτιστικού τουρισμού επιζητώντας την βιώσιμη ανάπτυξη.

Στην ιστοσελίδα με διεύθυνση https://www.coe.int/en/web/cultural-routes/by-theme διαβάζουμε την λίστα με τις πιστοποιημένες και υπό συνεχή αξιολόγηση Πολιτιστικές Διαδρομές, τους συνέργους τους, την ιστοσελίδα κάθε διαδρομής όπου ενημερωνόμαστε για το ιστορικό των παλιών και το πρόγραμμα των νέων δράσεων της.

«Οι Δρόμοι των Βίκινγκς», «Οι δρόμοι της Ελιάς (ο φορές διαχείρισης έχει έδρα στην Καλαμάτα», «Η διαδρομή του Κυρίλλου & του Μεθοδίου», «Οι Δρόμοι του Κρασιού», «Οι Δρόμοι των Εμπόρων Φοινίκων» είναι μερικές από τις διαδρομές.

Με απλά λόγια, μια πόλη σαν την Σιάτιστα θα μπορούσε να αποκτήσει θέση σε ένα δίκτυο με πόλεις της Ελλάδας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ασίας, της Αφρικής έχοντας ως μια προοπτική την διεύρυνση της πολύ μικρής μας τουριστικής αγοράς και ένα μεγάλο όφελος, την εξωστρέφεια.

Φανταστείτε, αν για το έθιμο του Δεκαπενταύγουστου προσκαλούσαμε εκπροσώπους των συνέργων, ποια θα ήταν τα οφέλη μας. Θα καταναλώνανε τα τουριστικά μας προϊόντα (ξεναγήσεις σε επισκέψιμα μνημεία & τουριστικά αξιοθέατα, τοπικές συνταγές & τοπικά προϊόντα) άνθρωποι με τους οποίους ανοίξαμε μεγάλα κανάλια επικοινωνίας μέσω της Πολιτιστικής Διαδρομής. Άνθρωποι που θα μετάφεραν τις εμπειρίες τους στις πατρίδες τους.

Ποιες είναι όμως οι πόλεις της Ελλάδας, των Βαλκανίων, της Ευρώπης, της Ασίας, της Αφρικής που έχουμε κοινά ιστορικά ή πολιτιστικά στοιχεία;

Θα δώσω κάποια ονόματα. Σιάτιστα, Κοζάνη, Καστοριά, Βέροια, Γιάννενα, Χίος, Μελένικο, Σέμλινο, Μοναστήρι, Βελιγράδι, Βουδαπέστη, Βουκουρέστι, Κωνσταντινούπολη, Αλεξάνδρεια, Βενετία, Βιέννη, Οδησσός.

Μήπως οι κοινοί μας δεσμοί με αυτές τις πόλεις άρχισαν να δημιουργούνται πριν από διακόσια πενήντα και πλέον χρόνια με τα ταξίδια των εμπορικών καραβανιών και των εμπορικών στόλων;

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

Πολιτικός Μηχανικός, PhD

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ 2021 ΚΑΙ ΜΕΤΑ

Ξημέρωσε η 4η Νοεμβρίου 2021. Σήμερα η Σιάτιστα γιορτάζει τα ελευθέρια της. Όσα αφορούν την ιστορική σημασία της Μάχης της Σιάτιστας και εκτυλίχθησαν σε αυτήν, τα ακούσαμε και θα τα ακούσουμε πολλές φορές ακόμα. Στο Ύψωμα «Λοχαγού Γεωργίου Καπιτσίνη» κρίθηκε μεταξύ πολλών άλλων, το μέλλον της Σιάτιστας από το 1912 και πέρα.

Σήμερα, αυτό που πρέπει να αναλογιστούμε είναι το μέλλον της πόλης μας από το 2021 και μετά. Βρισκόμαστε σε μια περίοδο που ένας συνδυασμός αρνητικών παραγόντων δημιούργησε ένα δυσοίωνο οικονομικό περιβάλλον που τις επιπτώσεις του, όλοι τις αντιλαμβανόμαστε πλέον. Τα βλέπουμε στην καθημερινότητα μας. Η αλήθεια για την γούνα είναι πικρή και αρχίζουμε και την αποδεχόμαστε πλέον. Όλοι διαπιστώνουμε, πως πρέπει να αλλάξουμε πορεία!

Ο αείμνηστος καθηγητής της Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ Νικόλαος Μουτσόπουλος είχε γράψει το 1971 για το που πρέπει να στραφεί η Σιάτιστα προκειμένου να βρει μια σταθερή πορεία ανάπτυξης. 

"Την παλιά Σιάτιστα όμως, που υπάρχει ακόμα στις μέρες μας, έχουμε καθήκον να την σώσουμε. Και η προσπάθεια της σωτηρίας πρέπει να αρχίσει σαν μια ανάγκη εσωτερική, σαν μια δικαίωση της σημασίας της, πρώτα από τους ίδιους τους Σιατιστινούς, που πρέπει να αγωνισθούν και να πείσουν και του άλλους. 

Κανένα κίνημα δεν έχει αξία, δεν είναι αληθινό, αν έρθει σαν σωτηρία από έξω, σαν μια μετάγγιση σε νεκρό οργανισμό. Η σωτηρία θα είναι τότε μουσειακή. Αν η απαίτηση της διατηρήσεως των μοναδικών μνημείων της γίνει με συνεχή σε ένταση και διάρκεια από τους ίδιους τους Σιατιστινούς (και υπάρχουν πολλοί που μπορούν να διαφεντέψουν τον δίκαιο αγώνα), θα δικαιολογήσει και των άλλων μας τις προσπάθειες και τις μικρές μας καταβολές και την αγάπη μας.

Τότε θα γίνει η Σιάτιστα προσκύνημα, μουσείο και παράδειγμα σ' όλη την Βαλκανική.

Και πρέπει να σωθεί η Σιάτιστα, γιατί της αξίζει.

Για αν χαθούν τα αρχοντικά, χάθηκε και η Σιάτιστα."

Ο Νικόλαος Μουτσόπουλος αγνοήθηκε επιδεικτικά, γιατί ήμασταν πεπεισμένοι ότι το εμπόριο της γούνας θα έχει μια σταθερή πορεία, τα κέρδη από αυτό επενδύθηκαν όπου επενδύθηκαν, τα αποτελέσματα γνωστά! Είδαμε τι έγινε σε περιοχές όπως το Νυμφαίο, όπως την Αράχωβα, το Μέτσοβο.

Τώρα πλέον υπάρχει η προοπτική που πρότεινε ο Νικόλαος Μουτσόπουλος, όταν τα ιδιωτικά διατηρητέα καταρρέουν, οι ιδιοκτήτες τους στην πλειοψηφία τους είναι οικονομικά εξασθενημένοι και η Ελληνική Πολιτεία το μόνο που θέλει είναι να μην χρεωθεί, αυτή, την καταστροφή της υλικής πολιτιστικής μας κληρονομιάς; Οι εξαγγελίες για το περίφημο πρόγραμμα «ΔΙΑΤΗΡΩ» χάθηκαν κάπου στην διαδρομή. 

Πολλοί θα πουν ότι επαναλαμβάνομαι και ότι όλα όσα λέω είναι ανέφικτα!  Αυτοί μάλλον έχουν μια καλύτερη πρόταση την οποία δεν μας την αποκαλύπτουν.

Χρόνια μας Πολλά!

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

Πολιτικός Μηχανικός PhD

ΤΟ ΠΑΡΕΚΛΗΣΙΟ ΤΗΣ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ

Σήμερα με δαπάνη των έργων που έγινε εξ ολοκλήρου από την κα Ναούμα Ταχμιτζή έγιναν τα Θυρανοίξια του παρεκλήσιου της Παναγίας (Ζωοδόχου Πηγής) του Αγίου Δημητρίου της Σιάτιστας.

 Η επιστολή αυτή με ημερομηνία 3 Νοεμβρίου 1928 περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Αναστάσιου Δάρδα «Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ». Αποστολέας της είναι ο Σιατιστινός αρχιτέκτονας Αριστοτέλης Ζάχος και παραλήπτης ο τότε Μητροπολίτης Σισανίου & Σιατίστης Διόδωρος.

Σε αυτήν ο Ζάχος ενημερώνει ουσιαστικά την εκκλησιαστική επιτροπή του Αγίου Δημητρίου Σιάτιστας ότι αποδέχεται την πρόταση τους να αναλάβει να συντάξει την μελέτη για την κατασκευή του παρεκκλησιού της Παναγίας (Ζωοδόχου Πηγής). Την αμοιβή του 15.000δρχ την δωρίζει στην επιτροπή με τον όρο το παρεκκλήσιο να κατασκευαστεί τηρώντας απόλυτα τα σχέδια που αυτός θα υποβάλλει. Ο Ζάχος είχε την πικρή εμπειρία του κυρίως ναού όπου η μελέτη του, λόγω του κόστους, δεν τηρήθηκε τελικά.

Οι εργασίες άρχισαν το 1935 και συνεχίστηκαν μέχρι το 1940. Τα σχέδια που ολοκλήρωσε ο Αριστοτέλης Ζάχος την 29^η Απριλίου 1931 είναι μέρος από το αρχείο του Νικόλαου Μουτσόπουλου που δωρήθηκε στο Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών του Νομού Κοζάνης. Ένα από αυτά τα σχέδια είναι και αυτό της κάτοψης το οποίο περιλαμβάνεται και αυτό στο ίδιο βιβλίο του Αναστάσιου Δάρδα.

 

Για την ιστορία και ο αρχικός ναός του Αγίου Δημητρίου είχε παρεκκλήσι αφιερωμένο και αυτό στην Παναγία το οποίο διασώθηκε από την πυρκαγιά. Ο Αριστοτέλης Ζάχος όμως θεώρησε πως θα ήταν καλύτερο να κατεδαφιστεί καθώς δεν θα ταίριαζε με την μορφή και την μεγαλοπρέπεια του κυρίως ναού που θα ανεγειρόταν.

Ο Αριστοτέλης Ζάχος στο γραφείο του στην οικία του στην Αθήνα

Όλες αυτές οι πολύτιμες αυτές ιστορικές πληροφορίες προέρχονται από το βιβλίο του Αναστάσιου Δάρδα «Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ». 

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

Πολιτικός Μηχανικός, PhD

ΟΙ ΣΙΑΤΙΣΤΙΝΟΙ ΜΑΡΚΙΔΕΣ ΠΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΣΤΟ ‘21

Την 14^η Ιουλίου 1789, καταλήφθηκε από τους εξεγερμένους Γάλλους η Βαστίλη, το κτίριο που για τον γαλλικό λαό συμβόλιζε την τυραννική ολιγαρχική εξουσία. Την 22^η Αυγούστου 1791 δημοσιεύεται από τους Σιατιστινούς αδερφούς Μαρκίδες Πούλιου, τον Πούπλιο και τον Γεώργιο το 68^ο φύλλο της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» της πρώτης σωζόμενης ελληνικής εφημερίδας. Τι έχει ξεχωριστό λοιπόν το τετρασέλιδο αυτό φύλλο της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ»;

 Από αυτό ξεκινά η δημοσίευση, η γνωστοποίηση των ψηφισμάτων της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης που συστάθηκε μετά την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης. Η Γαλλική Εθνοσυνέλευση ξεκινούσε το νομοθετικό της έργο, τους νόμους με τους οποίους θα διοικούνταν το γαλλικό κράτος. Όπως τυπώνεται στην δεύτερη σελίδα του φύλλου της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» μεταφέρω το απόσπασμα,

 «μετά ταύτα έπρεπε να αναγνώσει κάποιος Τερέτ τον κατάλογον των νέων νόμων, οποίος ενέχει τα ακόλουθα, 1) την φανέρωσιν των δικαιωμάτων των ανθρώπων και πολιτών».

 Πρόκειται για την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το θεμελιώδες κείμενο της Γαλλικής Επανάστασης, η φωτιά που θα εξάπλωνε τις φιλελεύθερες ιδέες της επανάστασης στα υπόλοιπα έθνη, στον υπόδουλο ελληνισμό.

 Στην τελευταία σελίδα πρώτο - μεταφράζονται στα ελληνικά από τους Μαρκίδες οι βασικές αρχές με τις οποίες πρέπει να κυβερνάται κάθε λαός,

 «1. Οι άνθρωποι γενώνται ελεύθεροι και όμοιοι κατά τα δίκαια και μόνων. Τα προτερήματα μιας συντροφιάς αποδίδωνται μόνον εις το κοινόν συμφέρον».

 Σιγά – σιγά οι Έλληνες θα ξεκινούσαν να διαβάζουν αυτές τις γραμμές από τον ένα στον άλλο, θα άρχισαν να αναγνωρίζουν ότι ως άνθρωποι έχουν δικαιώματα. Δεν υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα στον μπέη, τον δεσπότη, τον κοτζαμπάση, τον απλό άνθρωπο ανεξάρτητα αν είναι Οθωμανός ή χριστιανός, δεν υπάρχει ραγιάς!»

Έτσι το αντιλήφθηκε και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης που εξομολογήθηκε: «Η Γαλλική Επανάσταση Βοήθησε τους ανθρώπους να ανοίξουν τα μάτια τους και να ριζώσει η δικαιοσύνη στον κόσμο, να ξεχωριστούν τα όρια της εξουσίας και της υποταγής, οι Βασιλιάδες να μην είναι πλέον σαν θεοί στη γη. Η δικαιοσύνη είναι η πραγματική Βασίλισσα και η θαυματουργή εικόνα των ανθρώπων. Όταν όμως είδα ότι στα συμβούλια της Βιέννης δεν έγινε τίποτα καλό για μας, απελπίστηκα από τους ξένους και είπα ότι δεν έχουμε άλλη ελπίδα λύτρωσης εκτός από τον εαυτό μας και τον Θεό»

Οι Μαρκίδες οκτώ μήνες μετά το ξεκίνημα της ιστορικής τους διαδρομής, όταν την 31^η Δεκεμβρίου 1790 δημοσίευσαν το πρώτο φύλλο της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» στην Βιέννη, κάνουν το πρώτο καλό για τους συμπατριώτες τους επιτελώντας και τον ρόλο τους ως οι πρώτοι Έλληνες δημοσιογράφοι.

Τα δύο αδέρφια το 1791, δεν έχουν γνωρίσει ακόμα τον Ρήγα Βελεστινλή και ότι δημοσιεύεται στην εφημερίδα τους είναι αποκλειστική επιλογή τους. Είναι περίεργο πράγματι πως επέλεξαν να δημοσιεύσουν αυτό το κείμενο «μπαρούτι» για το πολιτικό κατεστημένο της εποχής τους. Ακόμα πιο περίεργο είναι πως δεν είχαν καμία επίπτωση για την ενέργεια τους αυτή από τις αυστριακές αρχές.

Όπως είναι λάθoς να λέμε ότι η Χάρτα τυπώθηκε στο τυπογραφείο τους, είναι ακόμα μεγαλύτερο λάθος να νομίζουμε πως οι Μαρκίδες ήταν απλά οι τυπογράφοι που προσέφεραν το τυπογραφείο τους στο Ρήγα. Υποβαθμίζουμε την προσφορά τους. Επιβεβαιώνεται αυτό και από την έκδοση της Διακήρυξης αλλά και από τις ομολογίες των συντρόφων του Ρήγα που λένε ότι ο Ρήγας συζητούσε τα πάντα σε ένα δωμάτιο με τον Γεώργιο Πούλιο, «το κακό αγγείον» όπως τον χαρακτήρισαν οι Αυστριακοί, τον άνθρωπο που ακόμα και οι ίδιοι απορούσαν με τον τρόπο που μυστικά κατάφερνε και ενεργούσε.

 Στην ιστορία ποτέ δεν πρέπει να μιλάμε με το «αν» αλλά με τα γεγονότα. Άρα ήταν μια πολύ καλή συγκυρία για τον Ρήγα Βελεστινλή να βρει τα δύο αδέρφια στην Βιέννη. Τους ανθρώπους που θα αναλάμβαναν, την εκτύπωση και την διακίνηση του υλικού του, τους ανθρώπους που θα τον χρηματοδοτούσαν και που από ότι δείχνουν ελάχιστες οι πληροφορίες που υπάρχουν και μετά την σύλληψη του Ρήγα, προσπάθησαν να συνεχίσουν την δράση τους.

Αυτό που χρήζει, αυτό που έχουμε χρέος ως Σιατιστινοί είναι να αναδείξουμε τον μεγάλο ρόλο που είχε η «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» στις εξελίξεις που ακολούθησαν, σε πείσμα όλων όσων παραγνωρίζουν την συμβολή του προεπαναστατικού τύπου.

Και σίγουρα δεν είναι μόνο χρέος μας, αλλά και ευκαιρία για τον τόπο μας!

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

Πολιτικός Μηχανικός, PhD

ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ, 28 Μαΐου 1824 , Ο Σιατιστινός Δημήτριος Παυλίδης στέλνει επιστολή στον δάσκαλο του Αδαμάντιο Κοραή ζητώντας του βιβλία για το σχολείο του Μεσολογγίου

Απόγευμα της 5ης Σεπτεμβρίου 1805. Στην Τσερβένα της Σιάτιστας ανηφορίζουν τρεις άνθρωποι. Οι δύο έχουν αναλάβει να ξεναγήσουν, τον νεόφερτο ξένο στην Σιάτιστα, στο πανέμορφο φυσικό περιβάλλον της μοναδικής μέχρι και σήμερα περιοχής του Βοΐου. Πρόκειται για τον Άγγλος περιηγητή William Leak. Τις εμπειρίες του από τα ταξίδια του στην Ελλάδα τις κατέγραψε στο έργο του «Ταξίδια στην Βόρεια Ελλάδα». 

Οι ξεναγοί του Leak είναι ο Kyr N που για τον Ιωάννη Τόζη (ΣΙΑΤΙΣΤΙΝΑ) είναι ο Γεώργιος Νιόπλιος. Αν είναι όντως μιλάμε για αυτόν, είναι ο έμπορος και προεστός που έσωσε την Σιάτιστα από τις επιδρομές Τουρκαλβανών και από τον αιμοδιψή Χουρσίτ Πασά, τον εξολοθρευτή του Αλή Πασά, ο εγγονός του λόγιου Γεώργιου Ρούση, γιού του ξακουστού Επίσκοπου Ζωσιμά. Ο Ζωσιμάς ήταν κάτι παραπάνω από θρησκευτικός ηγέτης για την Σιάτιστα. Στα σχεδόν εξήντα χρόνια που έμεινε στον θρόνο του, η Σιάτιστα έζησε τον δικό της χρυσό αιώνα. Ο Ζωσιμάς δεν δίστασε να ζητήσει εξωτερική βοήθεια για να ξεκινήσει επανάσταση στην Μακεδονία.

Ο δεύτερος ξεναγός είναι ο Γάλλος γιατρός Paul Renaud. Όπως γράφει ο Leak, o Paul Renaud είχε εγκατασταθεί μόνιμα στην Σιάτιστα και εργαζόταν ως έμμισθος γιατρός. Είχε άλλα δύο αδέρφια, ο ένας μάλιστα διατέλεσε επίτροπος (κυβερνήτης) την εποχή της Γαλλοκρατίας στην Ζάκυνθο. Από μια σύντομη ερευνά θα ανακαλύψουμε, από την βιογραφία του Γεώργιου Τερτσέτη δικαστή και συγγραφέα των απομνημονευμάτων του Γέρου του Μοριά, πως ο ιερέας που βάφτισε τον Τερτσέτη στην Ζάκυνθο ονομαζόταν Νικόλαος Renaud. Έχουν άραγε σχέση ο Νικόλαος και ο Paul;

Γιος του Paul Renaud ήταν ο δάσκαλος Δημήτριος Παύλου (Παυλίδης). Γιατί έμεινε στην ιστορία; Ο συμπατριώτης του ο Νικόλαος Κασομούλης τον βρίσκει στο Μεσολόγγι να έχει αναλάβει την μετάφραση των γαλλικών κειμένων του ιατρού Ιάκωβου Μάγερ που δημοσίευε ο Ολλανδός φιλέλληνας στα «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ». Όμως ο Παυλίδης δεν ήταν απλά ένας μεταφραστής.

Διαβάζουμε στα «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» της 4 Ιουνίου 1824 (σελίδα 4, φύλλο αρ. 45): «Σήμερον ήνοιξεν ο κύριος Δημήτριος Παύλου το σχολείον της Παλαιάς Ελληνικής και Γαλλικής Διαλέκτου με έναν πρόλογον άξιον της παιδείας και του πνεύματος του. Ο νέος ούτος είναι μαθητής του περίφημου Κοραή, είμεθα δε ευέλπιδες ότι τα αισθήματα, τα οποία έδειξεν σήμερον θέλουν ωφελήσει τα μέγιστα την νεολαίαν, της Ελλάδος, την οποία η πόλις μας ενεπιστεύθη εις την προνοιάν του.»

 

Στο δάσκαλο Δημήτριο Παύλου, λίγους μήνες πριν φτάσει ο Κιουταχής Πασάς για να ξεκινήσει την Δεύτερη Πολιορκία, οι Μεσολογγίτες εμπιστεύθηκαν να μορφώσουν τα παιδιά τους. Όχι άδικα πρόκειται για μαθητή του «περίφημου Κοραή». Πολλοί γνωρίζουμε την επιστολή του Οδυσσέα Ανδρούτσου στον Αδαμάντιο Κοραή μέσω της εφημερίδας «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ». Στην εφημερίδα όμως δημοσιεύεται και μια άλλη επιστολή προς τον Αδαμάντιο Κοραή, αυτή του μαθητή του Δημήτριου Παυλίδη. Συγκεκριμένα στο φύλλο 43, της 28ης Μαΐου 1825 δημοσιεύεται στην προτελευταία σελίδα η επιστολή με τίτλο:

«Επιστολή του Κ. Δημητρίου Παύλου προς τον Κύριον Α. Κοραήν εις Παρισίους»

Η επιστολή καταλαμβάνει μια ολόκληρη σελίδα της εφημερίδας. Ο Παύλου ξεκινά εγκωμιάζοντας την προσπάθεια του δασκάλου του να πείσει τους Έλληνες για την αξία των γραμμάτων για την αφύπνιση του Γένους.

«Ότε ήρχισες να προσκαλής το Γένος μας εις τον φωτισμόν του, δεν είχεν ήδη δοκιμάσει, ν’ αποτεινάξει επανώθεν του τον αισχρόν της δουλείας ζυγόν.»

«Ανακάλεσες λοιπόν με φωνήν αληθούς Πατριώτου τους κοιμώμενους ομογενείς σου, από το ξεοφερόν της αμάθειας λήθαργον εις το φως των προγόνων των»

Συνεχίζει, περιγράφοντας πως βίωναν οι μαθητές του Κοραή την διδασκαλία του πνευματικού τους πατέρα.

«Πόσο [εχάρη η φιλόσοφος ψυχή σου] ότε μας ίδες ολόγυρά σου να προσμένωμεν ανυπόμονοι τας από στοματός σοφάς οδηγίας σου! Και πόσον όχι, όταν μας εγνώρισες όλους αναμμένους από το καταφλεξάν σε ιερόν του πατριωτισμού πυρ!»

Ο Παύλου ανακοινώνει συγκινημένος την απόφαση των Μεσολογγιτών για την δημιουργία σχολείου, «Αλλά το Μεσολόγγι περίφημο ήδη δια τα μεγάλα των Ελλήνων ανδραγαθήματα, γνωστόν δια την ες Μεσολογγίτην πολιτογράφησιν του Ενδοξότατου των ποιητών της Αγγλίας Λόρδου Βύρωνος, πρώτον αυτό συσταίνει σχολείον δια τα τέκνα των καταμαχομένων τους βαρβάρους Ελλήνων».

Το βάρος που θα αναλάβει, ο νεαρός δάσκαλος το θεωρεί μεγάλο. «Ότε οι Μεσολογγίται με επρόβαλαν ν’ αναδεχθώ το σχολέιον των εις βάρις μου, αν και το εύρισκα βάρος, υπέρ τα δυνάμεις μου μέγα». Αλλά για το καλό των Μεσολογγιτών, ο ταπεινός Παυλίδης «πεποιθώς άλλως οι αι σοφαί και φρόνιμοι συμβουλαί σου θέλουν μ’ οδηγεί πάντοτε εις του έργου την ευδοκίμησιν ενόσω και δεν παρρησιασθή ο αξιώτερος μου να το δεχθή επάνω του».

Σχολειό χωρίς βιβλία είναι εργαστήριο χωρίς εργαλεία. «Κατά δυστυχίαν το σχολείον μας δεν ουδ’ εν βιβλίον». «ούτε η πόλις μας είναι εις κατάστασιν δια την ώρα να προμηθευθεί τουλάχιστον από τα αναγκαιότερα εις την παρούσαν χρείαν».

Ο Δημήτριος Παύλου (Παυλίδης) κάνει μια ευγενική παράκληση προς χάρη των παιδιών του Μεσολογγίου. «Αλλ’ ελπίζομεν αδιστάκτως, ότι και σύ θέλεις μας στείλει την σειράν των συγγραφένων όσους εσύ εξέδωκες εις όφελος και των ξένων και των ομογενών λογίων, και άλλους των σοφών της Ευρώπης θέλεις και δι ημάς τώρα, ως άλλοτε δια τους Χίους, γράφων προς αυτούς παρακινήσει να προφθάσουν με βιβλία της τωρινής μας χρειάς».

Η επιστολή κλείνει με τον αποχαιρετισμό ενός Έλληνα στον δάσκαλο του Γένους.

 

Η τελευταία σελίδα της εφημερίδας δημοσιεύει μετά την είδηση για την δημιουργία του σχολείου. Την αναγγελία την γράφει και πάλι ο Δημήτριος Παύλου (Παυλίδης). Εξυμνεί το παρελθόν των Μεσολογγιτών στα γράμματα και καλεί τους Μεσολογγίτες να γράψουν τα παιδιά στο διτάξιο σχολείο όπου θα διδαχθούν ελληνικά και γαλλικά.

Στην Έξοδο του Μεσολογγίου είναι άγνωστο τι απέγινε ο Δημήτριος Παύλου. Ο συμπατριώτης του Νικόλας Κασομούλης μας πληροφορεί ότι ήρθε σε σύγκρουση με τον απρόβλεπτο Ιάκωβο Μάγερ. Από τα στοιχεία που διάσπαρτα υπάρχουν γίνεται αντιληπτό ότι θα πρέπει να γίνει μεγάλη έρευνα για το ποιος ακριβώς ήταν ο πατέρας του Δημητρίου Παυλίδη, πως βρέθηκε στην Σιάτιστα, και ποιο ήταν το έργο του νεαρού αυτού δασκάλου.

Ασφαλώς όμως καταλήγουμε σε ένα συμπέρασμα. 

Ο νεαρός Σιατιστινός Δημήτριος Παύλου (Παυλίδης), ο γιος του Γάλλου ιατρού Paul Renaud, που άφησε την ασφάλεια του Παρισιού και επέστρεψε στο Μεσολόγγι, κυριολεκτικά μπήκε μέσα στην φωτιά, είναι ο συνδετικός κρίκος της πρώτης ιστορικά σωζόμενης εφημερίδας της προεπαναστατικής Ελλάδας της «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» των αδελφών Σιατιστινών Μαρκίδων Πούλιου και της ιστορικότερης εφημερίδας της Επανάστασης, τα «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» που τυπώθηκε στη Ιερή Πόλη του 21.

Ένα ακόμα πρόσωπο που συνδέει την Σιάτιστα με το Μεσολόγγι!

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

Πολιτικός Μηχανικός, PhD

[Ευχαριστώ για τις πολύτιμες πληροφορίες την κ. Καλλιόπη Μπόντα]

 

 

 

Δημήτριος Παυλίδης, Ο ΣΙΑΤΙΣΤΙΝΟΣ ΜΑΘΗΤΗΣ ΤΟΥ ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΥ ΚΟΡΑΗ

Με την ίδια σπουδή που παλαιότερα χαρακτηρίστηκαν οι Μαρκίδες Πούλιου ως απλά οι τυπογράφοι του Ρήγα Φεραίου και οι εκδότες μιας προεπαναστατικής εφημερίδας, με την ίδια σπουδή και εγώ βιάστηκα να χαρακτηρίσω μια ακόμα σημαντική προσωπικότητα της Σιάτιστας, τον Δημήτρη Παυλίδη. Δεν ήταν απλά ο μεταφραστής των κειμένων του Ελβετού φιλέλληνα Ιάκωβου Μάγερ του εκδότη της εφημερίδας του Μεσολογγίου «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ».

Οι μαρτυρίες είναι ελάχιστες δυστυχώς για τον Δημήτριο Παυλίδη. Ο Νικόλαος Κασομούλης αναφέρει την ύπαρξη του στο Μεσολόγγι (Ν. Κασομούλης, ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΚΑ ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ τόμος Α΄, σελ. 426). Μέσα από την αναφορά αυτή του Μάγερ μαθαίνουμε για την σύγκρουση Μάγερ και Παυλίδη με αφορμή τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.

Τα ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ τελικά είναι κυριότερη πηγή για τον Δημήτριο Παυλίδη. Έτσι στο φύλλο αρ. 45 της 4 Ιουνίου 1824 διαβάσουμε στην σελίδα 4:

«Σήμερον ήνοιξεν ο κύριος Δημήτριος Παύλου το σχολείον της Παλαιάς Ελληνικής και Γαλλικής Διαλέκτου με έναν πρόλογον άξιον της παιδείας και του πνεύματος του. Ο νέος ούτος είναι μαθητής του περίφημου Κοραή, είμεθα δε ευέλπιδες ότι τα αισθήματα, τα οποία έδειξεν σήμερον θέλουν ωφελήσει τα μέγιστα την νεολαίαν, της Ελλάδος, την οποία η πόλις μας ενεπιστεύθη εις την προνοιάν του.» 

Από τις λίγες γραμμές μαθαίνουμε ότι ο Δημήτριος Παύλου – Παυλίδης ήταν μαθητής του Αδαμάντιου Κοραή και εξαιρετικά μορφωμένος. Ήταν γαλλομαθής, πολύ πιθανό να ήταν κοντά στον δάσκαλο του στο Παρίσι. Ο Παυλίδης επέλεξε να επιστρέψει στην πατρίδα του να βοηθήσει στον Αγώνα από όποιο πόστο ήταν αυτό εφικτό. Οι Μεσολογγίτες ενώ εμπιστεύτηκαν στους Σουλιώτες τα τείχη της πόλης τους, στον Σιατιστινό Δημήτριο Παυλίδη εμπιστεύτηκαν τα παιδιά τους. Όπως έγραψα και παλαιότερα ποτέ δεν έγινε γνωστό αν γλύτωσε ο Δημήτριος Παυλίδης μετά την Έξοδο. Η μαρτυρία του Κασομούλη μας αποκαλύπτει πως ο Παυλίδης συμμετείχε ενεργά στις πολιτικές διενέξεις της εποχής. Άρα η εξαφάνιση του μήπως σημαίνει ότι τελικά σκοτώθηκε;

Τα γαλλικά όπως θα δούμε σε άλλη δημοσίευση δεν τα έμαθε γιατί έτσι απλά τα επέλεξε, αλλά ίσως αυτό να οφειλόταν στην καταγωγή του. Η εφημερίδα στο προηγούμενο φύλλο της με προκήρυξη που δημοσιεύει ο Δημήτριος Παυλίδης ανακοινώνει την δημιουργία του σχολείου ενώ στο ίδιο φύλλο δημοσιεύει επίσης την επιστολή που έστειλε στον δάσκαλο του. 

Σιάτιστα, 28 Φεβρουαρίου 2021

Λάζαρος Γ. Κώτσικας

[Ευχαριστώ για την βοήθεια της, την Καλλιόπη Μπόντα και εύχομαι η έρευνα της στο «κτηματολόγιο» της Ιεράς Μητροπόλεως Σισανίου & Σιατίστης να μας αποκαλύψει που βρισκόταν το σπίτι του Δημήτριου Παυλίδη όπως και άλλων σημαντικών ιστορικών προσωπικοτήτων της Σιάτιστας]